Kơtă ăh ‘năr blŭng xơnăm ‘nao 2023, ƀok Nguyễn Ngọc Bích, oei tơ̆ pơlei Kép, xăh Ia Mơ Nông, apŭng Chư Păh, dêh char Gia Lai duh pơtơm ăn pơyan jang ka phê ‘nao hăm tơdrong ruih đak ăn hơgăt xă 2ha. Pơyan phang truh, lơ̆m kơplăh lơ unh hnam nai lơ̆m tơring tơnap tap dui đing, ruih đak vă tơjră hăm tô̆ pơđang noh tơdrong jang kơ po hơ-iơch khial, ƀônh ƀŏ. Gơnơm iŏk yua trong ruih mong ƀiơ̆ đak lơ̆m choh pơtăm, rim ‘măng ruih đak ăn pơgar ka phê, ƀok adrô̆ pơih kŏng tăk pơtơm tơdrong pruih đak nhen ‘mi truh rim tơm đang kơ noh tơ oei pơchơt nhă đak hla che păng kơtoh phin ka phê. Ƀok ăn tơbăt, tơdrong ruih mong ƀiơ̆ đak âu đei ƀok axong pơlăp đơ̆ng xơnăm 2019. Lơ̆m khei năr đak roi năr roi och hrơ̆, tơdrong iŏk yua trong jang ‘nao lơ̆m choh jang xa hlôi pơyua ƀôh hơdăh ăh mong đei lơ jên huach pơm jang, jơ ‘năr adoi nhen jơhngơ̆m jang:  “Mưh inh ruih hăm ƀec păng ruih dui đing ăh tơm noh minh khei inh pơtơm ruih minh ‘măng. Mă lei ruih đak kiơ̆ trong âu noh lơ̆m 20 năr ăh mă tơm honh hal kơ đak noh inh pơih ruih đak lơ̆m 1-2 jơ noh dŏng ‘long pơtăm bơih. Roi năr đak roi tŏ xĕt. Mă ruih mong đak thoi âu noh đei yua tơnăp hloh găh mŭk drăm”

Atŭm hăm ‘long pơtăm tơm nhen ka phê, hơgăt teh pơm jang kiơ̆ trong ‘nao pơtăm lơ hơdrĕch ‘long pơtăm tơ̆ Tây Nguyên hơnơ̆ng hơtŏk lơ lơ̆m dôm xơnăm tơjê̆ âu hăm tơdrong đei jơnei ƀôh hơdăh. Gơnơm iŏk yua trong jang ‘nao, dôm unh hnam đei hơgăt teh iĕ duh gơh iŏk yua vă choh pơtăm păng pơyua lơ hloh. Nhen unh hnam ƀok Nguyễn Văn Hiếu tơ̆ xăh Hoà Thuận, pơlei tơm Buôn Ma Thuột hlôi tơguăt hăm minh anih jang mŭk drăm lơ̆m dêh char, pơtăm 1.000m2 pro preng tơm Nova đơ̆ng xơnăm 2019. Pro preng đei pơtăm lơ̆m hnam hơnhuăl, ruih kơtoh đak, iŏk chih pơkăp điê̆n tưh vă hơlen tơdrong iung giơ̆ng kơ ‘long pơtăm. Đơ̆ng rŏng 3 xơnăm iŏk yua trong jang âu, rim xơnăm ƀok jang 2 pơyan, pơyan mă yơ duh đei yua lơ, plei ‘lơ̆ng păng đei yua truh kơ 200 trĭu hlj minh xơnăm. Ƀok Hiếu xơkơ̆t, tơdrong iŏk yua kŏng ngê̆ trong jang ‘nao lơ̆m choh pơtăm pơyua lơ tơdrong: “Iŏk yua trong jang ‘nao rơgei âu tơgŭm tơjur jên huach jang hloh. Tơjur jên hơpăh đe jang, pơyua lơ ăn bơngai jang mir. Mă kăl ba xơđơ̆ng găh anih tĕch tơlĕch”

