Lei lăi nhen lơ buăl mơlôh bơngai Xơ Đăng, đơ̆ng rŏng kơ jing klo, jing hơkăn, A Thứ păng Y Gỗ, plei Tu Thó, xăh Măng Ri, apŭng Tu Mơ Rông pơtơm pơjing tơdrong hơrih sa ‘nao hăm 2,3 tơmam choh jang sa hmă akŏm hăm jơhngơ̆m jang. Hơdrol sơ̆ tơdăh lăp pơtăm ƀa, ƀum ƀlang lơ̆m hơgăt teh mĕ ƀă chĕng song ăn ‘noh klo kăn A Thứ păng Y Gỗ kŭm nhen dôm klo kăn mơlôh nai athei bơngơ̆t ăn sŏng sa rim năr lơ̆m khei ‘năr đunh. Dang ei ‘noh đĭ pha, kơtă lơ̆m sơnăm mă blŭng oei mĭnh pôm hnam, bre klo kăn mơlôh bơngai Xơ Đăng đĭ đei jên gơnang đơ̆ng ‘long sâm hro, 1 kơ loăi pơgang hla ‘long đei yua kơ tơring. A Thứ roi tơbăt, mưh rim ‘măng xăh, apŭng pơgơ̆r dôm tơdrong jang, jơnŭm kơchơ găh pơgang hla ‘long, bre klo kăn sư ‘noh hơnhăk sâm hro ŭnh hnam pơtăm đei năm roi tơƀôh, tĕch tơmam kơna iŏk yua kŭm păi ƀiơ̆ ưh kơ tŏ sĕt ŭnh hnam kon pơlei plei Tu Thó:

“Klo kăn nhi ‘nao oei băl, pơnam kơjang ‘noh kŭm pôm păi ƀiơ̆. Vă đei dôm tơmam ĭnh ‘meh vă tơdrong hơrih sa đơ̆ng rŏng âu ĭnh hơdrin pơtăm sâm hro; mă loi ‘noh jĭ sâm Ngọc Linh dơ̆ng vă đei iŏk yua”.

Truh dang ei hơgăt ‘long pơm pơgang kơ dêh char Kon Tum mă akŏm găh lơ tơ̆ 3 apŭng groi kông ‘noh: Tu Mơ Rông, Đăk Glei păng Kon Plông hlôi đei pơih să truh hloh 11.200 héc ta, lơ̆m noh hơdrô̆ ‘long Sâm Ngọc Linh hloh 2.400 héc ta. Ƀok Võ Trung Mạnh, Kơdră Anih vei lăng kon pơlei apŭng Tu Mơ Rông, roi tơbăt, khŭl kơdră apŭng hlôi tơlĕch jang kiơ̆ lơ tơdrong jang vă ŭnh hnam dơnuh hin kŭm pơtăm đei ‘long pơm pơgang hơtŏk tơiung mŭk drăm ŭnh hnam:

“Apŭng hlôi pơjing tơdrong jang tơgŭm kon pơlei găh tơdrong jang sa kŭm nhen pơjing dôm trong jang hơdai vă tơgŭm ăn kon pơlei hơtŏk tơiung ‘long pơm pơgang. Hơdrô̆ hăm ‘long Sâm Ngọc Linh ‘noh apŭng hơnơ̆ng bơ̆jang hăm Anih mong jên tơgŭm tơpôl vă tơgŭm kon pơlei tŏk iŏk đơ̆ng dôm jên pha ra băl vă hơtŏk tơiung ‘long sâm Ngọc Linh, hơdai hăm krao hơvơn dôm anih mơdro sa pơgơ̆r jang hơdai, tơgŭm ăn kon pơlei vă hơtŏk tơiung”.

Hơdai hăm iŏk yua mŭk drăm mă ‘long pơm pơgang hơnhăk ăn kơ bơngai pơtăm, dôm sơnăm tơ jê̆ âu pơrang jĭ kŭm hlôi pơtơm đei ƀôh tơ̆ ‘long pơm pơgang tơ̆ dêh char Kon Tum. Hiong răm lơ hloh đei ƀôh lơ̆m sơnăm 2022 tơ̆ tơring pơtăm sâm Ngọc Linh kơ dêh char tơ̆ apŭng Tu Mơ Rông păng Đăk Glei. Ƀok A Hải, Kơdră Khŭl vei lăng kon pơlei jang chŭn mir xăh Tê Xăng, apŭng Tu Mơ Rông, tơtăm ƀơ̆t mă tơdrong pơih să hơgăt teh păng pơtăm akŏm hlôi pơm ăn pơrang jĭ đei ƀôh tơ̆ ‘long pơm pơgang pơm ăn hiong răm ăn bơngai pơtăm:

“Tơjê̆ âu tơdrong pơtăm pơgang hla ‘long pơma atŭm kŭm tơƀơ̆p lơ mơmat tat dêh, Mă mônh pơrang jĭ ‘long sâm kŭm tôch kơ pơm pơrăm. Lơ kon pơlei ‘noh hiong răm tôch kơ tih ưh kơ băt pơm liơ vă bơ̆n hơmet tôch kơ mơmat”.

‘Măng pơma dơnuh đơ̆ng bơngai chih tơdrong tơroi hăm ƀok Bùi Đức Trung, Kơ iĕng Kơdră Hơnih vei lăng Choh pơtăm păng Vei lăng ‘Long pơtăm dêh char Kon Tum găh tang găn, hơmet pơ ‘lơ̆ng pơrang pơrăm ăn ‘long pơgang tơroi tơbăt hơdăh dơ̆ng găh tơdrong tŏk bŏk đei bơngai jang pơtăm ‘long pơgang tơ̆ dêh char Kon Tum lăng ba kơjăp.

- Ƀok ăi, dêh char Kon Tum tŏk bŏk hơdrin đei jing tơring ‘long pơgang tơm hloh lơ̆m teh đak. Vă tơgop ăn jang ‘lơ̆ng trong tơlĕch jang ou, Hơnih vei lăng Choh pơtăm păng Vei lăng ‘Long pơtăm dêh char Kon Tum hlôi hơmet ăn lơ liơ lơ̆m tang găn, hơmet ming pơrang pơrăm ‘long pơgang ‘noh?

Ƀok Bùi Đức Trung: Hăm hơnăp jang, lăng kiơ̆ tŏ ‘mi kial, găh tơdrong chek lar char kon kơ pơrang pơrăm tơ̆ ‘long pơtăm adoi nhen tơdrong joăt choh jang sa kơ kon pơlei ... đơ̆ng blŭng pơyan hloi, Hơnih vei lăng Choh pơtăm păng Vei lăng ‘Long pơtăm dêh char Kon Tum hlôi chih tơbăt trong tơdra hơdrol tơdrong pơrang pơrăm lơ̆m rim ‘long pơtăm, lơ̆m ou đei hloi ‘long pơgang.

‘Ngoăih kơ ‘noh, Hơnih ou hơnơ̆ng ăn kang ƀô̆ jur năm tơ̆ tơring iung jang hơdoi hăm kang ƀô̆ bơ̆ jang găh tơdrong ou kơ apŭng, tơring dăr lăng, băt hơdăh găh tơdrong pơrang pơrăm đơ̆ng noh mă tơlĕch đei trong jang pơtho tơbăt, hơmet pơ ‘lơ̆ng tơtom vă veh ver tơpoh lang să.

- Hăm tơdrong chă jang ‘long pơgang nhen hrei ou kơ kon pơlei, ih hăm đei nơ̆r chă pơkă yă kiơ găh tơdrong tang găn pơrang pơrăm ‘noh?

Ƀok Bùi Đức Trung: Hloh đơ̆ng năm dăr lăng hơlen rim tơring pơtăm ‘long pơgang, hrei ou tơdrong jang iung jang kiơ̆ trŏ lăp lơ̆m chă pơtăm vei lăng ‘long pơgang tim gan ‘lơ̆ng. ‘Nou jĭ mĭnh tơdrong tơm pơm ăn rim pơrang pơrăm chek lar char kon.

Lơ̆m mă noh kiơ̆ đơ̆ng Tơdrong tơchơ̆t 09 năr 24/10/2023 kơ Hơnih tơm vei lăng Choh jang sa păng Atŏk tơ iung tơring tơrang tơlĕch ăn hơnăn pơgang vei lăng ‘long pơtăm ăn asong iŏk yua tơ̆ Việt Nam păng dôm pơgang vei lăng ‘long pơtăm ưh kơ gơ̆h iŏk yoa tơ̆ Việt Nam ‘noh tim mă đei lơ pơgang vă iŏk yua ăn vei lăng năng tông ‘long pơgang, kơna tơdrong jang kiơ̆ rim trong jang tang găn hơlou jĭ tơdrong kăl hloh, jơnei hloh nhen: Chă rơih dôm hơdrech dơnơm ‘long pơgang bluh vơ̆ ‘lơ̆ng; Vei lăng năng tông ‘lơ̆ng dôm kơ ep lep ler, yă jou ....; hơnơ̆ng năm lăng mir pơgar păng pơtho pơhrăm ăn kon pơlei vă kon pơlei đei jing dôm bơngai băt hlôh ƀôh tơtom rim pơrang pơrăm.

-Lơ̆m dôm sơnăm ou ki tơ̆ mĭnh ƀar ‘long pơgang tơ̆ dêh char Kon Tum, mă hơdăh nhen ‘long sâm Ngọc Linh hlôi đei ƀôh mĭnh ƀar pơrang sơdrông pơrăm, Hơnih vei lăng Choh pơtăm păng Vei lăng ‘Long pơtăm dêh char Kon Tum hlôi tơlĕch jang lơ liơ lơ̆m bơ̆ jang tang găn hơlou, hơmet pơ ‘lơ̆ng ăn ‘long pơgang ‘noh?        

Ƀok Bùi Đức Trung: Kơ yuơ đei ƀơm đơ̆ng ‘mi kial ưh sơđơ̆ng, lơ̆m sơnăm 2022 tơ̆ apŭng Tu Mrông păng apŭng Đak Glei hlôi lơ ‘măng ‘mi prĕr, tŭk ngom ƀoh pơm kơnê̆ truh mĭnh ƀar hơgăt teh pơtăm  Sâm Ngọc Linh kơ kon pơlei 2 apŭng ou. Tơ̆ hơnăp tơdrong ou, Hơnih vei lăng Choh jang sa păng Atŏk tơ iung tơring tơrang dêh char, Hơnih vei lăng Choh pơtăm păng Vei lăng ‘long pơtăm hlôi chih pơtruh hla bơar pơrô̆, pơtho tơbăt vă rim tơring tơtom tơlĕch jang tang găn pơrang pơrăm tơ̆ ‘long pơgang gĭt kăl ‘noh sâm Ngọc Linh.

Hơnih vei lăng Choh pơtăm păng Vei lăng ‘long pơtăm pơm tơm, iung jang hơdoi hăm Hơnih tơm vei lăng ‘long pơtăm tơring Tŏk bŏk, rim hơnih bơ̆ jang apŭng Tu Mrông, Đak Glei pơgơ̆r năm dăr lăng, iŏk dôm hla ‘long pơgang răm pơtruh ăn khăm hơlen vă băt hơdăh pơrang yă kiơ pơrăm; adoi pơrô̆ tơbăt, pơtho tơbăt ăn rim tơngla mir pơgar Sâm iung jang kiơ̆ rim trong jang nhen: Choong choh ‘ngiĕt rơgoh ăn mir pơgar ‘long; bŭch hŭt dôm dơnơm răm pơrang pơrăm păng chă pơtăm ming dôm dơnơm plơ̆ng vă veh ver tơpoh lang să; pơm hơmet pơbŭng pĕng ăn kơnong pơtăm vă ‘mi oei tôn ƀơm dơnơm ‘long sâm vă pơm dă ƀiơ̆ đei pơrang pơrăm; chă tuh prôi teh hla ‘long bri hlôi hơmet pơ ‘lơ̆ng hăm vôi păng rim pơgang sinh hŏk nhen Trichoderma đơ̆ng 3-6 khei 1 ‘măng vă pơm ăn teh jing ‘lơ̆ng ăn dơnơm ‘long păng pơlôch pơmou pơrang.

‘Ngoăih kơ ‘noh, Hơnih vei lăng Choh pơtăm, Hơnih vei lăng bri ‘long dêh char jei hlôi pơih 11 lăm pơtho tơbăt kih thuơ̆t pơtăm, vei lăng păng rim trong vei lăng tang găn pơrang pơram ‘long sâm Ngọc Linh ăn rim tơring kơ apŭng Tu Mrông păng Đak Glei.

- ‘Long sâm Ngọc Linh tĕch mơdro hơnhăk đei tôch kơjăp, tơdăh ưh kơ pŭn ai đei pơrang pơrăm pơm hiong răm tôch kơtang ăn kon pơlei. Hơdrô̆ hăm ‘long pơgang ou ih hăm đei nơ̆r chă pơtho pơkă ăn kon pơlei pơtăm lơ liơ lơ̆m tơdrong vei lăng tang găn pơrang pơrăm ‘long pơtăm ou?         

Ƀok Bùi Đức Trung: Pơkă ăn hơnih mơdro sa, hơp tak xah, kon pơlei pơtăm sâm Ngọc Linh jang kiơ̆ Nơ̆r pơtho tơbăt khih thuơ̆t pơtăm, vei lăng năng tông sâm Ngọc Linh hlôi đei Hơnih vei lăng Choh jang sa păng Atŏk tơ iung tơring tơrang dêh char tơlĕch ăn lơ̆m Tơdrong tơchơ̆t kơsô̆ 676, năr 27/12/2022. ‘Ngoăih kơ ‘noh, lăng kơjăp mĭnh ƀar trong jang tang găn hăm pơrang pơrăm.

Hăm teh hơmet pơ ‘lơ̆ng hơdrol chă rei, pơtăm vă pơlôch pơrang pơrăm lơ̆m teh; hăm găr, dơđăh ‘long: Rơih găr, dơđăh tih ‘lơng, pran, ưh kơ đei pơrang. Lơ̆m khei ‘năr vei lăng năng tông kăl choong choh pơ ‘ngoăih gơ glang ăn mir pơgar; mir pơgar ‘long pơtăm ‘nĕ kơ lê̆ đei đak lok dơ̆ng lơ̆m pơyan ‘mi; chă prôi tuh mơ̆r teh hla ‘long đei uh hăm pơgang Trichoderma vă pơlôch pơrang; Lơ̆m blŭng pơyan ‘mi ‘noh jei gơ̆h chă pơm pơbŭng pĕng ‘mi ăn Sâm Ngọc Linh vă dă ƀiơ̆ đei ‘mi prĕr, sơdrai ‘long huŏng kơtĭt pơm ăn dơnơm ‘long păk; Mưh ƀôh lơ̆m mir pơgar đei pơrang pơrăm kăl hơmet pơ ‘lơ̆ng tơtom hloi kiơ̆ trong bŭch hŭt dôm dơnơm đei pơrang pơrăm vă dă ƀiơ̆ tơpoh lang să; iŏk yua hơkap, pơgang prăn pơlôch kơne.

- Lei ah, bơnê kơ ih ƀok hơ!