VOV4.Sêdang - Pêi pro tơdroăng mơnhông mơdêk pêi chiâk deăng tiô túa xúa kơmăi kơmok, tung pơla kố nah, hên kuăn pơlê pêi chiâk deăng a tơring Dak Song, kong pơlê Dak Nông hiăng khên tơnôu mơ’no liăn po rơdâ pêi pro mâu túa cheăng tôh têa môi tiah inoâ, mơjiâng pro hngêi hding hlâm, rak ngăn [a\ kơmăi kơmok sinh ho\k [a\ hía hé. Mâu túa kố apoăng hiăng châ tơ-[rê hên, xua hiăng kơd^ng liăn tung pêi chiâk deăng, loăng plâi kơtốu hên. Ngế chêh hlá tơbeăng cheăng tung Rơ’jíu Việt Nam a kơpong Tây Nguyên ai chêh tối ‘na tơdroăng mê.

            Hơnăm 2011, rơpo\ng jâ Trần Thị Nga, ối a thôn 1, cheăm Nam Bình, tơring Dak Song, kong pơlê Dak Nông hơ’lêh dêi tơnêi 10 hectar, [a\ng tơnêi ki pêt kơphế hiăng krâ, plâi ôh tá kơtốu hên, pêi tiô troăng: 8 hectar pêt tiu tung xiâm loăng ki rêh, 2 hectar pêt kơphế nếo [a\ pêt tơvât hên loăng plâi ki ê, vâ ăm xâp rơngiâp ăm loăng plâi kâ [a\ hía hé. Rơpo\ng jâ Nga ối khên tơnôu mơ’no liăn lối 500 rơtuh liăn, vâ krâ klo\ng tôh têa môi tiah inoâ. Jâ Nga tối ăm ‘nâi, kơxo# liăn jâ tâ klo\ng tung môi hectar tâi 50 rơtuh liăn; rêm hơnăm rơpo\ng mơ’no liăn tâ klo\ng 2 troh 3 hectar. Péa hơnăm kố, kơdrum chiâk deăng jâ Trần Thị Nga hiăng pêi lo vâ chê 6 rơtal liăn môi hơnăm, tơdrêng amê kơxo# liăn mơ’no cheăng chu kơdroh, xua hiăng tâ klo\ng ki tôh têa môi tiah inoâ. Jâ Trần Thị Nga tối: Túa tôh têa môi tiah inoâ kơd^ng liăn mung mơngế lăm tôh [a\ kơd^ng chôu tôh. Pơtih 1 ngế tôh tung pơla môi hâi môi măng kô tôh tâi 10 hectar, tâng tôh tiah hmâ [ăng ko\ng 1 hâi môi măng ôh tá kâi vâ tôh 10 hectar. Kô chiâng rơvât phon pơkeăng tung tíu ki hrik têa vâ tôh a xiâm tiu, hlá kơd^ng têa, hlá kơd^ng têa châu.

            Kơdrum chiâk deăng dêi jâ Nguyễn Thị Huệ, ối a cheăm Trường Xuân, tơring Dak Song, kong pơlê Dak Nông pêt lối 2 rơpâu xiâm tiu, 1 rơpâu xiâm krui ngeăm, plâi [ơr [a\ krui [o\ng ngiât xuân krâ klo\ng tôh têa môi tiah inoâ. Jâ Nguyễn Thị Huệ tối ăm ‘nâi, túa tôh môi tiah inoâ, tôh têa tơdâng tơ’mô, hbrâ mơdât tơnêi chiâng ôh tá hơpok le\m, [a\ thăm ăm tơnêi chiâng hngiâm kơchoh, kum loăng plâi xông ngiât le\m tơdâng tơ’mô: Rơpo\ng á krâ klo\ng tôh têa môi tiah inoâ, krâ klo\ng kố pơxúa hên tơdroăng, kơd^ng liăn ôh tá mung mơngế lăm tôh, kơd^ng on tơhrik, kơd^ng têa tôh, ki má lối choi phon tơ’lêi hlâu, ôh tá mơ’nhiê phon. {a\ peăng khu ki mơhnhôk pêi chiâk deăng mê hnê mơhno xúa pơkeăng, rêm pơrea\ng ai môi pơkeăng kơdê phá tơ-ê, châ khu mơhnhôk pêi chiâk deăng hnê mơhno, mê a ti tăng hriâm vâ xúa châ tơ-[rê.

