Dơ̆ng tŏk bŏk pơgar tiu pơtăm hơlam cheh phe să hloh 1 hek tar tŏk bŏk jing ‘lơ̆ng, plei lơ, ‘nhŏng Hoàng Văn Thuỷ, plei Bằng Sơn, xăh Ea Pô, apŭng Cư Jút, dêh char Dak Nông tôch kơ chhôk hơiă ƀơ̆t tơroi găh tơdrong ŭnh hnam sư jang hơdai pơm tơlĕch tiu rơgoh ‘lơ̆ng. 5 sơnăm vang jang, sư hlôi đei pơhrăm tôch kơ lơ dôm ki thuơ̆t choh pơtăm păng pơgar tiu kơ ŭnh hnam sư dang ei tŏk bŏk jang kiơ̆ tơdrong hơgăt ‘lơ̆ng Viet GAP.

Vang jang kiơ̆ trong jang hơdai, ŭnh hnam sư kŭm đei hơp tak xăh, anih mơdro sa jang hơdai tơgŭm phŏng, pơgang hơdrông, dôm tơmam yua kăl. Gơnang đơ̆ng noh, dôm sơnăm âu ki, pơgar tiu ŭnh hnam sư ling lang iŏk đei dôm tơdrong pơkăp ‘lơ̆ng găh pơm tơlĕch rơgoh ‘lơ̆ng. Kŭm hăm tơdrong kơjăp đơ̆ng pơgar ‘long, iŏk yua mŭk drăm kŭm tôch kơ rơđăh ƀơ̆t 1 tấn tơmam tă kơ đei kŏng thim đơ̆ng 1,5-3 triệu hlak jên pơtêng hăm kơjă anih tĕch mơdro:“Đei iŏk yua ‘noh jĭ dă ƀiơ̆ kơ ưh kơ pŭn ai găh jĭ ƀiơ̆, jĭ lôch hrĕnh lôch hiơ̆ roi dă ƀiơ̆, băt đei ưh kơ pŭn ai tơdrong jĭ đơ̆ng tiu păng trong lăng băt, vei lăng tiu, đang kơ ‘noh trong vei lăng hơdrông sa, jĭ ‘noh ĭnh đei hlôh băt, ‘long kŭm iŏk đei plei lơ hloh.”

Kŭm ƀôh đei iŏk yua đơ̆ng choh jang sa kiơ̆ trong jang hơdai, kon pơlei pơtăm ƀa tơ̆ xăh Đắk D’rông, apŭng Cư Jút, dêh char Dak Nông hlôi pơjing đei hơp tak xăh Nông Phú. Ƀok Đỗ Hàn Phú, Kơdră vei lăng hơp tak xăh tơbăt, tơdrong jang lơ̆m hơp tak xăh hlôi tơgŭm kon pơlei tơplih đon tơchĕng choh jang sa păng gơh băt hăm dôm hơdrĕch ƀa ‘lơ̆ng ƀiơ̆, ki thuơ̆t pơtăm ‘lơ̆ng hloh ƀiơ̆. Gơnang đơ̆ng noh, plei tŏk lơ, iŏk yua kŭm ‘lơ̆ng ƀiơ̆ păng kon pơlei ưh pă athei tơtăm bơngơ̆t găh kơ jă ưh kơ sơđơ̆ng, bơngai mơdro pơ gơ̆ kơ jă. Vă đĭ đăng tơmam ƀa ‘lơ̆ng jang đei ưh kơ măh tĕch ăn dôm anih mơdro sa jang hơdai. Choh jang sa kiơ̆ trong jang hơdai tơ pă jing hơyak ‘lơ̆ng ăn pơm tơlĕch ƀa tơ̆ xăh hơtăih hơtŏ âu păng trong vă jang hơdai gô hơnơ̆ng pơih să pơgơ̆r pơm tơlĕch, tĕch ăn lơ kơ loăi tơmam đơ̆ng choh jang sa nai, ưh khan lăp dơ̆ng tơ̆ ƀa đĕch ôh:“Mă hơdrol kon pơlei gô ƀôh tơmam đơ̆ng kơ dih đei tĕch ‘lơ̆ng hloh hăm kơ jă măk ƀiơ̆, ưh pă bơngơ̆t kơ bơngai mơdro pơ gơ̆ kơ jă. Gơh tơroi, kon pơlei hlôi đei tơdrong hlôh vao, đei tơdrong tơplih ‘lơ̆ng vă hơtŏk ‘lơ̆ng choh jang sa.”

