Ap^nh tơl hơdăh găh kih tuơ\t ve\i lăng năng tông tiu

VOV4.Bahnar - Tơ je# au Tơdrong tơroi Hnam pơgang ‘long pơtăm sơng io\k đe\i nơ\r ap^nh jet gia đơ\ng kon pơlei pơ tru\h ăn, chă ap^nh jet găh pơrang j^ tơ\ tiu, adoi nhen trong jang kih thuơ\t ve\i lăng ‘long pơtăm au lăp đơ\ng ro\ng phe\. Tơ\ ala au [ok Trương Văn Cao, Kơdră an^h ve\i lăng cho\h jang păng ve\i lăng ‘long pơtăm apu\ng Krông Pach, dêh char Dak Lăk, gô tơl hơdăh dôm tơdrong mă kon pơlei bơ\n ‘me\h vă băt.

- {ok ăi, hre\i au kon pơlei ‘nao chă phe\ tiu đang, lơ tơring tiu to\k bo\k răm pơrang lôch koăng păng lôch dar deh pơrăm tơ po\h kơtang mă le\i tim mă đe\i trong tang găn lơ liơ. Khe\i năr au, ‘long tiu kăl đe\i ve\i lăng năng tông tang găn pơrang pơra\m lơ liơ?

{ok Trương Văn Cao:  Lơ\m khe\i năr hre\i au tơ\ tơring jang tiu kơ Tây Nguyên pơma atu\m păng Dak Lăk pơma hơdro# hlôi chă phe\ đang păng m^nh [ar tơring je\i to\k bo\k chă phe\ hăm dôm pơgar đum klui. Kơ yuơ lơ lo\h, kon pơlei kăl kơchăng mư\h phe\ đang ‘no\h bơ\n pơm pơ ‘lơ\ng pơgar tiu hloi. Đơ\ng ro\ng m^nh khe\i năr tiu rong ple\i lơ lo\h, dơnơm tiu ngăl đe\i [o#h m^nh [ar pơrang j^ nhen pơmau … Păng m^nh [ar kơ loăi yă de au to tơ\ tiu. Kơ yuơ lơ lo\h, lăp đơ\ng ro\ng phe\ đang, kon pơlei bơ\n kăl pơm rơgo\h mir pơgar, ‘no\h hmă hmă đe ngăl io\k yua pơgang đe\i kơ chơ\t đông vă pruih 2 ‘măng, đunh d^h băl đơ\ng 7 – 10 năr. ‘Ngoăih kơ ‘no\h kon pơlei bơ\n kăl chă pruih pơlôch bơ\n lu la pơrang hăm m^nh kơ loăi pơgang sinh ho\k, adoi ke\ chă tơpu\h hu\t, tang găn hơlau yă de, hmôch hlôt trep tơm tiu, vă tơgu\m ăn tiu yak tru\h lơ\m pơyan bôp pơkao ‘no\h hăp gơ\h cho#h blang pơkao păng kơtăn ple\i ge\i kơ jăp hlo\h. ‘Ngoăih chă pruih pơ ‘lơ\ng dơnơm tiu lơ\m pơgar, tang găn hơlau sơdrông pơrang pơra\m tơ\ tiu ‘no\h kon pơlei bơ\n kăl chă ‘me ăn pơgar tiu.

- Tơdrong chă ‘me ăn pơgar tiu đơ\ng ro\ng phe\ kăl lăng tru\h tơdrong kiơ ho\ [ok?

