Đơ̆ng rŏng 14 khei tơlĕch jang kiơ̆ tơdrong vă jang, khei 2/2023, Hơnih bơ̆ jang vei lăng Tơdrong jang Khoa hŏk păng Kmăi kmŏk dêh char Kon Tum jang keh đang răt kmăi kmŏk, pơjao ăn Hơnih Chă tơchĕng hơlen, Iŏk yua păng bơ̆ jang Khoa hŏk păng Kmăi kmŏk găh Hơnih bơ̆ jang Khao hŏk păng Kmăi kmŏk vei lăng, bơ̆ jang hăm 2 grŭp kmăi kmŏk hơlen tơchơ̆t hơdăh tơdrong ‘lơ̆ng sâm Ngọc Linh, ‘noh đei: Kmăi kmŏk hơlen sele, pơjing hle, khăm lăng hơlen DNA hăm 25 kmăi kmŏk kăl păng kmăi kmŏk hơlen tơchơ̆t hơdăh găh kơchơ̆t sinh hŏk Saponin sâm Ngọc Linh hăm 11 kmăi kmŏk.

Truh dang ei đơ̆ng rŏng 5 khei răt tôm kmăi kmŏk, tơl nơ̆r apĭnh tơ̆ ‘Măng hop akom mă 5, Jơnŭm vei lăng kon pơlei dêh char Kon Tum jăl XII au ki, ƀok Bùi Thanh Bình, Kơdră chĕp pơgơ̆r Hơnĭh bơ̆ jang Khoa hŏk păng Kmăi kmŏk dêh char Kon Tum tơbăt găh tơdrong iŏk bơ̆ jang kmăi kmŏk au, đơ̆ng mă tim mă răt kmăi kmŏk, Hơnih au hlôi ăn 4 ‘nu kang ƀô̆ năm hŏk pơhrăm păng dôm kang ƀô̆ au jei hlôi bơ̆ jang gơ̆h kmăi kmŏk au bơih. Mă lei tă đei dơ̆ng trong jang hle:“Hơdrol au ki hŏk pơhrăm, jang kiơ̆ hăm rim kmăi kmŏk kơ rim hơnih bơ̆ jang tơ̆ Hà Nội păng pơlei tơm Hồ Chí Minh. Mă lei, ‘nau jĭ dôm kmăi kmŏk pha păng trong bơ̆ jang hơlen găh sâm jei pha hăm kmăi kmŏk mă hơnih bơ̆n răt kơna kăl iung jang hăm kmăi kmŏk hle mă hơnih hlôi răt au. Kơ yuơ lơ loh lăp đơ̆ng rŏng chă hơmet kmăi đang ‘nŏh Hơnih mă hơvơn rim bơngai joăt jang tơ̆ Viện di truyền adoi nhen Hnam trương Đăi hŏk Khoa học Tự nhiên năm tơ̆ au vă pơtho ăn trong bơ̆ jang iŏk yua kmăi păng bơ̆ jang hơlen tơdrong ‘lơ̆ng hăm kmăi kmŏk mă hơnih au răt ‘noh”.

Tơdrong vă jang răt 2 grŭp kmăi hơlen tơchơ̆t ‘lơ̆ng sâm Ngọc Linh kơ yuơ Hơnih bơ̆ jang Khoa hŏk păng Kmăi kmok dêh char Kon Tum pơm tơ-‘ngla tơmơ̆t jên răt hăm kmăi kmŏk hơlen hơdăh DNA păng hơlen tơchơ̆t hơdăh kơchơ̆t sinh học Saponin hăm kon jên răt vă jê̆ 12 ti hlak jên, lơ̆m au hơdrô̆ kon jên răt kmăi kmŏk hloh 8 ti 300 triu hlak jên. Tơdrong hơmŏ kơ dêh char Kon Tum ‘nŏh hăm kmăi kmŏk au gô vei lăng kĕ tơdrong ‘lơ̆ng vă vei lăng hơnăn sâm Ngọc Linh. Mă lei truh dang ei, đơ̆ng rŏng 18 sơnăm tơlĕch jang kiơ̆ tơdrong vă jang, atŭm hăm tim gan băt iŏk yua kmăi kmŏk, Hơnih vei bơ̆ jang Khoa hŏk păng Kmăi kmŏk dêh char Kon Tum oei tŏk bŏk hơnơ̆ng mơhoal hăm tơdrong jang gơ̆h kih thuơ̆t vă tơdrong chă khăm hơlen DNA păng Hơlen tơchơ̆t hơdăh kơchơ̆t sinh học Saponin sâm Ngọc Linh đei drơ̆ng trŏ lăp tơpă. Ƀak si Đào Duy Khánh, bơngai tang măt Jơnŭm vei lăng kon pơlei dêh char Kon Tum, Ƀĭ thư Đảng apŭng Kon Plông, sơ̆ jang Kơdră chĕp pơgơ̆r Hơnih vei lăng bơ̆ jang pơgang dêh char Kon Tum akhan, vă bơ̆ jang gơ̆h 2 grŭp kmăi kmŏk kơjă kơ jên kơ ti hlak jên au tơgŭm ăn bơ̆ jang vei lăng tơdrong ‘lơ̆ng Sâm Nghŏk Linh kơ dêh char oei đei lơ tơdrong kăl iung jang păng tơhoach tôch kơ lơ jơ ‘năr ‘mơ̆i:“Mưh bơ̆n chă pơjing hnam pơlăp kmăi kmŏk đang ‘nŏh kăl đei mĭnh hơnih jang tơm drơ̆ng nơ̆r ‘nŏh hơnih khăm hơlen au ‘nŏh trŏ ƀlep ‘lơ̆ng. ‘Măng mă ƀar tôch gĭt kăl ‘nŏh kăl pơjing đei trong jang vă mưh jang tơdrong au mă trong jang au pơ đĭ hơnih tơ-‘ngla găh pơtho oei tơ ƀơ̆p mơ suơ̆l mơsoăl. Tơdrong mă pêng, mư̆h plôih kmăi kăl đei mĭnh hơnih sơkơ̆t hơdăh dơ̆ng vă hơlen lăng kmăi au ‘lơ̆ng lơ liơ, mư̆h bơ̆ jang khăm hơlen ƀlep ‘lơ̆ng ‘nŏh lơ̆m mă noh kơnh mă đei tôm rơvơn tơbăt hơdăh sâm tơpă, sâm ya. Kiơ̆ kơ ĭnh tơdăh bơ̆ jang ‘lơ̆ng tơdrong au lei rŏ năng truh hơtuch sơnăm trong jang au đei drơ̆ng nơ̆r trŏ lăp”.