Ƀok Đỗ Duy Nam, Phŏ kơdră Anih vei lăng găh choh jang sa păng hơtŏk tơiung tơring tơrang apŭng Cư Jút, dêh char Dak Nông tơbăt, tơdrong choh jang sa kiơ̆ trong jang hơdai hlôi păng tŏk bŏk tơgŭm hơtŏk ‘lơ̆ng kơ jă tơmam đơ̆ng choh jang sa lơ̆m apŭng. Dôm grŭp jang hơdai, hơp tak xăh tŏk bŏk ƀrư̆ ƀrư̆ sơkơ̆t hơdăh đei hơnăp jang ‘noh jĭ gơng tơƀưh đơ̆ng kon pơlei jang chŭn mir hăm anih mơdro sa păng teh đak. Lơ tơmam hrei ‘nâu hlôi pơm lăp đei dôm tơdrong hơgăt ‘lơ̆ng tôch kơ lơ đơ̆ng dôm teh đak răt tơmơ̆t nhen Mi, Nhật Bản păng dôm teh đak Châu Âu:“Tơdrong bơ̆jang kiơ̆ trong jang hơdai ‘noh hơnhăk ăn 1,2 tơdrong đei yua găh mŭk drăm. Mă mônh, găh tơdrong ‘lơ̆ng đơ̆ng tơmam ‘noh ‘moi kiơ̆ tơdrong jang hơdai âu dôm ŭnh hnam kon pơlei, dôm bơngai vang jang hơdai đei đăi dôm jơ năr pơhrăm, tơroi băl tơdrong hlôh vao păng pơm kiơ̆ trong jang ki thuơ̆t đơ̆ng anih jang hơdai. Tơgop hơtŏk ‘lơ̆ng tơdrong hlôh vao đơ̆ng kon pơlei, kiơ̆ đơ̆ng noh tơgop pơm hơtŏk tơiung tơmam ‘lơ̆ng hloh.”

Hăm đei yua ‘lơ̆ng găh teh, tŏ ‘mi kial păng teh să, dêh char Dak Nông băt hơdăh choh jang sa ‘noh jĭ 1 lơ̆m dôm tơdrong jang mŭk drăm tơm. Yă Nguyễn Thị Tình, Phŏ Kơdră Jơnŭm vei lăng kon pơlei jang chŭn mir dêh char Dak Nông tơbăt, vă hơtŏk đei dôm tơdrong ‘lơ̆ng, tơdrong pơ jing dôm tơring pơtăm tơmam choh jang sa ‘lơ̆ng hăm dôm trong jang hơdai kơjăp đơ̆ng kon pơlei jang chŭn mir hăm dôm anih mơdro sa tŏk bŏk đei Anih jang Đảng dêh char, Anih vei lăng kon pơlei dêh char Dak Nông tôch bơngơ̆t truh:“Đơ̆ng Anih jang Đảng dêh char truh Anih vei lăng kon pơlei dêh char hlôi đei lơ nơ̆r athei tơdrong ‘nâu. Lơ̆m tơdrong hơmet ming tơdrong jang choh jang sa ‘noh kŭm băt hơdăh tơmơ̆t trong jang hơdai vă pơm tơring tơmam sơđơ̆ng, kơjăp pơyua ăn kơmăy kơmŏk pơm tơlĕch kŭm nhen tĕch tơ̆ teh đak đe đơ̆ng rŏng âu kơnh.”

Choh jang sa kiơ̆ trong jang hơdai hlôi păng tŏk bŏk tơgop pơm tơgŭm hơtŏk ‘lơ̆ng kơ jă tơmam đơ̆ng choh jang sa lơ̆m dêh char Dak Nông mă tơdrong ‘lơ̆ng đơ̆ng tơdrong jang hơdai âu ‘noh jĭ dôm grŭp jang hơdai, hơp tak xăh. Tôch kơ chhôk hơiă ‘noh jĭ đơ̆ng rŏng hloh 10 sơnăm jang kiơ̆ Luơ̆t hơp tak xăh, dôm xăh tơ̆ dêh char Dak Nông hlôi đei hơyak hơtŏk tơiung pran kơtang. Truh dang ei, lơ̆m dêh char Dak Nông hlôi hơtŏk tơiung đei hloh 230 hơp tak xăh, hăm dang 18.000 bơngai jang lơ̆m khŭl. ‘Nâu jĭ gơng tơƀưh đei yua đơ̆ng kon pơlei jang chŭn mir păng teh đak, anih mơdro sa. Păng kiơ̆ hơlen lăng đơ̆ng Anih vei lăng kon pơlei dêh char Dak Nông, dôm hơp tak xăh tŏk bŏk đei dôm hơyak tơplih ‘nao, roi ‘năr roi pơih să păng hơtŏk tơiung, tơgop pơjing dôm tơring choh jang sa iŏk yua kơmăy kơmŏk ‘nao, tơplih um ai tơring tơrang.

