Jĭ anih năm hơdrol lơ̆m tơdrong jang xa, tĕch mơdro cheh phe tơ̆ teh đak đe kơ dêh char Đắk Lắk, Công ty TNHH một thành viên Tĕch mơdro hăm teh đak đe 2-9 Đắk Lắk (Simexco Dak Lak) hlôi tơlĕch hla ar chih tơbăt jang xa kơjăp ‘lơ̆ng đơ̆ng sơnăm 2009. Kiơ̆ ƀok Nguyễn Tiến Dũng, Kơdră Atŏk tơiung choh jang xa kơjăp ‘lơ̆ng, tơdrong Jơnŭm châu Âu drơ̆ng nơ̆r ăn luơ̆t athei kâm răt dôm tơmam đơ̆ng choh jang xa tơ̆ teh đơ̆ng kŏh phă bri ‘long, ưh đei pơm pơmat kiơ̆ hăm naih jang. Hăm dôm tơring pơtăm hơdai kơjăp ‘lơ̆ng đơ̆ng 2009, Simexco Dak Lak hlôi pơm đang hla ar kăl, pơm lăp hăm dôm tơdrong hơgăt EUDR hăm 9.500ha, plei phĕ đei hlŏh 35.000 tân 1 sơnăm. Dang ei, Anih jang oei kŭm hăm vă jê̆ 80.000 unh hnam jang mir, pơjing vă jê̆ 100.000ha cheh phe kiơ̆ tơdrong hơgăt EUDR.

“Rim sơnăm, nhôn tĕch cheh phe tơ̆ teh đak đe tôch lơ, đơ̆ng 5 rơbâu truh 70 rơbâu tân, tĕch tơ̆ châu Âu. Hrei ‘nâu, nhôn hlôi hơmet tôm hla ar kăl vă pơm lăp hăm dôm tơdrong hơgăt đơ̆ng châu Âu găh jang cheh phe ưh đei phă pơrăm bri. Mưh đei nơ̆r pơtho đơ̆ng Jơnŭm châu Âu kŭm hăm Anih tơm vei lăng choh jang xa păng atŏk tơiung tơring tơrang ‘nŏh nhôn gô jang kiơ̆ hloi dôm tơdrong hơgăt âu.”

Đắk Lắk jĭ tơring pơtăm chĕh phe xă hlŏh lơ̆m teh đak, hăm teh pơtăm dang 210.000ha, plei phĕ đei jô̆ păh lăp truh 28 tă/ha, akŏm đĭ đăng đei dang 558.000 tân chĕh phe găr. Cheh phe jĭ tơmam tơm lơ̆m tơdrong jang mŭk drăm kơ dêh char Đắk Lắk. Sơnăm 2023, jên tĕch cheh phe tơ̆ teh đak đe đơ̆ng dêh char iŏk đei hlŏh 760 triu Đô la Mi, iŏk đei 18% kơsô̆ jên tĕch chĕh phe tơ̆ teh đak đe lơ̆m teh đak. Kơlih thoi noh, Anih tơm vei lăng choh jang xa păng atŏk tơiung tơring tơrang hlôi rơih Đắk Lắk pơjing lơ trong jang pơlong năng kiơ̆ tơdrong hơgăt EUDR vă pơih xă dôm tơring pơtăm chĕh phe lơ̆m teh đak. Dang ei, dêh char oei pơjing/chih akŏm, tơmât dơ̆ng, pơm pơkĕh hla ar chih kơsô̆ tơring pơtăm, kơsô̆ bri ‘long pơm lăp hăm nơ̆r athei đơ̆ng EU tơ̆ 3 apŭng jang pơlong năng đei Krông Năng, Ea H'leo, Cư M'gar vă pơm trong pơih xă tơ̆ dôm apŭng nai lơ̆m dêh char. Atŭm hăm ‘nŏh, hơlen năng dơ̆ng teh pơtăm chĕh phê (tam mă đei hla ar teh); teh pơtăm tơ̆ teh bri adrol kơ ‘năr 31/12/2020; hơlen năng, chih hơdăh dôm anih pơm tơhiong bri, bri ‘long kơnê̆ đơ̆ng rŏng kơ ‘năr 31/12/ 2020, vă tơlĕch trong tơgŭm ăn kon pơlei tơ̆ tơring ƀơm ưh ‘lơ̆ng mưh arih xa jê̆ bri. 

