VOV4.Bahnăr - Ja#p teh đak dang ei đei pơhlom 690 rơbâu ha cà phê hăm kơ triu bơngai jang to\k bo\k oei vang ako\m lơ\m tơdrong tơle\ch jang. Anih jang cà phê Việt Nam đei lơ tơdrong pơyua tih tên [ơ\t đei jơnei tơchơ\t te\ch ăn teh đak đe truh 6 tih đôlar Mih ăh xơnăm 2030. Mă lei, lơ\m khei năr âu, anih jang cà phê to\k bo\k oei tơjră hăm lơ tơnap tap đơ\ng trong pơm jang, tơdrong tơroh lơ\m kơjă kơ anih dơ\ng kơ găr cà phê lơ\m kơpal teh.  

Mưh nhen ăh blu\ng pơyan adrol ki, kơjă ca phê lơ\m teh đak 42.000 hlj minh k^ noh ăh blu\ng pơyan âu oei pă 35.000 hlj minh k^ păng pơtoi tơjur, dang ei oei pơhlom 32.000 - 33.000 hlj minh k^. Dôm tơdrong tơplih găh kơjă pơrăm hăm bơngai jang ca phê [ơ\t jên axong jang hơnơ\ng kơ to\k, lơ\m kơplăh kơjă ca phê te\ch noh tôch tơjur. Unh hnam yă H'Nhung Ayun tơ\ pơlei Chuôr Dăng B, xăh Chuổ Dăng, apu\ng Chư\ Mgar, dêh char Dak Lak pơtăm 1 ha ca phê, lơ\m noh hloh 6 sao đei yua bơih. Xơnăm xơ\, đei yua 1 tân 6 tă ca phê găr, hăm kơjă te\ch 37 rơbâu hlj minh k^. Ưh kơ jo# jên axong jang, unh hnam yă oei đei yua pơhlom 30 triu hlj: “Xơnăm âu, ca phê hnam inh to\ xe\t hloh kơ xơnăm xơ\, đei pơhlom  8 tă đe\ch, lơ\m kơplăh kơjă te\ch duh kơđeh hloh xơnăm xơ\. Dang ei, nhôn chă hơlen kơjă te\ch lơ\m tơring noh 34 -35 rơbâu hlj minh k^. Ưh đei yua lơ, kơjă kơđeh thoi âu noh unh hnam nhôn ưh đei yua ôh; jên axong jang ăn pơyan jang truh âu kơnh noh nhôn ưh đei tôm jên ôh”.

Oei unh hnam ‘nho\ng Lê Phước Ngà, tơ\ thôn 9, xăh Tân Sơn, plei tơm Pleiku, dêh char Gia Lai noh ăn tơbăt: jên chă răt pho\ng rei păng pơgang pruih ăn ‘long pơtăm adoi kăp kơ jên mă kơjă ca phê tơjur, hăm kơjă ca phê dang ei noh lôh đe\ch, ưh đei yua ôh. Tơdrong erih unh hnam 5 măt bơngai, kon hơ ioh ho\k pơhrăm gô tơnap tap [ơ\t adro# gơnơm lơ\m 1ha ca phê dang ei ưh kơ băt vă pơm thoi yơ: “Kơjă te\ch nhen dang ei noh kon pơlei tôch kơ răm. Pho\ng rei, tơmam drăm jang duh kăp kơ jên, bơngai jang hơpăh adoi kăp mơ\n, jên axong jang yơ duh kăp mă lei kơjă ca phê noh tơjur. Thoi âu noh lôch đe\ch.”

Kiơ\ hơlen đơ\ng Jơnu\m jang Ca phê Ca cao Việt Nam, pơyan jang xơnăm âu, ja#p teh đak đei je# 690 rơbâu ha ca phê, te\ch ăn teh đak đe je# 1 triu 700 rơbâu tân, đei yua je# 3 tih đôlar. Pơtêng hăm xơnăm adrol ki, tơjur pơhlom 3% mă lei đei yua tơjur hloh 14%. Kơjă ca phê te\ch ăn teh đak ăh pơyan âu đei xơkơ\t kơđeh hloh tơdrong lơ\m 10 xơnăm kơ âu, đei ‘măng tơjur 1.207 đôlar minh taa#n hăm ca phê Robusta, 88 cent minh lb hăm ca phê Arabica. Lơ\m kơplăh noh, lơ tơdrong tơbang ăn [ôh, kơjă ca phê tơnap kơ to\k lơ\m pơyan jang ‘nao, rơhiu\ng rơhiăng oei pơtoi. Atu\m hăm to\k jur kơjă, anih jang ca phê Việt Nam duh oei tơjră hăm lơ tơnap tap nai. Noh jing tơdrong mă tơm ca phê kră oei to\k tenh. Tơ\ Tây Nguyên, tơring tơm pơtăm ca phê kơ Việt Nam, hơgăt ca phê hloh 20 xơnăm dang ei đei pơhlom 86.000 ha, đei 16%, hơgăt ca phê đơ\ng 15-20 xơnăm pơhlom 140.000 ha, đei 26%. Lơ\m kơplăh noh tơdrong pơtăm tơ ‘măl oei lơ tơnap tap, tơdrong jang ca phê duh tam klaih đơ\ng tơdrong răh rai, kơdih pơm jang. ‘Nho\ng Phùng Văn Quy, xăh Tân Bình, apu\ng Đăk Đoa, dêh char Gia Lai, ăn tơbăt tơdrong đei [ôh tơ\ tơring: “Găh tơdrong pơtho khoa ho\k kih thuơ\t noh athei kơtă truh hăm kon pơlei, mă [ar noh athei pơgơ\r hơnơ\ng. Oei dang ei noh kon pơlei mă lơ jang jăi kơdih, ưh kơ băt hơdăh khoa ho\k kih thuơ\t, lơ tơdrong oei kơtul tôch dêh.”

Lơ\m minh tơdrong nai, jang ca phê tơ\ teh đak bơ\n lơ\m dôm xơnăm kơ âu duh pu\ lơ tơdrong ưh kơ ‘lơ\ng yuơ đơ\ng hơyuh to# ‘mi tơplih. Đ^ to# phang noh truh ‘mi kial đak hơbông, hơnơ\ng pơrăm truh tơring pơtăm ca phê dơnơm Tây Nguyên. Adro# ăh ‘măng đak hơbông khei 8/2019 hlôi pơrăm hloh 1.000ha ca phê kơ tơring âu. Jơnu\m jang ca phê ca cao Việt Nam tơroi pơyan jang 2019-2020 kơxo# ca phê Việt Nam tơjur truh 15% pơtêng hăm xơnăm adrol ki yuơ đơ\ng hơyuh to# ‘mi pơrăm. Atu\m hăm noh, hăm kơjă te\ch nhen dang ei, lơ kon pơlei pơtăm ca phê ưh đei yua noh gô koh hu\t le# tơm ca phê, pơtăl hăm dôm hơdre\ch ‘long pơtăm nai. {ok Nguyễn Minh Đường, Kơdră Anih jang te\ch ăn teh đak đe tơmam choh jang Tây Nguyên, noh kơjă ca phê găr tơ\ anih te\ch răt ca phê tơ\ London păng New York to\k bo\k oei kơđeh dêh hnang, ưh adro# kon pơlei jang ưh đei yua mă anih chă răt, pơm tơle\ch păng te\ch ca phê ăn teh đak đe duh tơnap tap mơ\n:“Tơnap tap dang ei noh kơjă ca phê jur kơđeh, khei năr dang ei bơngai pơtăm ca phê ưh đei cheh, mă ưh đei cheh noh đe xư athei tơplih hơdre\ch ‘long pơtăm nai, vă kơ đei yua hloh. Thoi noh khei năr ano# anăp kơnh gô pơrăm truh tơdrong ưh kơ măh ca phê vă axong răt yua lơ\m tơring ”.

Mă jing teh đak dơ\ng mă 2 lơ\m kơpal teh găh te\ch ca phê ăn teh đak đe, mă lei đei truh 90% ca phê găr te\ch ăn teh đak noh tam mă đei hơmet pơ ‘lơ\ng. Hloh kơ noh tơdrong ‘lơ\ng hăm ca phê găr đơ\ng Việt Nam tam mă tơnăp noh kơjă te\ch ưh đei kăp păng ưh đei hiôk. ‘Nâu jing tơdrong tơm pơm ăn anih jang ca phê teh đak bơ\n hơnơ\ng kơ tơjra#m tơnap tap lơ\m khei năr âu ki.

Lan chih păng rapor