Ƀok Lý Quốc Bảo tơ̆ Thôn 16 xăh Ea Đar apŭng Ea Kar, dêh char Đắk Lắk, ‘nao phĕ đang pơyan cacao 2023-2024. Rim ‘măng phĕ păng kơ sô̆ jên tĕch tơmam lơ̆m prăt sơnăm jang, đei ƀok chih pơ ‘lơ̆ng lơ̆m 1 kơ sâp hla ar. Akŏm đĭ kơsô̆ chih jô̆ hloh 2 trang hla ar, ƀok Bảo roi tơbăt, hăm vă jê̆ 1hek tar cacao, pơyan ‘nâu ŭnh hnam iŏk đei 5 tấn 1 puăt găr hơdrih, blŭng pơyan tĕch đei 30 triệu hlak jên 1 tấn. Lăp đơ̆ng rŏng kơ ‘noh, kơjă tŏk hơnơ̆ng tŏk 35 triệu đang kơ ‘noh 50 triệu hlak jên. Truh hơtuch pơyan, kơjă tŏk truh 60 triệu hlak jên 1 tấn. Tơplih hăm găr kro, kơjă hơtuch pơyan truh 180 triệu hlak jên 1 tấn. Đei ƀôh ‘lơ̆ng đơ̆ng anih tĕch mơdro cacao păng tơdrong đei anih răt sơđơ̆ng, pơm ăn kơ ƀok Lý Quốc Bảo tôch kơ chhôk hơiă.

“ ‘Long cacao sư ưh kơ nhen ‘long nai sư lĕch plei tôch kơ lơ ‘măng păng đum tôch kơ lơ ‘măng, mưh 1 giĕng athei hơlen lăng 1 ‘măng teh iŏk găr hơdrih lơ ‘noh ĭnh krao hơp tak xăh mơ̆t chơ oei tŏ sĕt hloh ‘noh ĭnh chơ năm kŏng kĭ đang kla jên hloi ƀơ̆t kơjă tŏk truh 35, 40 rơbâu hlak jên 1 kĭ kon pơlei đĭ chhôk dêh bơih mă lei đang kơ ‘noh sư tŏk truh tơ̆ 55.000 păng dang ei tŏk truh 60.000 ‘noh kon pơlei tôch kơ chhôk ‘nă.”

Kiơ̆ kơ yă Nguyễn Hồng Thương, Kơdră vei lăng Hơp tak xăh cacao Nhất Tâm, apŭng Ea Kar, anih jang tơmam cacao tơ̆ Đắk Lắk tŏk bŏk tơ̆ hơnăp đei tơdrong ‘lơ̆ng păng tih pran. Tơdrong ‘noh ưh khan lăp yua đơ̆ng dôm tơdrong đei ƀôh ‘lơ̆ng tơ̆ anih tĕch mơdro sa apŭng plĕnh teh, mă oei gơnang đơ̆ng dôm anih mơdro sa, hơp tak xăh tơ̆ dêh char, hlôi năm 1 hơyak kơ jung lơ̆m pơm lơ, hơtŏk ‘lơ̆ng iŏk yua, tơmam ‘lơ̆ng; tơchă anih jang hơdai păng pơih să anih tĕch mơdro. Tơdăh nhen hơdrol sơ̆, iŏk yua cacao Đắk Lắk lăp dang 1,3 tấn găr kro 1 hek tar, dang ei lơ pơgar iŏk đei hloh 2 tấn, ƀơ̆t lăp truh 3 tấn. Hơdrol sơ̆ tơmam cacao găh lơ lăp dơ̆ng tơ̆ găr kro đĭ pơm ƀuih păng ƀôt cacao, ‘noh dang ei lơ anih mơdro sa đĭ pơm đei ƀơ cacao păng pơm đei chocolate. Lom cacao đei 30% kơsô̆ trăp găr hơdrih, hơdrol sơ̆ vă đĭ đăng nhen lĕ hŭt ‘mêm, mă lei dang ei đei tơplih jing đak ăn ƀuih pơm hơiă bơngai răt yua, kơjă tĕch ƀơ̆t lăp truh 200.000 hlak jên 1 kơlich.