A Mâu cheăm Thuận Hà, Thuận Hạnh, tơring Dak Song, hên mâu rơpo\ng kuăn pơlê hiăng hnê pêt kơchâi tung hngêi hding hlâm. Mơdêk tơdroăng cheăng tiô troăng hơlâ kơpong pêt to kơchâi, troh nôkố mâu cheăm kố hiăng pơkâ lối 700 ha kơchâi [ă reăng châ rak ngăn pêi tiô troăng hơlâ xúa kơmăi kơmok ki dâi le\m. Khu râ kăn 2 to cheăm ối to\ng kum kuăn pơlê pro 2 túa hngêi hlâm mơdâ hdrê rơpê lu\m tiô troăng hơhlâ tơniăn vâ ai hdrê rơpê tê ăm kuăn pơlê ki vâ pêt amê.  Pôa Phạm Quang Chung ối a cheăm Thuận Hà, tơring Dak Song, ăm ‘nâi: Kơnôm hbrâ tu\m hdrê ki le\m, kơdroh kơxo# liăn ‘no pêi pêt, rak ngăn, túa pêt kơchâi reăng dêi rơpo\ng hngêi hiăng mơdêk ai pơxúa tung cheăng kâ:Kơchâi pêt a tơnêi kố châ lối 17 hơnăm, la pêt môi tiah nôkố nếo hlo ai pơxúa cheăng kâ tơ-[rê tâng vâ pơchông [ă mâu kơpong tơnêi a ‘nâi. Tối tơchuâm pêt re\ng bú lối 2 khế hiăng châ kêi tê. Tâng pêt 1 ha kô châ xo rơkâ troh 300 rơtuh liăn tung 1 hơnăm.

Tiô pôa Trần Văn Được, Kăn hnê ngăn Vi[an cheăm Thuận Hà, tơring Dak Song tối, mơdêk pêi chiâk deăng tiô troăng hơlâ xúa kơmăi kơmok ki dâi le\m cho môi tung mâu tơdroăng ki xiâm ki cheăm pơkâ pêi pro vâ pêi tơdroăng pơkâ dêi Khu kăn Đảng kong pơlê Dak Nông, ngăn mê cho môi tung mâu rôh ki tơ-[rê dêi kong pơlê. Mâu tơdroăng ki tơ-[rê rôh apoăng dêi mâu túa pêi kố tơxâng mơnê ‘nâng: Ing tơdroăng hiăng châ pơkâ k^ tung cheăm hiăng mơnúa pêi túa pêt hăng ngeăm, pêt plâi tô mât [ă kơchâi ngiât. Tối tơdroăng ki hiăng pêi pro tơ-[rê tung lối 1 deăng pêt mê châ xo hên. Ki pơxúa tơ’lêi hlâu, má 2 cho kuăn pơlê châ xúa kơmăi kơmok  tung pêi pêt [ă chiâng tơku\m mơhnhôk pêi pêt tiô túa xúa khoa hok kih thuât tung tơdroăng pêi pêt.

{ă mâu tơdroăng ki pơxúa rôh apoăng, tơring Dak Song, kong pơlê Dak Nông kô po rơdâ mâu túa mơnhông mơdêk pêi cheăng tiô troăng hơhlâ xúa kơmăi kơmok ki dâi le\m vâ mơdêk ki pơxá ‘na pêi chiâk deăng .

Tiô kih sư ngăn ‘na chiâk deăng Trần Ngọc Thủy, kăn pho\ [ơrô ngăn ‘na chiâk deăng [ă mơnhông mơdêk thôn pơlê dêi tơring Dak Song, kong pơlê Dak Nông: Tơdroăng teăng tôh têa ăm têa lo xêh môi tiah inôa kô kum kuăn pơlê châ kơd^ng tâ nếo drêng hbrâ kơmăi kơmok ki tôh têa ăm têa lo xêh môi tiah inôa tung kơdrum loăng. Ngế chêh hla tơbeăng ‘na tơdroăng kố hiăng tơpui tơno [ă kih sư Trần Ngọc Thủy ‘na tơdroăng kố:

Êng: Kih sư Trần Ngọc Thủy, Kăn pho\ [ơrô ngăn ‘na chiâk deăng [ă mơnhông mơdêk thôn pơlê tơring Dak Song, pôa tối ăm ‘’nâi ‘na túa tôh têa ăm lo xêh môi tiah inôa dế pêi pro tung tơring kố?