{ok Trương Văn Cao:  Lơ\m khe\i năr au, mă kăl ‘no\h pho\ng vă pơ jing ăn ‘long ke\ jing ‘lơ\ng, blu\h sơdrai, chăt bôp pơkao ‘lơ\ng hlo\h. Kơ yuơ lơ lo\h, bơ\n ‘ne\ io\k yua đam kơtang păng kali kơtang. Mă le\i io\k yua pho\ng lân kơtang, atu\m hăm pho\ng pruih hla vă pơm ăn tiu chăt bôp pơkao ‘lơ\ng hlo\h. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, bơ\n io\k yua dôm kơ loăi pho\ng vi lượng nhen Bo, kẽm, Ma giê, Man gan, chă prôi tơruih ăn dơnơm tiu vă hăp blu\h vơ\ jing ‘lơ\ng, ato\k kơtăn ple\i ge\i kơ jăp, đe\i ple\i lơ lơ\m pơyan tru\h. Tơdrong anai dơ\ng, lăp đơ\ng ro\ng phe\ đang tiu pơkao lơ ‘no\h bơ\n pơdơ\h tơruih đak lơ lo\h tơgu\m ăn hla hăp hơ [ơ\l [iơ\, păng lơ\m khe\i năr cho#h pơkao kơtang hlo\h. Kơ yuơ lơ lo\h kon pơlei bơ\n pơdơ\h tơruih đak, đunh dang đơ\ng 30 tru\h 45 năr gô mơ\ng groi te\h. Lơ\m khe\i năr au, bơ\n chă pruih pho\ng lân tơgu\m ăn tiu chăt hơ ie, kơtăn ple\i. Lăp đơ\ng ro\ng ‘mi jur ‘no\h dơnơm tiu mă chăt sơdrai, atu\m hăm cho#h pơkao vă hăp đe\i ple\i ge\i kơ jăp hlo\h.

- Kiơ\ đơ\ng kon pơlei pơtăm tiu chă tơroi, tơ\ m^nh [ar tơring to\k bo\k đe\i [o#h lơ yăde, kăl tang găn hăp lơ liơ?

{ok Trương Văn Cao:  Adoi nhen ‘long pơtăm anai, yă de ‘no\h m^nh kơ loăi pơrang hli hlơt hlo\h hăm dơnơm, rơ\h ‘long pơtăm pơm ăn pơgar ‘long pơtăm blu\h vơ\ ư\h kơ ‘lơ\ng. Đe\i ‘măng mư\h yă de kơtang ‘no\h pơm ăn dơnơm tiu jô, lôch, ư\h kơgan ple\i. Kon pơlei kăl kơchăng yă de ‘no\h pơrang j^ chek lar char lơ kơtang lơ\m khe\i năr vă đ^ pơyan phang păng pơđunh lơ\m m^nh pơyan phang hloi. Bơ\n tang găn vă pơm dă [iơ\ tơpo\h hăm m^nh trong jang tơ\ ala au: Mă blu\ng ‘no\h: Kon pơlei dăh hơnơ\ng năm lăng mir pơgar, mư\h [o#h yă de lơ\m hơ ie ple\i, lơ\m hla păng tơ\ te\h ‘no\h [o#h hơnar yăde, atu\m hăm kok tơbu\k krum tăp dăr rơ\h tiu. Păng mư\h yăde kơtang hăp pơm ăn hla tiu đum, đe\i ‘măng hơlu\ng hơ ie ple\i păng đum hla đơ\ng tơm tru\h tơ\ kơnho\ng, păng m^nh [ar hlak hla tiu pre\nh păng tiu blu\h vơ\ ư\h kơ tang. Vă tang găn yăde pơra\m, kon pơlei bơ\n kăl pơm ăn dơnơm tiu gơglơng vă pơm dă [iơ\ yăde chek lar char lơ. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, bơ\n ‘ne\ chă prôi pho\ng đam lơ tơdăh prôi lơ kơnh pơm ăn hla tiu blu\h vơ\ kơtang păng sa roi pơm rơvơn ăn yăde chek lar char lơ kơtang hlo\h dơ\ng.

- Tơdăh io\k pơgang pruih vă pơlôch yăde ‘no\h lơ liơ, ho\ [ok?

{ok Trương Văn Cao:  ‘Ne\ gan io\k yua pơgang păng pho\ng, tơdăh io\k yua lơ pho\ng hăm pơgang ‘no\h pơm ăn mir pơgar ư\h kơ ‘lơ\ng, kơ yuơ lơ lo\h m^nh [ar kơ ep lep ler ‘lơ\ng hơ iă lôch, adoi pơm ăn yăde chek lar char lơ. Tơdăh bơ\n đe\i [o#h pơrang pơra\m đ^ kơtang ‘no\h mă io\k yua pơgang pruih pơlôch pơrang. Bơ\n gơ\h io\k yua rim pơgang pơlôch atu\m hăm pho\ng hla đơ\ng no\h pruih tơ\ hla păng tu\h tơ\ tơm vă pơm dă [iơ\ tơdrong chă tơpo\h lang să chă pơra\m kơ yăde, tang găn chă kơtăp păng chek lar char lơ kơ yă de. Hăm pơgar đe\i pơrang pơra\m ‘no\h mă kăl bơ\n io\k yua tơmam sinh ho\k vă chă hơmet pơ ‘lơ\ng. Dôm pơgang sinh ho\k sơđơ\ng rơgo\h ăn cham char, ăn jơhngơ\m jăn bơ\n, hre\i au đe\i m^nh [ar pơgang sinh ho\k nhen pơmau 3 kơmau, bơ\n gơ\h chă pruih hloi păng tu\h hloi tơ\ tơm vă tang găn yăde lang să. Mă kăl, lơ\m vă đ^ pơyan ‘mi păng khe\i năr blu\ng pơyan phang ‘no\h kon pơlei yua pơgang sinh ho\k au vă tang găn yăde lang să chă pơra\m. Ư|h kơ le# yăde pơrang lang să kơtang kơnh tơnap mă pơlôch ke\.

