VOV4.Sêdang - Rơnó mêi hngê a kơpong Tây Nguyên cho rơnó tơ’lêi vâ kuăn pơlê pêt kế tơmeăm khoăng, rơvât phon ăm loăng plâi. Laga kố xuân cho rơnó ki pơxiâm tô tuăn drêng hên hơnăm hiăng hluâ, tơdroăng phon rơvât ôh tá xê khât, phon ôh tá dâi le\m tê a lâp lu mâu kơpong thôn pơlê. Ngế chêh hlá tơbeăng ai chêh tối ‘na tơdroăng kố.

            Môi tiah hmâ, mot tung rơnó mêi, poâ Bùi Quyền, ối a thôn 2, cheăm Ea Bhôk, tơring }ư Kuin, kong pơlê Dak Lak hbrâ rơnáu roê phon, rơvât phon ăm 4 sao kơphế. Poâ Quyền ăm ‘nâi, rơnó mêi hơnăm nah, poâ mơ’no dêi lối 4 rơtuh liăn vâ roê phon, laga ôh tá mơhúa roê tro phon ki ôh tá xê khât; hiăng tâi rơnó mêi, phon xuân ôh tá kâi hê, ôh tá hngiâm mot tung tơnêi. Tro lu\p 4 rơtuh liăn roê phon, tơdjâk troh xiâm loăng plâi, plâi ôh tá kơtốu hên. Hơnăm kố, ahdrối vâ roê phon, poâ Quyền hiăng tơtro\ng tâ tung tơdroăng tăng rah roê phon, laga xuân ôh tá ‘nâi ki lâi phon păng ‘nâng, ki lâi phon ôh tá xê khât: Akố ngin cho mơngế pêi chiâk deăng, xua mê ôh tá ‘nâi vâ séa ngăn. Laga ki hên vâi tối, rơvât phon ôh tá lo ki klâi, bu tâi liăn tê, mơdoh mơ’nhiê hnoăng pêi cheăng, tơdjâk troh loăng plâi, plâi ôh tá kơtốu hên, chu kơdroh hên.

            Xuân roê phon a tíu tê phon, ‘nâi to loi tơngah tê, ôh tá ‘nâi séa ngăn ki dâi le\m dêi phon, poâ Nguyễn Quang Nga, ối a thôn 8, cheăm Ea Bhôk, tơring }ư Kuin ‘nâi mê cho phon ki ôh tá dâi le\m, drêng tâi tâng 1 hectar kơphế rơpo\ng, ôh tá ngiât le\m [a\ plâi ôh tá kơtốu hên tung rơnó kố nah. Poâ Nga tối ăm ‘nâi: Rơpo\ng ki lâi xuân trâm tơdroăng mê, ôh tá xê to rơpo\ng á. Hmâ rơvât phon, kuăn pơlê po văng nhâ, drêng kong mêi mê rơvât phon. Drêng roê phon, mê lăm a tíu tê phon ki achê vâ roê phon, loi tơngah tê, xua hmâ dêi pó, kuăn pơlê ôh tá ‘nâi ki lâi phon khât ki lâi phon ôh tá xê khât, laga drêng rơvât klêi kơ’nâi to khế hlo phon ôh tá kâi hê.

Tô tuăn cho tơdroăng ki hên ngế kuăn pơlê akố hmâ trâm, drêng rah rôe phon rơvât dêi kơdrum loăng plâi tung rơnó mêi xua tơdroăng tê mơdró phon ki ôh tá xê khât, phon ôh tá le\m hiăng [ă dế hlo ai khât, tung pơla mê, kuăn pơlê ôh tá hlê klâi ‘na tơdroăng ki ngăn vâ kơnó phon khât lơ phon ki ôh tá xê khât. 

            Lâp tung kong pơlê Dak Lak nôkố ai châ rơpâu tíu tê mơdró, tíu tê tơmeăm, rơpo\ng tê mơdró phon; tung mê, ai dâng 250 tíu tê mơdró phon ki kân, ai tu\m phon tiô tơdroăng púi vâ rôe phon rơvât loăng plâi dêi kuăn pơlê tung kong pơlê. La xua vâ pro pơxúa ăm dêi tơná, hên mâu khu ki tê mơdró hiăng mơhno\ng pro xôi mâu tơdroăng pơkâ, tê mơdró phon ki ôh tá xê khât, phon ki ôh tá dâi le\m.

            Mơhé khu râ pơkuâ cheăng kong pơlê Dak Lak hiăng hnê pêi pro hên tơdroăng séa ngăn la xuân hâi séa ngăn tơdroăng kố. Xêo tung hơnăm 2014, khu kăn séa ngăn dêi kong pơlê Dak Lak hiăng séa ngăn 85 tíu pêi pro, tê mơdró phon; ing mê, châ ‘nâi chât tíu tê mơdró phon ki hiăng ton, hluâ khế hơnăm xúa, phon ôh tá ‘nâi xiâm ki mơjiâng pro. La túa pơxâu phak bú bro a kơlo xo tơvêh phon, [ă pơxâu phâk liăn mê tơdroăng tê mơdró phon ki ôh tá xê khât, ki ôh tá le\m xuân u-ối.

