AN&H JANG {A ĐAK LƠ|M CHU|N NA SĂ

Đơ\ng khe\i năr blu\ng pơyan phang sơnăm 2012, dêh char Dak Nông hlôi jang pơlong năng jang chu\n na [a đak ‘moi kiơ\ trong jang chu\n na să tơ\ 2 apu\ng Krông No hăm Chư\ Jut. Trong jang au vă hơmet pơ ‘lơ\ng cho\h jang sa ‘moi kiơ\ jang hăm kmăi kmo\k, jang kiơ\ le\i lăi rim trong jang k^h thuơ\t gơ\h hơge\i lơ\m cho\h jang sa. Rim tơdrong jang au hlôi tơ [o#h hơdăh đe\i jơne\i kơtang, mư\h tơgu\m ăn kon pơle\i jang chu\n na [a đak ato\k đe\i io\k yua kơ jăp păng jang sa sơđơ\ng, ‘lơ\ng hơ iă hăm cham char.

Tơ\ apu\ng Chư\-Jut, tơ drong jang kơ dơ xă đei jang kiơ\ hăm hơ găt 15 hec tar tơ\ xăh Dak N’drông, hăm 36 u\nh hnam vang jang. ‘Nâu j^ dôm u\nh hnam bơ ngai kon kông găh tu, hlôi đei hlo#h vao lơ\m pơ tăm [a. Kon pơ lei đei te\h đak tơ gu\m hơ dre\ch, pho\ng, pơ gang pơ lôch hơ drông…jang kiơ\ tơ drong jang. Dang ei, [a hlôi hoăt, pơ kă ăn io\k yua dang 7 tấn 1 hec tar, lơ hlo\h vă je# 1 tấn pơ têng hăm dôm pơ yan jang hơ drol. {ok Hoàng Văn Yên, tơ\ thôn 11 xăh Dak N’drông, tơ roi tơ băt, tơ drong hơ iă hlo\h ‘no\h j^ bơ ngai pơ tăm [a ư\h kơ đei pơ nhu\l pơ răm yua đơ\ng pơ gang hơ drông, mă lei [a oei blu\h jing tôch kơ ‘lơ\ng gơ nang đơ\ng trong cho\h pơ tăm kơ jăp kiơ\ trong sơ đơ\ng sinh học: “Bơ\n athei ‘ne\ kơ gan yua pơ gang hóa học, mă athei yua pơ gang sinh học đe\ch, vă vei lăng tơ mam đei yua ‘lơ\ng”.

‘Nho\ng Đặng Quốc Khánh, kang [o# pơ tru\t cho\h jang sa xăh Dak N’drông, akhan, jơ nei hlo\h ‘no\h j^ tơ drong jang âu hlôi pơ jing đei trong jang hrơ\p 1 ‘măng lơ\m pơm tơ le\ch [a. Tơ pl^h yua kơ lăp hơ len lăng hla ar pơ tho hmă đe\ch, kon pơ lei hlôi pơ tho hơ dăh trong pơ tăm vei lăng [a [lep pơ yan jang, păng kơ tă jang kiơ\ lơ\m chu\n kơ d^h kiơ\ trong che\p ti tơ [o#h jang. Bơ\ jang hrơ\p 1 ‘măng đơ\ng tơ drong cho\h te\h tru\h rei [a, vei lăng, pơ ro đak, tang găn hơ drông sa, gơ nang đơ\ng no\h mă io\k yua [a lơ hlo\h, păng tơ jur đei 1 puăt jên jang. ‘Nho\ng Đặng Quốc Khánh, pơ ma: “Rim xơ năm ‘no\h kon pơ lei jang tam mă đei kiơ\ trong jang hơ dăh, mă lei gơ nang đơ\ng đei tơ drong jang pơm tơ le\ch [a hơ dre\ch păng kơ dơ chu\n xă âu ‘no\h kon pơ lei hlôi đei pơ hrăm păng jang kơ d^h lơ\m kơ dơ chu\n kơ d^h sư, hlo#h vao [iơ\ 1,2 ki thuơ\t pơm tơ le\ch [a, vei lăng tơm [a [lep trong jang”.

Tơ gu\m kon pơ lei tơ mơ\t yua hrơ\p 1 ‘măng khoa ho\k ki thuơ\t lơ\m hơ găt chu\n xă, pơm tơ le\ch rơ go\h hăm cham char, păng pơ jing tơ drong jang hơ doi ăn kơ tơ pôl mư\h rei pơ tăm kiơ\ trong tơ le\ch jang, ‘no\h j^ jơ nei đơ\ng tơ drong jang kơ dơ chu\n xă tơ\ apu\ng Krông Nô. {ok Y Xuân, tơ\ plei B'Roih, thị trấn Dak Mâm, tơ roi tơ băt, pơ tăm [a kiơ\ tơ drong jang, kon pơ lei đei io\k yua lơ hlo\h kơ trong jang “ bu jang kơ d^h kơ d^h”:   “Găh an^h jang vei lăng cho\h jang sa năm jur pơ tho tơ [o#h ăn kơ kon pơ lei jang kiơ\ kơ na io\k yua ku\m păi mơ\n. Pơ tho đơ\ng kơ plăh bơ\n cho\h rơ uơ, pơ tăm [a, vei lăng…kư mă kiơ\ đe sư. Tơ dăh ba chă jang kơ d^h ‘no\h ro\ đei io\k yua dôm yơ lei. Gơ nang đơ\ng đei xăh, đei tơ drong jang năm jur tơ\ tơ ring tơ [o#h ăn kơ na ^nh jang mă đei đăi ‘no\h”.

Kiơ\ kơ [ok Phạm Ngọc Ánh, Pho\ kơ dră an^h jang vei lăng kon pơ lei  xăh Nam Đà, apu\ng Krông Nô, jang sa kiơ\ kơ dơ xă ‘no\h j^ tơ drong ‘lơ\ng vă kơ kon pơ lei tơ mơ\t dôm hơ dre\ch [a ‘nao ăn io\k yua lơ, păng tơ ring ku\m kơ chăng lơ\m tơ drong io\k yua đak tơ ru\ih, tang găn to\ phang, đak lơ\p. Dang ei io\k yua [a jo# păh lăp tơ\ tơ ring hlôi io\k đei vă je# 7 tấn 1 hec tar, hăm kơ jă te\ch 6.000 hlak jên 1 k^, vei lăng sơ đơ\ng ăn kon pơ lei đei lơi dang 20 triệu hlak jên. {ok Phạm Ngọc Ánh, pơ ma: “Kơ so# io\k yua te\h ư\h kơ đei tơ pl^h lơ, mă lei io\k yua ‘no\h đei lơ, yua kơ roi ‘năr kon pơ lei roi yua [a lai ăn plei ‘iăl, hơ kâu. Pơ yan  tơ ngie\t- phang ‘no\h kon pơ lei yua hơ dre\ch hmă nhen [a [âu phu ( mă yuan khan Hương thơm 1), ‘no\h j^ 1 lơ\m dôm kơ loăi hơ dre\ch ‘lơ\ng, phe tôch kơ ‘lơ\ng, gơ\h te\ch ăn tơ\ te\h đak đe, păng [a [âu phu âu sư ku\m ke\ tơ jră to\ phang ‘lơ\ng”.

Cho\h jang chu\n na [a đak ‘moi kiơ\ chu\n na să jing trong cho\h jang sa hrơ\p m^nh ‘măng, pơm kiơ\ khoa ho\k k^h thuơ\t gơ\h hơge\i kơ jăp ‘lơ\ng lơ\m m^nh hơgăt te\h să, vă pơm dă [iơ\ tơhoach lơ kon jên tơmơ\t jang, ato\k jang sa đe\i io\k yua kơ jăp. Hăm rim pơle\i pơla Tây Nguyên, kon pơle\i gơ\h jang kiơ\ trong tơle\ch jang kơ yuơ dơno\ an^h ve\i lăng cho\h jang sa chă pơtho, io\k yua m^nh kơ loăi hơdre\ch [a chă re\i pơtăm ăn hơve\n chu\n na păng atu\m vang chă ve\i lăng năng tông, tang găn sơdrông pơra\m hrơ\p m^nh ‘măng…

Hre\i au, an^h ve\i lăng cho\h jang sa hlôi năm dăr lăng jang pơlong năng păng rơ\ih io\k đe\i hơdre\ch [a jing ‘lơ\ng ple\i lơ lăp hăm hơgăt te\h, to\ ‘mi kial tơ\ Dak Nông nhen Hơdre\ch [a Nhị ưu 838, Như hương 2308, BTE1, RVT, VND 9520, OMCS 2000. Rim hơdre\ch [a au ke\ krơ\ng hăm m^nh [ar sơdrông pơrang pơra\m nhen pơrang j^ hla kre\nh, hla kro, phe ‘lơ\ng [lep hăm tơdrong tơchơ\t ‘lơ\ng te\ch tơ\ te\h đak đe.

Trong jang [a hrơ\p m^nh ‘măng rim trong jang k^h thuơ\t tơm nhen: io\k yua hơdre\ch [a ‘lơ\ng, re\i hrơ\p m^nh ‘măng tơ\ chu\n na. Jang kiơ\ “ 3 tơ jur, 3 ato\k”: tơ jur hơdre\ch, pho\ng păng pơgang ve\i lăng ‘long pơtăm; to\k ple\i lơ, ‘lơ\ng păng te\ch măt.

Mă hơdăh ‘no\h, găh hơdre\ch [a vă re\i lơ\m 1ha ‘no\h đơ\ng 100 tru\h 120 k^ [a. Kon pơle\i chă re\i [a hăm tơmam re\i [a re\ng vă dă [iơ tơhoach hơdre\ch, tơgu\m ăn [a jing ‘lơ\ng, dă [iơ\ sơdrông pơra\m păng ve\h ver [a păk lơ\m pơyan [a đum.

Hơdrol chă re\i, te\h rơ uơ mă ‘lơ\ng, hium ‘ngie\t mă rơgo\h. Chă pơtơ\ng chu\n na lơ\m 30 năr vă pơlôch tơm [a so, [a hơlu\ng hơdrol păng ‘ngie\t. Chu\n na đe\i cho\h rơ uơ tơnă thơ\r, tu\h săi 500 k^ vôi lơ\m 1 hektar vă pơ jing ăn te\h ‘lơ\ng.

Đơ\ng ro\ng re\i 10 năr, 1ha [a kon pơle\i săi 90 k^ urê, 40 k^ Kali. 20 năr đơ\ng ro\ng, săi 80 k^ Urê, 50 k^ Kali păng chă bu\ch ‘ngie\t hloi. Đơ\ng ro\ng ‘no\h 1 khe\i, kon pơle\i bơ\n prôi săi pho\ng ‘măng mă 3 hăm 50 k^ Urê păng 60 k^ Kali vă [a hnông găr trăp.

Kon pơle\i dăh jang hloi tang găn sơdrông hăm io\k yua tơmam iă sinh ho\k nấm xanh. Bơ\n io\k 1 tơpu nâm xanh tu\h lơ\m 60 kơlich đak, tơruih lơ\m 2 sao chu\n na. Lơ\m m^nh pơyan jang [a pruih 2 ‘măng, ‘măng mă blu\ng pruih lơ\m mă 20 năr đơ\ng ro\ng re\i, ‘măng mă 2 đunh kơ ‘măng pruih hơdrol lơ\m 1 khe\i. Tơdrong chă ke\ch yoă kăl io\k yua kmăi kmo\k kăt yoă [a vă ple\i [a dă [iơ\ chă hơlu\ng au to.