- {ok ăi, m^nh [ar pơgar tiu hre\i au je\i hlôi đe\i tơdrong hla đum đunh khe\i năr. Mư\h bu\ch dơnơm ‘no\h [o#h tơ\ rơ\h pơ ‘nge\h tơble\o tơ blônh dăh mă hlôi đ^ lôch. Vă ve\h ver ke\ tơdrong ‘nau ‘no\h pơm lơ liơ ho\ [ok?

{ok Trương Văn Cao:  Tơdrong tơm pơm ăn kơ tiu đum hla ‘no\h đe\i lơ tơdrong, ro\ năng kơ yuơ ư\h kơ măh pho\ng, mơ\r; mă [ar kơ yuơ pơrang lơ\m te\h pơm ăn; mă pêng kơ yuơ đơ\ng m^nh [ar pơmau pơrang lôch dar deh, lơ\m khe\i ‘năr rơ\h tiu đe\i tơdrong kơ yuơ đơ\ng đak tơ\ng, ư\h kơ đe\i rơvơn vă blu\h vơ\ djơ\ ‘lơ\ng pơm ăn tiu hla đum. Lơ\m tơdrong đum hla đunh khe\i ‘năr lơ lo\h đe krao akhan lôch dar deh tơ\ dơnơm tiu. Bơ\n gơ\h lăng hơlen ‘moi kiơ\ chă sir lăng rơ\h tiu. Tơdăh rơ\h pơ ‘nge\h tơble\o tơblônh ‘no\h ‘nau đe\i pơrang pơra\m rơ\h tiu, mư\h pơrang mơ\t lơ\m rơ\h tiu pơm găn ga rơ\h chă trep io\k đak đơ\ng te\h rong dơnơm kơ yuơ lơ lo\h kơna tiu mă đe\i hla đum. Hăm tơdrong răm kơtang, pơrang pơm ăn rơ\h tiu hơđang păng pơ jing rơvơn ăn m^nh [ar pơmau pơrang nhen Phitopthora dăh mă oei đe\i krao akhan lôch koăng dăh mă phusarium ‘no\h jing pơmau lôch dar deh hăp mơ\t. Tơdrong anai dơ\ng, je\i đe\i tơdrong hla đum kơ yuơ yăde dom lơ\m rơ\h trep io\k đak rơ\h tiu je\i pơm ăn tiu đum hla mơ\n. Lơ\m tơdrong au bơ\n chă pơlôch yăde. Găh tơdrong kơ yuơ pơrang lơ\m te\h pơm ăn, lăp đơ\ng ro\ng lăng hơlen đe\i [o#h pơrang tơ\ rơ\h ‘no\h bơ\n hơmet hăm pơgang sinh ho\k vă pơlôch pơrang lơ\m rơ\h păng mư\h pơrang dă [iơ\ bơih ‘no\h tiu mă gơ\h đe\i blu\h vơ\ jing dơ\ng.

- Tơdrong io\k yua rim tơmam sinh ho\k atu\m hăm pho\ng vă tang găn ke\ tang găn, pơlôch pơrang le\i kăl jang lơ liơ ho\ [ok?