Ƀai chih hei hlôi tơroi tơbăt tơdrong hơnei đŏng jang hơdoi lŏm choh jang sa pơm tơlĕch, atŏk kơjă tơmam drăm tŏ dêh chả Đak Nông. Tŏ hơla au ‘măng pơma dơnuh hăm ƀok Lê Anh Sơn, Kơdră chĕp pơgơ̆r Hơp tak xah Bình Minh, apŭng Cŭ Jut vă băt hloh dơ̆ng găh tơdrong jơnei, tơdrong rơvơn mưh kon pơlei choh jang sa păng rim hơnih mơdro sa vang iung jang kiơ̆ lơ̆m choh jang sa hơdoi. Hơp tak xah Bình Minh hrei au ‘nŏh mĭnh lơ̆m dôm trong jang pơlong năng jang kiơ̆ trong vă jang hơdoi tơ̆ apŭng Cư̆ Jut pơma hơdrô̆ păng dêh char Dak Nông pơma atŭm. 

- Jĭ hơnih pơm jŭk yŭk trong hơlau găh trong vă jang tơgoăt dih băl lơ̆m choh jang sa kơ dêh char Dak Nông, Hơp tak xah Bình Minh hlôi pơjing lơ liơ hŏ ƀok?

- Ƀok Lê Anh Sơn: Tơroi găh choh jang sa Việt Nam ‘noh ưh kơ tih, tơmam drăm chă tĕch mơdro tŏ sĕt, găh tơdrong ‘lơ̆ng ‘nŏh tim mă sơđơ̆ng kơ yuơ rim kon pơlei choh jang sa đei jơhngơ̆m đon phara dih băl kơna kih thuơ̆t choh jang sa jei phara dih băl. Găh hăm kŏng ty tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe dăh mă Kŏng ty pơm tơlĕch vă tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe ‘nŏh đe sư kăl đei lơ tơmam drăm, đei tơmam drăm ‘lơ̆ng, băt hơdăh dôm tơmam drăm đơ̆ng kon pơlei pơtăm mă lei đe sư ưh kơ đei tơƀơ̆p kon pơlei choh jang sa. Kơ yuơ lơ loh, Hơp tak xah Bình Minh đei pơjing kơna vă hơmet pơ ‘lơ̆ng tơdrong ‘nau, ‘noh jing pơm gơng tơroh kloh klĕch dih băl ƀar păh rim pang, ƀar păh bơngai pơtăm, bơngai pơm tơlĕch păng tech mơdro ăn kơ đe păng dĭng truh tơ̆ tơpang ti bơngai răt yua. Tơdrong tơm đei pơjing au 'nŏh gơng tơroh vă tơgoăt jang kiơ̆ lơ̆m ‘long pơtăm trong atŏk kơjă găh tiu, mă lei ‘nau jei hơnô̆ hơnăp kơnh gô đei pơjing, vang iung jang hơdoi hăm lơ tơmam drăm anai. Hơdrô̆ tiu ‘noh hơp tak xah tŏk bŏk tơgoăt jang hơdoi hăm rim kŏng ty kơ Nhật, Hà Lan păng mĭnh ƀar kŏng ty đei kon jên tơmơ̆t jang 100% đơ̆ng teh đak đe, đe sư jei hlôi truh hơlen bơih.

- Mưh lei tơdrong rơvơn kơ hơp tak xah jang kiơ̆ trong jang hơdoi pơtêng hăm rim hơnih tĕch mơdro, hơnih mơdro sa hmă ‘nŏh yă kiơ hŏ ƀok?

- Ƀok Lê Anh Sơn: Hăm rim hơnih tĕch răt ‘noh đe sư ưh kơ lăng truh tơdrong kơjăp ‘lơ̆ng, mă lei đe sư lăp băt chă răt iŏk đơ̆ng kon pơlei đơ̆ng noh gô kơchă tŏk măt ‘noh đe sư tĕch. Găh hăm rim Kŏng ty tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe ‘nŏh kon jên jang đe sư lơ, bơngai jang lơ mă lei đe sư oei hơtăih hăm tơring pơtăm tơmam drăm, kŏng ty, hnam kmăi đe sư pơjing tơ̆ Sài Gòn, Bình Dương, găh tơ̆ au ‘nŏh đe sư kăltơgoăt jang hơdoi hăm dôm hơnih bơ̆ jang ‘lơ̆ng. ‘Nau mĭnh păh jei đei tơdrong ưh sơđơ̆ng, mĭnh păh jei jing tơdrong ‘lơ̆ng hơ iă hloh kơ hơp tak xah. Nhen hơp tak xah Bình Minh đei pơjing tơ̆ tơring jang pơtăm dôm tơmam drăm tĕch mơdro hloi. Mă ƀar ‘noh hơnơ̆ng chă tơƀơ̆p hăm kon pơlei choh jang sa, kơna mă băt hơdăh kon pơlei ‘meh vă yă kiơ, kon pơlei tŏk bŏk tơ̆ yơ păng tơplih lơ liơ. Tơdrong rơvơn mă 3 ‘noh pơm dă ƀiơ̆ tơhoach kon jên chơ pơdŭ tơmam drăm đơ̆ng hnam kon pơlei choh jang sa trŭh tơ̆ hơnih hnam mong răk tơmam drăm păng đơ̆ng hnam mong răk kơ hơp tak xah trŭh tơ̆ hnam kmăi, pơm dă ƀiơ̆ tơhoach lơ kon jên chơ choĕn. Mă puăn, hơp tak xah tơgoăt jang hơdoi hăm rim pang, đơ̆ng hơnih bơ̆ jang vei lăng, kơdră tơring, rim bơngai khoa hŏk, rim kŏng ty pơm tơlĕch tĕch mơdro tơmam drăm tơ̆ teh đak đe hăm kon pơlei choh jang sa.