Tơmam ‘lơ̆ng, pơm đei lơ tơmam hlôi tơgŭm dôm anih mơdro sa, hơp tak xăh đei hiôk ‘lơ̆ng, đei jên vă tơmơ̆t jên jang ‘lơ̆ng hloh ăn pơm tơlĕch, tơgŭm tơdrong jang hơdai bơngai jang chŭn mir - anih mơdro sa - hơp tak xăh jing kơjăp ‘lơ̆ng. Yă Nguyễn Hồng Thương roi tơbăt:

"Hơp tak xăh bơngơ̆t truh kon pơlei tơ̆ đĭ đăng dôm tơdrong đơ̆ng mă blŭng ‘noh vei lăng pơgar ‘long hơmet ‘lơ̆ng hơdrông pơrang phă, hơtŏk ‘lơ̆ng plei lơ. Hơtuch sơnăm đei jên hơpăh ăn kơ dôm kon pơlei jang ‘lơ̆ng. Đĭ pơyan phĕ tĕch hơp tak xăh gô năm tơ̆ rim ŭnh hnam, mă loi ‘noh jĭ dôm ŭnh iŏk yua tŏ sĕt vă jang ki thuơ̆t, ăn kon pơlei tŏk iŏk phŏng, tŏk iŏk pơgang vă jang tơgŭm pơyan păng iŏk đei plei lơ.”

Đơ̆ng 1 ‘long kăp gĭt đunh sơnăm đei hiong anih dơ̆ng, chih pơrĕng tơ̆ hơtuch hơnăn tơgŭm hơdrol đơ̆ng kon pơlei jang chŭn mir, ‘long cacao Đắk Lắk tŏk bŏk iŏk đei anih dơ̆ng trŏ lăp. Kiơ̆ kơ ƀok Trương Ngọc Quang, Kơdră vei lăng Kŏng ti TNHH cacao Nam Trường Sơn, apŭng Krông Ana, dêh char Đắk Lắk, tơdrong ‘lơ̆ng đei hơtŏk lơ hlôi tơgŭm ăn cacao găr hmă tơ̆ Đắk Lắk ling lang tĕch đei hăm kơjă măk ƀiơ̆ tŏ sĕt hloh 30% pơting hăm kơjă tơ̆ anih tĕch mơdro apŭng plĕnh teh. Dêh char Đắk Lắk kŭm hlôi đei trong jang ‘nao găh hơtŏk tơiung anih jang tơmam ‘nâu kơna gô sơng đei dơ̆ng lơ anih mơdro sa đei tơmam lơ, pơih đei tơdrong hơmĕng jang hơdai.

"Đắk Lắk tŏk bŏk pơjing trong jang ‘nao găh cacao. ‘Noh nhôn hơmĕng hăm trong jang ‘nao âu, gô đei dơ̆ng lơ anih mơdro sa truh hăm Đăk Lăk, vă akŏm lơ̆m pơjing trong jang hơdai kŭm nhen pơm lăp hăm 'meh vă apŭng plĕnh teh găh tĕch tơ̆ teh đak đe găr cacao, hơnhăk ăn iŏk yua kơjăp ăn kon pơlei jang chŭn mir păng dôm bơngai pơtăm cacao..." 

Đắk Lắk hlôi đei hloh 2000hek tar cacao, tơ̆ dôm tơring teh ưh kơ lăp hăm cheh phe, tơ̆ vă đĭ đăng jơ̆p dôm apŭng, pơlei tơm lơ̆m dêh char păng jing hơnih hơdăh kơ tơring cacao păih pơbăh, kiơ̆ đơ̆ng chĕng hơmet teh đei kĭ ăn tơ̆ tơchơ̆t 2015/2012 đơ̆ng Anih tơm vei lăng găh choh jang sa păng hơtŏk tơiung tơring tơrang. Mă đơ̆ng yak hloh khei ‘năr tơ jur pơdui đunh, lăp oei pă hloh 1000hek tar lơ̆m sơnăm 2020, mă lei Đắk Lắk oei jing dêh char chông hơdrol pơđĭ găh hơgăt teh, plei lơ păng kơjă kăp gĭt. Truh dang ei, hăm tơdrong plei lơ - ‘lơ̆ng đei pơjing đơ̆ng khei ‘năr mơmat tat hloh, kŭm hăm tơdrong tŭn tih đơ̆ng anih tĕch mơdro apŭng plĕnh teh, cacao Đắk Lắk roi đei tơdrong hiôk ‘lơ̆ng vă tơiung ming păng pơih trong hơtŏk tơiung.