VOV4.Bahnar - Pơtăm lơ hơdre\ch ‘long lơ\m minh hơgăt teh to\k bo\k jing trong jang đei lơ kon pơlei dêh char Dak Lak io\k jang, pơyua lơ găh mu\k drăm. Ưh kơ adro# pơtăm atu\m hăm cà phê, tiu, ‘long xa plei, mih ma duch nă duh gơh pơtăm hăm hơdre\ch ‘long pơm pơgang. Tơ\ hơla âu noh minh [ar um ru\p jang tơ\ xăh Hoà Phú, plei tơm Buôn Ma Thuột, Dak Lak.

‘Nho\ng Phan Thanh Quang oei tơ\ thôn 4, xăh Hòa Phú, plei tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Dak Lak đei 1 ha teh choh jang vă pơtăm tơm [ơr păng tơm hòe. Hăm hơgăt teh âu, ‘nho\ng pơtăm 80 tơm [ơr atu\m hăm 100 tơm hòe.

Xơnăm xơ\ jing ‘măng mă blu\ng ‘nho\ng Quang đei yua tơmam pơtăm, lơ\m noh rim tơm hòe đei yua kơ hre\ng hlak jên, [ơr đei yua kơ triu hlak jên. ‘Nho\ng Quang tơroi: Hơgăt teh unh hnam inh đei 1 ha, 5-6 xơnăm kơ âu, tơm [ơr đei yua lơ ăn kon pơlei jang mir. Đơ\ng noh inh adoi chă hơlen năng, chơ chă hơdre\ch mă đe hơnơ\ng kơ răt vă chă răt vih pơtăm lăng. Hơdre\ch tơ\ âu noh ‘lơ\ng păng oei đei tơmam hơlen, oei đei hơdre\ch hrôih dăh mă klui, oei tơm [ơr noh ba pơtăm io\k yua ăh pơyan tơm kơjă te\ch hăm ưh kơ đei kăp nhen [ơr hrôih păng [ơr klui ôh.

Ataih đơ\ng pơgar ‘nho\ng Phan Thanh Quang pă dang yơ, [ok Phạm Minh Tâm oei atu\m thôn noh io\k pơtăm tiu atu\m hăm cà phê. {ok Tâm ăn tơbăt, 2 hơdre\ch ‘long âu đei lơ tơdrong nhen băl lơ\m kih thuơ\t vei lăng noh da [iơ\ hoach jơhngơ\m hloh, ưh kơ gan đei pơrang pơrăm. Hăm 7 sào tiu pơtăm atu\m hăm cà phê kơ unh hnam po, ưh kơ jo# jơhngơ\m jang păng jên pho\ng, rim xơnăm [ok adoi đei yua pơhlom 120 triu hlak jên đơ\ng trong jang âu. {ok Tâm ăn tơbăt: “Lăng atu\m tơm tiu păng tơm cà phê ba vei hơlen kiơ\ kơ khei năr, lơ\m pơyan ây noh nhen băl đe\ch, khei adrol ki noh rim hơdre\ch ‘long ba tuh pho\ng mă [lep, tơm mă âu tuh lơ pho\ng đạm, tơm mă to to\ xe\t đạm hloh, athei kiơ\ pơkăp kơ hăp, ưh kơ x^ tuh kư\ kă ôh, nhen thoi dang ei găh tiu noh inh pruih pho\ng hla, kơlih tiu oei chôh pơkao vă pơkao hăp hoai kơ ruh păng hơrăm to\ng plei, păng vă tang găn hơrơ\ng pơrăm tơ ‘mơ\ng tiu”

{ok Nguyễn Thanh Chung, kang [o# choh jang xa xăh Hòa Phú ăn tơbăt. xăh Hòa Phú đei je# 900 ha ‘long đunh năr, lơ\m noh hloh 70 ha pơtăm atu\m hăm ‘long xa plei, hơbo\ ‘long xa plei gô đei pơih xă yuơ lơ unh hnam kon pơlei hơto\k pơtăm atu\m hăm ‘long xa plei vă hơto\k io\k yua.

