Kiếp Bạc là tên ghép của hai vùng Vạn Yên (làng Kiếp) và Dược Sơn (làng Bạc). Vào thế kỷ XIII, đây là nơi Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn lập căn cứ, tích trữ lương thực, huấn luyện quân sĩ trong các cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông.

Theo thông tin giới thiệu tại khu di tích, Vạn Kiếp/Kiếp Bạc là đầu mối huyết mạch giao thông thủy, bộ trấn giữ cửa ngõ phía Đông kinh thành Thăng Long.

Nơi đây có vị trí đắc địa về phong thủy, hình thế hiểm yếu về quân sự, như chứng nhân lịch sử cho 3 lần đại thắng quân Nguyên Mông của quân và dân Đại Việt, gắn liền cuộc đời và sự nghiệp của Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn.

Hưng Đạo Đại Vương sống tại phủ đệ Vạn Kiếp đến cuối đời. Vua Trần cho lập Sinh Từ để thờ và Sinh Bi ca ngợi công đức Hưng Đạo Vương ngay từ khi người còn sống.

Ngày 20 tháng 8 năm Hưng Long thứ 8 (1300), Hưng Đạo Đại Vương qua đời tại tư dinh Vạn Kiếp. Sau khi mất, Ngài được triều đình phong tặng: “Thái Sư Thượng Phụ, Thượng Quốc Công, Bình Bắc Đại Nguyên Súy, Vĩ Liệt hồng Huân Nhân Vũ Hưng Đạo Đại Vương”.

Vua Trần sắc chỉ cho nhân dân Vạn Kiếp lập đền thờ tại thái ấp của ông, nay là đền Kiếp Bạc. Trong tâm thức dân gian, Hưng Đạo Đại Vương là người Cha, một vị Thánh linh thiêng, với tên gọi đầy tôn kính: "Đức Thánh Trần".

Hằng năm, từ 16 – 20/8 âm lịch đều diễn ra lễ hội mùa thu Kiếp Bạc, tưởng niệm ngày mất của "Đức Thánh Trần", với nhiều nghi thức tế lễ và diễn xướng dân gian như: Lễ rước cỗ tiến thánh, Lễ hội quân trên sông Lục Đầu, tục hầu thánh, Lễ ban ấn của Đức Thánh Trần… các trò chơi dân gian đặc sắc như: Đấu vật, đua thuyền, bắt vịt, nấu cơm thi, nhảy phỗng…

Ngày 10/5/2012, Thủ tướng Chính phủ ký quyết định số 548/QĐ-TTg công nhận khu di tích Côn Sơn – Kiếp Bạc là di tích quốc gia đặc biệt.

Ngày 27/12/2012, Bộ VHTT&DL đã ghi danh lễ hội đền Kiếp Bạc là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.