Ƀok Trịnh Đức Minh, Kơdră vei lăng Khul jang chĕh phe Buôn Ma Thuột, dêh char Đắk Lắk akhan, ‘nâu jĭ tơdrong jang tôch kăl vă anih jang chĕh phe gơ̆h jang kiơ̆ trong jang ‘nao tơ̆ anih tĕch mơdro: “Tơdăh bơ̆n jang ‘lơ̆ng tơdrong ‘nâu ‘nŏh gô pơm hơtŏk đei kơsô̆ chĕh phe đei răt iŏk tơ̆ châu Âu. Mĭnh lơ̆m dôm tơdrong kăl ‘nŏh jĭ ưh ăn kŏh phă bri păng jang kiơ̆ lơ trong jang nai nhen tơmât hơdoi tơdrong vei bri păng pơtăm ‘long, pơtăm hơlam thoi nŏh vă bơ̆n gơ̆h jang đei tơdrong hơgăt ‘nŏh. Bơ̆n athei băt hơdăh vă atŏk tơiung anih jang cheh phe trŏ trong, lăp hăm trong jang atŭm đơ̆ng apŭng plenh teh ‘nŏh jĭ jang mŭk drăm rơgŏh, mŭk drăm kơjăp ‘lơ̆ng”.

Kiơ̆ ƀok Nguyễn Hoài Dương, Kơdră Anih vei lăng choh jang xa păng atŏk tơiung tơring tơrang dêh char Đắk Lắk, hrei ‘nâu, dôm tơring đei rơih jang pơlong năng oei hơtŏk jơhngâm bơ̆ jang. Lơ anih jang oei jang hơdoi hăm Đắk Lắk chih pơjing păng roi tơƀôh ki thuơ̆t tơgŭm, đei: tơl tơblang vă pơm lăp hăm EUDR; roi tơƀôh trong pơm tơjur tơdrong răm (chih hơdăh, sek tơlang tơdrong kŏh phă bri; dăr hơlen, vei lăng, rong ming dơ̆ng bri ‘long ‘nao blŭh; trong jang xa ăn unh hnam jang mir). Dôm tơdrong đei chih găh ki thuơ̆t âu tơƀôh ăn dôm anih răt iŏk tơmam đơ̆ng châu Âu akhan, chĕh phe Đắk Lắk ưh đei truh đơ̆ng tơring kŏh phă bri. Mă loi jĭ akŏm jơhngâm roi tơbăt dôm tơdrong hơgăt đơ̆ng EUDR truh hăm rim kăn ƀô̆ vei lăng, dôm anih tĕch mơdro/công ty tơ̆ tơring păng kon pơlei. Atŭm hăm ‘nŏh, hơtŏk tơdrong pơgơ̆r dơ̆ng choh jang xa lơ̆m dôm hơgăt teh hlôi đei vă huei ƀơm ưh ‘lơ̆ng truh tơdrong jang kiơ̆ dôm tơdrong hơgăt EUDR:

“Băt hơdăh tơdrong ‘nâu kơna mih ma duch kŭm jang kiơ̆ dôm tơdrong hơgăt lơ̆m apŭng plenh teh păng dôm tơring pơtăm cheh phe đei chih tơbăt ngăl. Đơ̆ng noh kơjă, tơmam ‘lơ̆ng kŭm roi tŏk. Tơdrong kăl hlŏh jĭ bưng ai, đon lui hăm hơnăn tơmam păng tơdrong sơđơ̆ng tơ̆ anih tĕch mơdro roi đei hơmet kơjăp păng roi đunh roi tŏk. ‘Nŏh jĭ dôm kơjă kăp gĭt iŏk đei đơ̆ng pơgơ̆r ming dơ̆ng tơdrong choh jang xa”.

Tơdrong hơgăt tang găn kŏh phă bri đơ̆ng Jơnŭm châu Âu (EUDR) pơtơm đei yoa lơ̆m khei 12/2024 hăm dôm anih jang xa tih păng đei tơmât yoa đơ̆ng ‘năr 30/06/2025 hăm dôm anih jang xa păh lăp păng iĕ. Mă lei hăm tơdrong kơchăng, adrin jang kiơ̆ dôm trong jang rei pơtăm kơjăp ‘lơ̆ng, hơtŏk tơdrong jang hơdoi, vang akŏm jên, tơmam păng roi tơƀôh ăn băl tơdrong kăl đơ̆ng anih jang kơ teh đak păng anih jang kơdih, cheh phe Đắk Lắk gô jang kiơ̆ ‘lơ̆ng dôm tơdrong nol âu păng hơnơ̆ng tơƀôh hơdăh anih dơ̆ng đơ̆ng kơdih lơ̆m anih tĕch mơdro jơ̆p plei teh. Tơdrong hơgăt ‘nao đơ̆ng EU kŭm jing tơdrong ‘lơ̆ng vă cheh phe Đắk Lắk jang tŏk kiơ̆ trong rơđăh ‘lơ̆ng, vang tơgop tưk tơiung anih jang cheh phe Việt Nam pran kơjăp păng jang tŏk rơgŏh ‘lơ̆ng./.