 Khei năr truh, Jơnu\m jang gô hơlen lơ hloh găh lơ hơdre\ch ‘long pơtăm ‘nao, tro\ [lep hloh dơ\ng vă mih ma duch nă pơih xă dôm trong jang pơtăm lơ hơdre\ch ‘long lơ\mminh hơgăt teh. {ok Nguyễn Thanh Chung tơroi: Tơpă găh tơdrong pơtăm atu\m lơ hơdre\ch ‘long pơtăm vă hơto\k io\k yua ăn kon pơlei jang mir noh xăh tơre\k kăp g^t, lơ\m dôm xơnăm âu ki adoi đei lơ trong jang pơtăm ‘long xa plei atu\m lơ\m pơgar tơm cà phê, đơ\ng noh duh pơgơ\r pơma đam vă mih ma duch nă pơih xă trong jang âu. Lơ\m dôm xơnăm truh, nhôn gô ‘nhăk lơ hơdre\ch ‘long pơtăm tro\ [lep hăm kon pơlei hloh dơ\ng, pơih xă lơ trong jang đei yua tơnăp vă mih ma duch nă vang chă hơlen io\k jang. 

M&NH {AR NƠ|R PƠKĂ MƯ|H CHĂ PƠTĂM HRAU HRĂO

Chă pơtăm hrau hrăo ‘long pơtăm lơ\m m^nh mir pơgar je\i kăl pơm kiơ\ m^nh [ar trong tơchơ\t kơna mă hơnhăk ba đe\i io\k yua kơ jăp. Tơdrong tơroi năr au, Tiến sĩ Phan Việt Hà – Dơno\ an^h chă tơche\ng hơlen khoa ho\k kih thuơ\t cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên gô pơkă ăn kon pơle\i bơ\n m^nh [ar tơdrong găh chă rơ\ih hơdre\ch, kih thuơ\t pơtăm, ve\i lăng m^nh [ar kơ loăi ‘long pơtăm hrau hrăo.

- Tiên sih ăi ih tơroi lăng tơdrong đe\i io\k yua kơ jăp đơ\ng chă pơtăm hrau hrăo lơ ‘long pơtăm lơ\m m^nh mir pơgar cho\h jang sa?

Tiên sih Phan Việt Hà: Pơtăm hrau hrăo ‘no\h trong jang kih thuơ\t nhôn hơnơ\ng chă pơkă lơ\m cho\h jang sa păng lơ\m jang sa pơma atu\m kơ yuơ pơtăm hrau hrăo đe\i io\k yua kơ jăp hlo\h. Pơt^h gia nhen ‘long pơtăm hrau plăh sơlam gơ\h pơm yơ\p bing kial, tơgu\m ăn mir pơgar rơngơp lơ\m khe\i ‘năr to\ ‘mi kial ư\h sơđơ\ng, pơm ju ăn mir pơgar ‘long, tơdăh ‘long pơtăm ‘lơ\ng păng [lep le\i gô đe\i dơ\ng io\k yua kơ jăp, ‘no\h jing lơ\m m^nh hơgăt te\h jang sa bơ\n đe\i dơ\ng io\k yua đơ\ng lơ ‘long pơtăm.

- Tiên sih chă tơroi lăng dơ\ng m^nh [ar trong jang pơtăm hrau hrăo lơ ‘long pơtăm đe\i io\k yua kơ jăp?

Tiên sih Phan Việt Hà: D^ng tru\h dang e\i tơ\ Tây Nguyên pơma atu\m păng Dak Lăk pơma hơdro# ‘no\h bơ\n [o#h rim mir pơgar pơtăm hrau hrăo ‘no\h chehphe, đơ\ng ro\ng ‘no\h bơ\n chă pơtăm plăh sơlam hăm ‘long [ơ păng ‘long sâu riêng je\i jing ‘long pơtăm đe\i io\k yua kơ jăp. Hre\i au kơ jă tiu măt ‘no\h kon pơle\i je\i pơtăm hrau lơ\m pơgar chehphe ‘no\h d^ng tru\h dang e\i bơ\n [o#h đe\i io\k yua kơ jăp tơpă mơ\n.