Vă pơjing đei dôm tơring choh pơtăm akŏm, iŏk yua trong jang ‘nao rơgei, hơtŏk iŏk yua đơ̆ng choh pơtăm, atŭm hăm dôm trong tơlĕch pơtrŭt đơ̆ng teh đak, dôm dêh char lơ̆m tơring Tây Nguyên duh hlôi păng tŏk bŏk đei dôm hơyak pơm jang kăp gĭt. Hơdăh nhen tơ̆ dêh char  Lâm Đồng, Anih jang Đảng dêh char Lâm Đồng hlôi tơlĕch Tơchơ̆t kơsô̆ 05 găh hơtŏk choh jang xa tôm tơdrong, kơjăp xơđơ̆ng păng ‘nao rơgei jăl xơnăm 2016 – 2020 păng xơkơ̆t truh xơnăm 2025. Atŭm hăm noh, Anih vei lăng kon pơlei dêh char Lâm Đồng duh tơlĕch Tơchơ̆t kơsô̆ 740 hăm trong pơkăp tơgŭm 50% jên axong jang khua hŏk kŏng ngê̆ ‘nao 3% jên cheh tŏk iŏk hăm dôm tơdrong pơkăp iung choh jang xa thŏng mĭn lơ̆m tơring. Dôm xơkơ̆t, axong âu hlôi tơgŭm ăn choh jang xa Lâm Đồng hơtŏk tơ-iung pran păng dang ei jâ̆p dêh char hlôi đei hloh 63.000ha choh jang xa kiơ̆ trong pơkăp ‘nao rơgei. Lơ̆m noh đei jê̆ 400 ha iŏk jang kiơ̆ trong rơgei ‘nao lơ̆m choh pơtăm tơgŭm vei hơlen drơ̆ng minh, pơm jang tư̆ đŏng păng băt hơdăh găh tơdrong hơ-iuch, hơyuh tô̆, đak ruih, kơchơ̆t ‘lơ̆ng ăn ‘long pơtăm... Dôm hơgăt pơtăm kiơ̆ trong ‘nao rơgei âu pơyua hloh 1 tih hlj minh xơnăm, lơ hloh 5 ‘măng pơtêng hăm pơkăp kơ jâ̆p dêh char. Ƀok Nguyễn Văn Châu, Phŏ kơdră Anih Choh jang xa păng Hơtŏk tơring pơxĕl dêh char Lâm Đồng ăn tơbăt, tơdrong hơtŏk choh jang xa đei lăng jing minh trong jang dơnơm, kăp gĭt lơ̆m hơtŏk choh pơtăm kơjăp xơđơ̆ng: “Tơdrong iŏk yua trong jang ‘nao rơgei hăm rim tơring đei dôm um ai kơdih phara băl, mă lei đei atŭm minh tơdrong noh kŏng ngê̆ gơh iŏk yua đei rim tơdrong đơ̆ng pơm jang, pơm tơlĕch truh tĕch tơlĕch. Tơ̆ Lâm Đồng noh nhôn hlôi iŏk yua drơ̆ng minh lơ̆m tôm tơdrong âu. ‘Nguaih kơ hơtŏk choh jang xa kiơ̆ trong ‘nao rơgei nhôn oei tơguăt hăm hơtŏk tơmang pơhiơ̆ choh jang xa, tơguăt hăm tơbang pơjing hơnăn noh choh jang xa kơ Lâm Đồng hlôi đei tơdrong hơtŏk tơ-iung pran kơtang”

Tơdrong đei jơnei đơ̆ng hơtŏk choh jang xa thŏng minh, choh jang xa ‘nao rơgei hlôi păng tŏk bŏk tơgŭm ăn Tây Nguyên pơjing đei dôm tơring pơm jang akŏm păng pơtăm đei lơ tơmam drăm ‘lơ̆ng tơnăp, gơh tĕch tơlĕch lơ̆m kơpal teh. Tơ̆ dêh char Đăk Lăk, kiơ̆ chih hơlen đơ̆ng anih choh jang xa, dôm tơmam drăm dơnơm kơ tơring hlôi tĕch tơlĕch truh hloh 80 teh đak, tơring. Ƀok Nguyễn Đình Trung, Ƀĭ thư Anih jang Đảng dêh char Đăk Lăk akhan, dôm Tơchơ̆t tĕch pơdro nhen Tơchơ̆t tĕch pơdro hiôk hian Việt Nam - EU (EVFTA); Tơchơ̆t jang hadoi tôm tong păng gơh rơgei găn hloh tơring Thái Bình Dương (RTA); Tơchơ̆t tĕch pơdro tơring ASEAN… đei iŏk yua hlôi pơih đei trong hiôk ăn dôm anih jang mŭk drăm tĕch tơlĕch tơmam ăn teh đak đe pơm jang lơ̆m teh đak pơma atŭm păng tơ̆ Đăk Lăk pơma adrô̆ gơh tơrĕk hăm tơring tĕch răt pran. Păng vă iŏk yua trong jang hiôk tŏk bŏk oei pơih xă, ƀok Nguyễn Đình Trung xơkơ̆t, dêh char Đăk Lăk tŏk bŏk oei akŏm kơjăp, mă kăl noh hơvơn dôm anih jang mŭk drăm, anih axong jang yak hadoi atŭm hăm tơring hơtŏk choh jang xa kiơ̆ trong jang ‘nao rơgei: “Tơchơ̆t hop akŏm mă 17 kơ dêh char păng dôm tơchơ̆t juăt jang adoi đei tơlĕch: lơ̆m dôm tơdrong axong jang adrol găh hơtŏk tơ-iung noh đei tơdrong choh jang xa. Mă kăl noh choh jang xa kiơ̆ trong rơgei ‘nao vă chĕp vei mŭk drăm hiôk hlôi đei, dôm tơdrong pran găh choh jang xa kơ dêh char Đăk Lăk, tơgop kăp gĭt lơ̆m hơtŏk mŭk drăm kơ tơring, adoi nhen hơtŏk tơdrong erih mŭk drăm, đon bơnôh kơ kon pơlei. Đăk Lăk pơm trong hiôk vă rim anih axong jang truh hăm Đăk Lăk vang jang, yak hadoi hăm dêh char, atŭm hăm kon pơlei tơ̆ tơring hơtŏk mŭk drăm”

Iŏk yua trong jang ‘nao rơgei lơ̆m choh pơtăm hlôi păng tŏk bŏk tơgop hơtŏk iŏk yua tơnăp tơdrong jang, kơjă tơmam pơtăm đei tơ̆ Tây Nguyên. Lơ hơgăt teh pơm jang kiơ̆ trong ‘nao rơgei hlôi pơyua truh kơ tih hlj minh ha minh xơnăm păng lơ unh hnam hlôi tơpă pơm pơdrŏng đơ̆ng choh jang xa. Tơdrong mă dôm tơring tĕch răt lơ̆m kơpal teh pơtoi pơm trong, tĕch tơlĕch tơmam drăm tơm ăn teh đak đe đei pơjing păng tơdrong tĕch tơmam choh pơtăm đei pơhlom 4 tih đôlar Mih lơ̆m xơnăm 2022 tơroi hơdăh dôm tơdrong jang đei jơnei kơ tơdrong choh jang xa tŏk bŏk oei lơ̆m trong hơtŏk tơ-iung pran hloh kơ tơring Tây Nguyên.