- Kon pơlei choh jang sa đei iŏk yua sa hơpăh yă kiơ mư̆h vang mơ̆t lơ̆m tơgoăt jang hơdoi au hŏ ƀok?

- Ƀok Lê Anh Sơn: Hăm kon pơlei choh jang sa đei ƀar tơdrong, đei đe băt truh păng đei iŏk yua sa lơ. Đei đe băt truh ‘nŏh mưh vang jang lơ̆m hơp tak xah ‘nŏh tơmam drăm đe sư đei vei lăng năng tông kơjăp tơdrong ‘lơ̆ng păng đei tơroi tơbăt hơdăh găh tơmam drăm ‘lơ̆ng ‘nŏh đe sư gơ̆h chă tĕch tơ̆ yơ jei bưh. Đei đe băt tiu ‘lơ̆ng bơih, sơđơ̆ng ƀlep tơdrong pơkăp ‘lơ̆ng châu Âu bơih lei đơ̆ng rŏng ‘nŏh đe sư gơ̆h chă tĕch mơdro tơ̆ ‘ngoăih ‘nŏh jing đe băt truh. Mă ƀar ‘nŏh tơdrong đei iŏk yua sa lơ. Đei iŏk yua sa lơ tơ̆ au ‘nŏh kơjă chă tĕch măt ƀiơ̆, mưh đei hla bơar pơkăp tơmam drăm rơgŏh ‘lơ̆ng lei đei hơtŏk dơ̆ng 3.000 hlak jên ‘nŏh đei sư đei sa 2.000 hlak jên pă 1.000 hla jên ‘nŏh hơp tak xah gơ̆t iŏk kla ăn kon jên bơ̆ jang chĕp pơgơ̆r vei lăng. Mă ƀar, tơdăh pơm đei hla bơar tơchơ̆t ‘lơ̆ng lei đei hơtŏk dơ̆ng 1.000 hlak jên ‘nŏh đe sư đei sa 500 hlak jên, hơp tak xah gơ̆t iŏk 500 hlak jên krao akhan kon jên hơlen tơmam drăm. Lơ loh ‘noh kon pơlei chŏh jang sa đei hơtŏk dơ̆ng dang 2.500 hlak jên lơ̆m 1 kĭ, krao akhan kơjă tŏk dơ̆ng.

Kiơ̆ trong jang hơdoi au ‘nŏh rim bơngai tơbăt dih băl kơtơ̆ng ang lơ̆m khul dih băl. Găh nhen tơdrong joăt hmă, chŏh jang sa kiơ̆ joăt joe sơ̆ ki ‘nŏh bơngai choh jang sa lăp hơmik chă choh jang sa, jang sa đei tơmam drăm ‘nŏh tơchă đe răt iŏk. Đang, chă răt akŏm pơ đĭ lơ̆m tơring ‘nŏh đei dôm yơ ‘nŏh tơchă kŏng ty vă tech ăn. Lơ loh ‘nŏh ưh sơđơ̆ng, găh trong chŏh jang sa tơgoăt jang hơdoi ‘noh rim bơngai vang jang păng tơplih tơdrong joăt choh jang sa lơ liơ mă trŏ lăp ‘lơ̆ng rơgoh đơ̆ng rim teh đak đe răt iŏk dăh mă bơngai răt yua ‘mĕh vă. Kơna lơ loh đei iŏk yua sa hơpăh lơ ƀiơ̆, chă pơma dơnuh tơbăt dih băl kơtơ̆ng ang, jang hơdoi dil băl lơ̆m khul ‘lơ̆ng hlŏh ƀiơ̆. ‘Nau jing tơdrong rơvơn hlŏh kơ tơdrong chŏh jang sa kiơ̆ trong atŏk kơjă.