- Bơ\n chă prôi pho\ng lơ liơ vă dôm ‘long pơtăm hoe\i chă trep tơgar d^h băl pho\ng mơ\r ho\ tiên sih?

Tiên sih Phan Việt Hà: Hăm ‘long pơtăm mư\h pơtăm hrau ‘no\h bơ\n chă prôi pho\ng ăn ‘long au, ‘long mă to je\i vang trep io\k mơ\n, kơna chă pơtăm hrau ‘no\h nhôn pơkă ăn kon pơle\i bơ\n, pơm lơ liơ vă dă [iơ\ chă trep tơgar d^h băl pho\ng mơ\r. Păng kơchăng dơ\ng ‘no\h ‘ne\ chă pơtăm hrau m^nh [ar kơ loăi ‘long pơtăm đe\i m^nh kơ loăi sơdrông pơrang pơra\m gơ\h, păng pơm lơ liơ vă ‘long pơtăm hoe\i tơgar d^h băl jơ\ng ‘năr pơchrang. Hăm pho\ng mơ\r mư\h pơtăm hrau hrăo ‘no\h, ‘long pơtăm tơm bơ\n chă prôi pho\ng mơ\r tôm, kơ loăi ‘long pơtăm prăh sơlam bơ\n prôi pho\ng mơ\r to\ se\t [iơ\. Tơdăh pơm ăn ‘long pơtăm tơm ư\h kơ gan đe\i lơ le\i sơnăm đơ\ng ro\ng bơ\n chă prôi lơ [iơ\. Mă le\i, yan au tơdăh gơ\h le\i bơ\n chă rơ\ih dôm ‘long pơtăm hoe\i tơgar d^h băl pho\ng mơ\r, lơ lo\h ‘no\h ‘lơ\ng hlo\h.

- ‘Ngoăih đe\i io\k yua kơ jăp le\i tơdrong chă pơtăm hrau rim ‘long pơtăm ‘no\h oe\i đe\i io\k yua yă kiơ dơ\ng ho\ tiên sih?

Tiên sih Phan Việt Hà:  Hăm mir pơgar pơtăm hrau hrăo mă nhôn hlôi pơma tru\h ‘no\h ‘ngoăih đe\i io\k yua mu\k drăm, đe\i io\k yua đơ\ng lơ ‘long pơtăm lơ\m m^nh pơgar, ‘no\h oe\i đe\i io\k yua ăn tơdrong pơm yơ\p, bing kial kơna pơm ăn pơgar bơ\n ‘long pơtăm jing ‘lơ\ng hơ nơ\ng. Bơ\n je\i băt ‘no\h lơ\m m^nh pơgar chă pơtăm lơ kơ loăi ‘long pơtăm, mơ\r pho\ng chă prôi phara d^h băl je\i tơgu\m d^h băl pơm ăn te\h rơhu\ ‘lơ\ng hlo\h pơtêng hăm chă pơtăm m^nh kơ loăi ‘long pơtăm. Pơt^h gia nhen mir pơgar tiu bơ\n chă pơtăm hăm hơdrơ\ng er^h dăh mă bơ\n chă pơtăm hrau lơ\m mir pơgar ‘long pơtăm anai ‘no\h ‘lơ\ng hơ iă hlo\h pơtêng hăm chă pơtăm hơdro# hăp, đe\i tơdrong io\k yua kơ jăp ră mă le\i bơ\n ư\h kơ [o#h đe\ch deh. ‘No\h jing bơ\n chă pơtăm hrau hrăo lơ kơ loăi ‘long pơtăm ‘lơ\ng hơ iă hlo\h pơtêng hăm chă pơtăm hơdro# hăp.

- Bơnê kơ ih tiên sih hlôi ‘măn jơ ‘năr vang chă pơma dơnu\h au.

Tơblơ\ nơ\r păng rapor: Amazư\t – Lan