Truh dang ei, dêh char Kon Tum đei hloh 1.260ha sâm Ngọc Linh hăm iŏk đei dang 213 tân. Ƀok Lê Ngọc Tuấn, Kơdră chĕp pơgơ̆r Hơnih vei lăng kon pơlei dêh char Kon Tum tơbăt, trong tơlĕch jang truh sơnăm 2025, hơgăt teh pơtăm sâm Ngọc Linh kơ dêh char đei 4.500ha. Vă đĭ sơnăm sơ̆, Ƀok Huỳnh Thành Đạt, Kơdră chĕp pơgơ̆r Hơnih tơm bơ̆ jang Vei lăng Tơdrong jang Khoa hŏk păng Kmăi kmŏk hlôi đei bơ̆ jang hăm khul kơdră chĕp pơgơ̆r dêh char Kon Tum păng rim hơnih bơ̆ jang kơ dêh char găh tơdrong atŏk tơ iung sâm Ngọc Linh păng tơmam drăm teh đak sâm Việt Nam mă kăl ‘noh sâm Ngọc Linh. Kơdră chĕp pơgơ̆r dêh char Kon tum hơpơi ‘meh vă đei tơdrong tơgŭm djru đơ̆ng Hơnih tơm vei lăng bơ̆ jang Khoa hŏk păng Kmăi kmŏk, nhen găh hơdrĕch; Kih thuơ̆t pơtăm, vei lăng, trong tang găn sơdrông pơrang pơrăm; Dăr lăng hơlen tơdrong ‘lơ̆ng, tơm a la chă sâm Ngọc Linh ... Iung pơma tơ̆ jơ bơ̆ jang, Ƀok Huỳnh Thành Đạt, Kơdră chĕp pơgơ̆r Hơnih tơm bơ̆ jang Vei lăng Tơdrong jang Khoa hŏk păng Kmăi kmŏk tơbăt:“Jang kiơ̆ nơ̆r pơrô̆ jang đơ̆ng Thủ tướng Teh đak găh atŏk tơ iung tơmam drăm Teh đak hăm sâm Việt Nam, lơ̆m au mă kăl ‘noh sâm Ngọc Linh, khei năr au ki, Hơnih tơm hlôi pơgơ̆r tơlĕch jang lơ tơdrong jang. Mă lei, dôm tơdrong jang oei hơnơ̆ng tơlĕch jang kiơ̆ lơ dơ̆ng. Hăm hơnăp jang hơnih bơ̆ jang pơm tơm atŏk tơ iung tơmam drăm teh đak hăm sâm Việt Nam, Hơnih tơm bơ̆ jang Vei lăng Tơdrong jang Khoa hŏk păng Kmăi kmŏk ‘meh vă hơnơ̆ng sơng iŏk đei tơdrong tơgum djru đơ̆ng Kơdră chĕp pơgơ̆r dêh char Kon Tum lơ̆m tơbăt trong jang gơ̆h ‘lơ̆ng hơ iă lơ̆m atŏk tơ iung sâm Ngọc Linh”.

Găh tơdrong tơchơ̆t ‘lơ̆ng ƀlep kih thuơ̆t teh đak găh hơlen lăng, tơchơ̆t hơlen ‘lơ̆ng sâm Ngọc Linh…Ƀok Huỳnh Thành Đạt, Kơdră chĕp pơgơ̆r Hơnih tơm bơ̆ jang Vei lăng Tơdrong jang Khoa hŏk păng Kmăi kmŏk jei hlôi pơjao tơdrong jang hơdăh ăn rim hơnih bơ̆ jang găh Hơnih tơm au păng athei rim hơnih jang tĕnh koăng chă tơchĕng hơlen tơlĕch jang kiơ̆. Ƀok Huỳnh Thành Đạt, Kơdră chĕp pơgơ̆r Hơnih tơm bơ̆ jang Vei lăng Tơdrong jang Khoa hŏk păng Kmăi kmŏk sơkơ̆t hơdăh, ‘nau jei jing dôm trong jang kăl hloh vă atŏk tơ iung kơjăp ‘lơ̆ng tơmam drăm sâm Ngọc Linh.