{ok Trương Văn Cao:  Hre\i au, kon pơlei gơ\h io\k yua tơmam sinh ho\k nhen Tecvigo vă tơruih tơ\ tơm kiơ\ ‘moi nơ\r pơtho tơbăt tơ\ kơđo\h get chai, mư\h đe\i pơrang pơra\m, kon pơlei tu\h [ar ‘măng đunh d^h băl đơ\ng 7 – 10 năr. Păng m^nh dơnơm chă tu\h đơ\ng 5 truh 7 kơlich đak pơgang vă pơlôch pơrang. Trong anai dơ\ng ‘no\h io\k yua tơmam sinh ho\k tricodarma hrau hăm mơ\r ^ch rơmo u\h bu\k dăh mă mơ\r vi sinh, bơ\n chă prôi lơ\m dơnơm tiu đơ\ng 5 – 7 k^ lơ\m 1 dơnơm, prôi tu\h lơ\m pơyan ‘mi, dang đơ\ng 2 tru\h 3 ‘măng ‘no\h ke\ tang găn tơdrong chă tơpo\h lang să tơ\ au tơ to. Păng rim sơnăm io\k yua mơ\r u\h bu\k dăh mă hơnong [a ‘ngie\t tu dơnơm, atu\m hăm prôi tricodarma gô tơgu\m ăn rơ\h tiu đe\i pơrang ‘lơ\ng hơ iă, adoi ato\k độ PH lơ\m te\h, tơgu\m ăn rơ\h tiu granh kơtang ‘no\h ke\ pơra\m hu\t pơrang kơne#. Tơdăh kon pơlei chă prôi pho\ng lơ ‘no\h gô pơm ăn tiu lôch. Tơdăh ư\h kơ tu\h pho\ng, dơnơm tiu lăng nhen ư\h kơ măh pho\ng, mă kăl ư\h kơmăh pho\ng đạm ‘no\h hăp gô đum hla, mă kăl ư\h kơ măh pho\ng [o#h hơdăh tơ\ dơnơm, hla kră hơlu\ng. Kơ yuơ lơ lo\h, kon pơlei kăl chă prôi pho\ng mă [lep, atu\m hăm tu\h mơ\r hlôi u\h bu\k. M^nh dơnơm tiu hlôi đe\i ple\i đơ\ng 3 – 4 k^ ‘no\h m^nh sơnăm kăl chă prôi đơ\ng 1 – 1k^ 2 pho\ng NPK păng klăh asong dôm ăi chă prôi lơ\m pơyan ‘mi. ‘Ngoăih kơ ‘no\h dôm kơ loăi pho\ng anai kon pơlei je\i gơ\h chă prôi nhen pho\ng ka au to bơ\n chă u\h jing mơ\r adoi dă [iơ\ tơhoach kon jên, adoi sơđơ\ng ‘lơ\ng ăn ‘long pơtăm jing ‘lơ\ng. ‘Ne\ gan chă prôi pho\ng, pơkom jên, adoi pơ jing pơm ăn te\h jing ‘lơ\ng, sơđơ\ng măh mai mơ\r jing ‘lơ\ng ăn kơ dơnơm tiu chă trep io\k vă blu\h hla, adoi vă rong ple\i lơ\m pơgar tiu jing ‘lơ\ng [l^k [la\k hlo\h dơ\ng…

- Le\i ah, bơnê kơ ih hlôi ‘măn jơ ‘năr chă pơma dơnu\h au hơ!

{ok Trương Văn Cao:  M^h ma păng bôl boăl hlôi mơ\ng bơih nhôn tơroi tơbăt găh trong tang găn hơlau pơrang sơdrông ăn kơ tiu. Nhôn hơpơi ‘me\h vă sơng io\k đe\i nơ\r chă ap^nh găh trong tang găn sơdrông pơrang ‘long pơtăm đơ\ng kon pơlei. Tơdăh kon pơlei bơ\n ‘me\h vă hơvơn nhôn năm lăng pơgar, mir le\i nhôn je\i drơ\ng nơ\r păng pơtho tơbăt ăn kon pơlei bơ\n hloi. Dăh mă kon pơlei krao điên thoăi pơma dơnu\h hăm nhôn kiơ\ kơso# điên thoăi che\p ti: 0903554322, dăh mă kơso# điên thoăi kơ [ang: 05003521590, khu\l [ok thây pơgang ‘long pơtăm gô pơtho tơbăt ăn đe\ch kơ kon pơlei bơ\n. Hơpơo hơmo\ kon pơlei bơ\n jang sa đe\i io\k yua kơ jăp.

Tơblơ\ nơ\r: Amazư\t