            Tơdroăng mơdât phon ki ôh tá xê khât, ki ôh tá dâi, mê cho môi tơdroăng ki pá a mâu kong pơlê. Vâ rak vế kơdrum dêi tơná, mơngế ki rôe xúa rah rôe phon mê thế ngăn nhên chư chêh a tem, tíu mơjiâng pro phon, kơxo# ki chêh tơ’nôm a tơdrong [ă ki tro tâ thế rah rôe a mâu phon ki vâi hmâ ‘nâi dêi ton hơnăm vâ ví tơdroăng ki lu\p.

            Ô vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ! Vâ môi rơnó châ xo hên kế tơmeăm, tơdroăng rah xo phon rơvât cho môi tung mâu tơdroăng ki kal. Vâ rah rôe phon ki le\m, pak^ng rah rôe phon ki le\m dêi ko\ng ti ki vâi ôu-eăng, tíu tê, mê vâi krâ nho\ng o xuân chiâng ngăn nhên vâ ‘nâi kơnó phon ki ôh tá xê khât, phon ki ôh tá le\m tiô tối a kơ’nâi kố:

{ă phân Kali clorua (KCl): Ngăn mơ ngiơk, phon kali clorua (KCL) ki le\m túa ki ai mơngiơk pro tum khêi, tum pro rơbông, prâp [ă rơbông. Xua cho môi tung mâu túa phon ki ai Kali hên má môi, châ hên ngế xúa mê hên khu mơjiâng pro, hiăng mơjiâng pro phon kali clorua (KCL) ki ôh tá le\m vâ châ xo laih hên. {ă mâu túa phon kố, mơngiơk xuân cho tum khêi vâ môi tiah Kali, la tung phon mê bú ai sap 10-30% cho ô-xit kali, ki u-ối cho SA, phon pro ai mơngiơk, tơpoăng tơnêi tum [ă xuân chiâng vâ pro po kâ tơdrêng [ă mâu kế ki ê. Drêng rôe phon, pó vâi krâ nho\ng o thế ngăn nhên chu chêh a kơxâk phon. Tâng ôh tá hlo chêh ki ai K2O châ 60% mê cho phon ki ôh tá le\m, ôh tá xê khât.

Pak^ng mê, vâi krâ nho\ng o xuân chiâng mơnúa ki le\m lơ ôh dêi phon [ă tơdroăng xua môi to kơ’lo ku\n lếo têa. Klêi mê, xo iâ dâng 3-5 gram phon mê âi tâ tung kơ’lo. Tâng hlo iâ phon tung mê krăm tung têa, ki ‘nâ đông a ngâ kơ’lo têa xuân môi tiah drêng rơvâ, ah têa chiâng mơngiơk pro khêi bông iâ, ôh tá mơ’nok mê phon le\m.

{ă phon Kali sulfat (K2SO4): Nôkố, ai hên ko\ng ti phon rơvât rôe ing kong têa ê [ă x^ng xoăng tê Kali sulfat K2SO4. Xua gá rơbông, ga môi tiah tơpoăng, mê Kali sulfat tơ’lêi tro hơ’lâk [ă tơpoăng hmốu puâ, tơpoăng puâ rêh, tơpoăng tơnêi hneăng rơbông.

Vâ ‘nâi kơnó Kali sulfat ki dâi le\m, mê pó vâi krâ nho\ng o xuân chiâng tâ phon tung kơ ‘lo têa môi tiah tối kơpêng mê. Tâng hlo Kali sulfat hê tâi tung têa, têa mê chiâng hnăng mê hôm. La tâng phon mê tâ tung kơlo têa ôh tá hê tâi, a krí kơ’lo ai kơdrêa phon mê cho phon ki ôh tá le\m.

{ă phon Urê:

Nôkố hlo ai tê péa túa phon Urê cho túa phon Urê ki khât ai kloăng hnăng [ă prăng. {ă túa phon ki má môi, tơdroăng ki vâ ‘nâi nhên phon le\m lơ ôh cho rơbông, ai ‘noăng tơvó, a kơxak ai chêh tíu ki rôe ‘mot. {ă túa phon má péa, phon ai kloăng kâ kân, rơbông la vâ prăng.

‘Na mâu túa phon tơvât NPK tối tơchuôm, ki tro má môi pó vâi krâ nho\ng o thế rah rôe phon dêi mâu kong ti pro phon ki kân, ki vâi hmâ rôe, lăm rôe a mâu tíu tê mơdró tơmeăm ki khât dêi mâu ko\ng ti ki mê vâ châ rôe mâu phon ki le\m.

{ă mâu tơdroăng ki tối kơpêng mê, púi tơngah vâi krâ nho\ng o kô hlê tơ’nôm tơdroăng rah xêh ko\ng ti phon rơvât ki vâi hmâ ôu-eăng, hmâ tê mâu phon ki dâi le\m, vâ rơvât ăm dêi loăng plâi xông dâi le\m kơtóu plâi hên troh rơnó châ xo hên dêi tơmeăm hên.

Rơkâu pó vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ pêi cheăng kâ châ tơ-[rê!

Gương prế A Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng