Dêh char Hà Giang đei lăng ‘noh jĭ tơring đei lơ tơmam ‘lơ̆ng vă hơtŏk tơiung ‘long pơgang kăp gĭt. Jĭ bơngai kon bơngai Tày, hăm đon băt kơdih hơdrin klăih đơ̆ng dơnuh hon, mŏ Lê Thị Hồng Liễu hlôi tơchă hŏk pơhrăm, jang hơdai hăm lơ mŏ oh drŏ kăn nai hơtŏk tơiung ‘long pơgang đei kơtă tơ̆ tơring. Đơ̆ng rŏng pơjing hơp tak xăh pơih să tơring tơmam, mŏ hlôi pơm hơnih pơm tơlĕch jing dôm kơloăi hla che đơ̆ng bơ̆n hla ‘long tĕch ăn tơmoi tơmang lăng. Dang ei, tơmam pơgang hla ‘long kơ hơp tak xăh hlôi tĕch tơ̆ anih tĕch mơdro teh đak Nhật Bản păng đei kon pơlei tơring pơkao anh đào iŏk răt. Lơ trong jang ‘nao, hơgei, truh dang ei hơp tak xăh sư hlôi tơgŭm vă jê̆ 30 ‘nu drŏ kăn jang, găh lơ ‘noh bơngai kon kông, đei tơdrong jang păng iŏk yua sơđơ̆ng.

Mŏ Lê Thị Hồng Liễu, Kơdră vei lăng Hơp tak xăh pơgang hla ‘long Sơn Ý, xăh Đạo Đức, apŭng Vị Xuyên, dêh char Hà Giang tơbăt:

“Đei ƀôh đơ̆ng dôm tơdrong tơ̆ yan âu lơ̆m tơring nhôn ‘noh tă kơ groi kông ‘noh lơ. Mă 2 ‘noh jĭ tơ̆ hơ la yơ̆p bri ‘noh đei tơdrong ‘lơ̆ng đơ̆ng nhôn ‘noh jĭ tôch kơ lơ. Bơ̆n hlôi hŭt lê̆ tơ̆ hơnih đei iŏk yua tơ̆ dôm tơƀôt bri thoi noh. Yua thoi noh, ĭnh hlôi năm chă hơlen lăng dôm ‘long sư hơnhăk ăn đei yua mŭk drăm ‘noh tôch kơ lơ. Dang ei ‘noh đei 4 tơmam đơ̆ng nhôn ‘noh hlôi đei hơnih vă pơm hla ar vă jang hơdai tĕch tơ̆ anih tĕch mơdro teh đak đe. Lơ̆m teh đak, nhôn akŏm lơ̆m dôm tơmam kơ tă anih. Mă mô̆nh ‘noh sơƀŏng kơ pu kơ̆l pơgang hla ‘long nhôn pơm tơlĕch tơ̆ âu ‘noh dôm tơmam đei 21 kơloăi hla ‘long tơ̆ tơring ‘nâu hloi.”

Dang ei lơ̆m dêh char Hà Giang đei hloh 1.500 kơloăi hla ‘long pơgang, đei hloh 39 % kơsô̆ kơloăi pơgang hla ‘long kơ lơ̆m teh đak. Hà Giang hlôi băt hơdăh, ‘long pơm pơgang ‘noh jĭ 1 lơ̆m 5 ‘long pơtăm tơm kơ dêh char. ‘Nâu jĭ tơdrong ‘lơ̆ng gĭt kăl vă Hà Giang hơdrin jing tơring pơlong lăng kơ teh đak găh hơtŏk tơiung ‘long pơm pơgang tơklep hăm sut pơngot tơjur dơnuh hin tơ̆ dôm apŭng 30 a. Ƀok Vũ Tiến Hiếu, Phŏ Kơdră Anih vei lăng găh choh jang sa păng hơtŏk tơiiung tơring tơrang dêh char Hà Giang tơbăt:

“Mă mônh ‘noh băt hơdăh ‘long pơtăm ‘long pơm pơgang đei lăp  păng tơgŭm hơdrol hơtŏk tơiung, jang đang dôm trong jang ki thuơ̆t vă pơgơ̆r pơtăm, vei lăng ‘long pơm pơgang lơ̆m dêh char  Hà Giang. Mă 2, ‘noh jĭ tơgŭm dôm anih jang mơdro sa, hơp tak xăh vang jang lơ̆m pơgơ̆r pơm tơlĕch, pơm jing kơjă kăp gĭt hăm ‘long pơm pơgang. Mă 3 ‘noh jĭ jang tơgŭm dôm trong jang tơgŭm hơlen lăng dôm tơdrong jang hơdai vă pơgơ̆r jang hơdai pơm tơlĕch, răt iŏk.”

Dang ei dêh char Hà Giang hlôi chĕng hơmet tơring pơm tơlĕch ‘long pơm pơgang păng tơlĕch ăn dôm trong jang tơgŭm jang hơdai choh jang sa, kiơ̆ kơjă, sơng đei lơ anih mơdro sa lơ̆m păng ‘ngoăih dêh char truh tơmơ̆t jên jang pơtăm, pơm tơlĕch pơgang hla ‘long hăm kơmăy kơmŏk ‘nao, gơh hơgei, pơm lăp hăm dôm tơdrong pơkăp ‘lơ̆ng tôch kơ hơlen hơtŏk tơiung kơjăp đunh đai. Mĭnh lơ̆m dôm anih mơdro sa tơmơ̆t jên jang lơ lơ̆m choh jang sa tơ̆ Hà Giang ‘noh jĭ kŏng ti jang găh pơgang hla ‘long Bông Sen Vàng. Đei tơdrong tơgŭm pơm tơdrong hiôk đơ̆ng rim anih jang păng rim kơdră tơring, anih mơdro sa âu hlôi tơmơ̆t jên jang pơm hnam kơmăy pơm tơlĕch pơgang hla ‘long hăm să 2.000 mét vuông iŏk pơkăp ‘lơ̆ng GACP. Ƀok Bàn Văn Sơn, bơngai vei lăng pơm tơlĕch, Kŏng ti jang găh pơgang hla ‘long Bông Sen Vàng tơbăt:

“Kŏng ti đei trong jang ‘lơ̆ng đơ̆ng blŭng pơm tơlĕch tơmam drăm tơ̆ tơring choh pơtăm. Đei hloi tơring choh pơtăm đơ̆ng kŏng ti. Kŏng ti chă tơmơ̆t jên jang kơdih, chă tơlĕch jang kơdih dăh mă tơmam ‘noh jĭ tơdrong jang hơdai dôm ŭnh hnam, dôm hơp tak xăh dăh mă dôm grŭp ŭnh hnam vă gơh đei pơjing mă lăp. ‘Ngoăih kơ ‘noh hăm kŏng ti ‘noh kŭm hơtŏk tơiung thim 1 trong ‘nao dơ̆ng. ‘Noh jĭ tơdrong pơgang hla ‘long ‘nâu păng kiơ̆ pơkăp ‘lơ̆ng đơ̆ng tơmam, pơkăp ‘lơ̆ng Hơlen lăng pơgang ‘lơ̆ng.”

Dôm anih jang mơdro sa ƀơ̆t tơmơ̆t jên jang hơtŏk tơiung pơgang hla ‘long tơ̆ Hà Giang, gô đei tơgŭm 100% jên cheh tŏk iŏk jên vă pơjing pơgar ơng hơdrĕch, khei ‘năr tơgŭm 36 khei. Mă loi ‘noh , Jơnŭm pơgơ̆r kon pơlei dêh char Hà Giang tơlĕch ăn Tơdrong tơchơ̆t kơsô̆ 209 tơgŭm pơm tơlĕch tôch ai 15 ti hlak jên ăn 1 hnam kơmăy pơm tơlĕch pơgang hla ‘long, tơgŭm 30% jên thuê teh pơtăm, tơring tơmam ăn kơ dôm hnam kơmăy pơm tơlĕch pơm tơ̆ tơring, lơ̆m 60 khei. Lăng ƀôh đei dôm tơdrong hiôk ‘noh, Kŏng ti hơtŏk tơiung choh jang sa, bri ‘long păng cham char Việt Nam kŭm hlôi tơmơ̆t jên jang pơm tơlĕch kơmăy kơmŏk ‘nao, hơdrĕch ‘long pơtăm, vă hơtŏk đei yua păng ‘lơ̆ng ăn tơmam đơ̆ng choh jang sa. Ƀok Cao Văn Quỳnh, Phŏ Kơdră vei lăng Kŏng ti hơtŏk tơiung choh jang sa bri ‘long păng cham char Việt Nam tơbăt:

“Kiơ̆ tơroi tơbăt ‘noh găh tơmam pơgang hla ‘long dang ei ‘noh kơ Việt Nam ‘nao pơtruh đei dang 20 % tơmam pơgang hla ‘long vă pơm tơlĕch. Mă 2 dơ̆ng ‘noh đei ƀôh đơ̆ng tơdrong iŏk yua đơ̆ng dôm tơdrong jang pơtăm ‘long bri, pơtăm bri, hơnhăk ăn đei yua tôch kơ tŏ sĕt ‘noh, kơna jing kŏng ti hlôi tơmơ̆t jên jang lơ̆m tơdrong jang ‘noh vă pơ truh 1 păh tŏ sĕt găh tơmam pơgang hla ‘long ăn Việt Nam, pơgang sư đei băt hơnih pơm tơlĕch. Tơdrong mă 2 dơ̆ng ‘noh jĭ vă hơtŏk ‘lơ̆ng đei yua pơm tơlĕch bri ‘long ăn kon pơlei, hơnhăk ăn đei yua mŭk drăm.”

Hăm tơdrong ‘lơ̆ng hơtŏk tơiung hla ‘long pơgang kơ dêh char Hà Giang, mă lei ưh kơ sĭ đĭ đăng dôm anih jang mơdro sa tơmơ̆t jên jang lơ̆m tơdrong jang ‘nâu tă kơ jơnei ngăl ôh. Anih vei lăng kon pơlei dêh char Hà Giang hlôi tơlĕch ăn lơ trong jang tơgŭm pơtrŭt, pơm tơdrong hiôk ăn hơtŏk tơiung choh jang sa bri ‘long tơmam. Mă loi ‘noh jĭ dôm tơdrong tơgŭm hơdrol ‘măn ăn dôm khŭl jang, anih mơdro sa, hơdai hăm tơlĕch dôm trong jang tơgŭm hơtŏk tơiung pơm tơlĕch choh jang sa, ‘noh jĭ tơdrong ‘lơ̆ng ăn hơtŏk tơiung choh jang sa dêh char Hà Giang./.