Kih sư Trần Ngọc Thủy:

-Tung hơnăm 2014, tơring hiăng mơnúa hnê pêi pro a péa to cheăm hlo tơ-[rê môi tiah tơdroăng púi vâ. Má môi châ kơd^ng têa, má 2 xuân chiâng rơvât phon tung rơnó mơdrăng, châ kơd^ng phon [ă ví tơdroăng ki tro hêi ing phon. Túa tôh têa ăm lo kơto xêh môi tiah inôa kố ôh tá xê to tôh tiu, tâi tâng mâu loăng pêt ki ê xuân chiâng tôh têa môi tiah inôa xuân ai pơxúa tơ-[rê [ă hía hé’’.

Êng: Ki pơxúa tung tôh têa môi tiah inôa ki môi tiah lâi [ă tơdroăng hnê pêi pro po rơdâ túa ki kố?

Kih sư Trần Ngọc Thủy: -Tôh têa ăm lo môi tiah inôa, rôh apoăng thế ‘no hên kơxo# liăn, kuăn pơlê thế ‘nâi ple\ng tung tơdroăng ‘na tôh têa môi tiah inôa, ngăn a kơdrum ki ôh tá rơnâk to lâi [ă achê têa tôh. Kuăn pơlê thế hlê ple\ng tơdroăng mê apoăng, tí tăng ‘nâi ple\ng [ă krâ pơklêp kơmăi, klo\ng vâ tôh. Tung la ngiâ, {ôrô kô hnê pêi pro túa ki kố [ă hên tơdroăng ki ê.

Êng: Rêm túa krâ pơklêp yă gá hôm tơtro tơxâng [ă ivá ai dêi kuăn pơlê há, tâng pro hên lơ tơnăng pro xêh mê yă hôm kơdroh há lơ ti lâi?  

Kih sư Trần Ngọc Thủy: -Nôkố yă 60 rơtuh liăn tung môi ha, {ơrô hiăng tơpui tơno [ă khu xiâm ngăn ‘na kih thuât Tây Nguyên [ă yă ki rơpâ tâ. Yă rơpâ tâ, ngăn tiô kô tơnêi kơkrum [ă xiâm têa vâ hrik toh.

Êng: Kuăn pơlê vâ tâ klo\ng kơmăi tôh têa [ă kal hnê ‘na kih thuât  mê thế to\ng kum môi tiah lâi?

Kih sư Trần Ngọc Thủy: -Nôkố, {ơrô ngăn ‘na chiâk deăng dế tơku\m hnê ăm mâu kăn [o# ngăn ‘na chiâk deăng [ă hnê tối ăm kuăn pơlê túa krâ klo\ng kơmăi. Lăm troh a {ơrô ngăn ‘na chiâk deăng, khu hnê mơhnhôk pêi chiâk deăng, lơ troh a mâu kăn [o# cheăm vâ pro xiâm hnê tối ăm kuăn pơlê [ă mâu ki pêi cheăng dêi ko\ng ti troh lăm krâ klo\ng kơmăi. Bú ai tơdroăng hnê xúa khoa hok kơmăi kơmok [ă kih thuât ăm kuăn pơlê, hâi ai kơxo# liăn to\ng kum. Tâng kuăn pơlê lăm troh a ko\ng ti rôe krâ pơklêp ing tơdroăng hnê mơhno dêi mâu kăn [o# kih thuât, kuăn pơlê ôh tá tơmiât pêi pro hên ‘na tơdroăng hơ’lêh xúa kơmăi kơmok. Châ khât gá, kuăn pơlê troh a kong ti rôe krâ ai kih thua#t hnê krâ pro nhên kô ai pơxúa [ă yă mơhá pro hnối rơpâ [ă hía hé’’.

Êng: Hôm mơnê kô kih sư!

Gương prế A Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng