'Nhŏng Rơ Châm Uy păng 13 ŭnh hnam bơngai Jrai tơ̆ plei Phung, xăh Ia Mơ Nông, apŭng Chư Păh hlôi vang jang tơdrong jang pơtăm sầu riêng kiơ̆ pơkăp ‘lơ̆ng VietGAP. ‘Nhŏng Rơ Châm Uy tơchĕng: choh jang sa ‘nao kăl kơ pơm đei dôm tơmam đei pơkăp ‘lơ̆ng yak truh sơđơ̆ng ăn bơngai răt yua. "Vang jang tơdrong jang VietGAP, nhôn đei pơhrăm ki thuơ̆t pơtăm păng vei lăng ‘long, yua mơ̆r rơgoh păng pơgang sinh học tơplih ăn hóa học, ‘lơ̆ng ăn cham char kŭm nhen jơhngơ̆m pran kon bơngai. Mă loi ‘noh jĭ đơ̆ng rŏng âu bơ̆n tĕch tơmam đei kơjă ƀiơ̆.”

Vă jang pơtăm ‘long kơjăp, ‘lơ̆ng hăm cham char, lơ kon pơlei jang chŭn mir tơ̆ Gia Lai hlôi ưh kơ đei pơdơh chă pơcheh păng jơnei ƀơ̆t iŏk yua lơ̆m pơm tơlĕch. Ƀok Phan Văn Vĩnh oei tơ̆ thị trấn Ia Kha, apŭng Ia Grai ‘noh jĭ 1 pơtih gia hăm tơdrong chă tơchĕng hơlen kơdih păng iŏk yua jơnei mơ̆r sinh học ăn pơgar sầu riêng 350 tơnơm păng 5 sào gui yuăn. Hăm tơdrong hlôh vao chă akŏm đei, ƀok hlôi pơm đei dôm tơmam ƀuih  vi sinh đei yua đơ̆ng tơmam đei kơtă nhen ka đak krong Sê San hơdai hăm jăh sĭk. “Ĭnh kŭm đei tơchĕng ‘noh jĭ răt ka tơ̆ đak krong Sê San kŭm hăm dôm tơmam đơ̆ng ĭnh pơm đang kơ ‘noh ĭnh tong pơ ‘ngâm, ĭnh pơm vă tơruih ăn kơ ‘long. Thim dơ̆ng ‘noh jĭ ĭnh răt ƀuih sinh học kruh hăm jăh sĭk đang kơ ‘noh ĭnh pruih vă pơlôch pơrang tơ̆ ‘long. Tôch kơ đei yua mă lei ‘lơ̆ng ăn cham char, kơjă ‘noh reh dơ̆ng.”

Lăng ƀôh ‘lơ̆ng hơtŏk tơiung đơ̆ng anih jang tơmam ‘nâu, dêh char Gia Lai hlôi lăng kăl tơmơ̆t jên jang lơ̆m tơdrong jang pơm tơlĕch pơkao plei ‘long. Dang ei dêh char Gia Lai đei hloh 100 anih mơdro sa păng hơp tak xăh tŏk bŏk jang hơdai hăm kon pơlei jang chŭn mir vă hơtŏk tơiung tơring tơmam, lơ̆m noh vă jê̆ 10.000 hek tar hlôi đei asong kơsô̆ tơring pơtăm. Mă loi ‘noh, 38 anih pơm tơlĕch hăm kŏng suơ̆t 1.500 – 1.700 tấn 1 năr tŏk bŏk bơ̆jang đei yua, pơm tĕch sơđơ̆ng ăn tơmam đơ̆ng choh jang sa tơring. Kŏng ti Cổ phần Nafoods Tây Nguyên ‘noh jĭ 1 lơ̆m dôm anih mơdro sa jang hơdrol lơ̆m tơdrong pơjing trong jang hơdai ‘nâu.

Ƀok Hồ Hải Quân, Kơdră vei lăng kŏng ti tơroi: “Nhôn hlôi pơgơ̆r jang hơdai ‘moi kiơ̆ tơdrong pơjing tơring pơtăm đơ̆ng nhôn đei vei lăng hăm tơdrong jang hơdai hăm dôm hơp tak xăh, dôm kŏng ti tĕch mơdro tơmam choh jang sa lơ̆m tơring. Tơdrong jang hơdai âu tơgŭm nhôn vei lăng ‘lơ̆ng păng tơchă đei tơm a pơm tơlĕch tơmam 1 trong đei yua ‘lơ̆ng”.

Đơ̆ng rŏng âu ‘nŏh jĭ tơdrong pơma nuh đơ̆ng nhôn hăm ƀok Lưu Trung Nghĩa, Kơdră Anih vei lăng choh jang xa păng atŏk tơiung tơring tơrang dêh char Gia Lai găh dôm tơdrong ‘lơ̆ng, tơdrong nol păng đon pơhnŏng vă jang atŏk tơiung ‘long xa plei tơ̆ Gia Lai tơ̆ hơnăp kơnh.

- Bơnê kơ ih ƀok Lưu Trung Nghĩa, Kơdră Anih vei lăng choh jang xa păng atŏk tơiung tơring tơrang dêh char Gia Lai truh hăm tơdrong pơma nuh âu. Blŭng a, apinh ih roi tơbăt găh tơdrong atŏk tơiung ‘long xa plei đơ̆ng Gia Lai lơ̆m dôm sơnăm tơjê̆ âu năng?

-Ƀok Lưu Trung Nghĩa: Gia Lai jĭ dêh char đei teh bri brăh xă, teh choh jang xa rim sơnăm kơ dêh char dang 600.000 ha, teh, tŏ ‘mi kial lăp hăm tơdrong pơtăm ‘long xa plei. Teh kơjung jô̆ păh lăp đơ̆ng 600 - 700m, hơyuh tŏ 'mi kial tơ̆ âu tôch lăp hăm dôm kơloăi 'long xa plei. Anih chĕp kơ̆l đảng dêh char Gia Lai hlôi đei tơdrong tơchơ̆t 10 găh atŏk tơiung 'nhot, pơkao păng 'long xa plei tơ̆ dêh char. Anih vei lăng kon pơlei dêh char kŭm pơjing Tơdrong jang 107, chih hơdăh dôm tơdrong 'lơ̆ng tơ̆ rim tơring, lơ̆m dêh char, tơlĕch trong atŏk tơiung dang 40.000 ha 'nhot, 80.000 ha ‘long xa plei. Hăm teh pơtăm thoi noh sư ưh đei pơjei hăm dôm kơloăi 'long pơtăm nai, nhôn vă tơplih ming dôm kơloăi 'long ưh đei xa lơ, ưh đei hơnhăk ăn iŏk yoa kơjăp vă chă pơtăm dơ̆ng 'long xa plei mă lăp, pơm hơtŏk kơjă tơmam, pơm hơtŏk tơdrong arih xa ăn kon pơlei. Dêh char đei dôm kơloăi ‘long pơtăm tơm nhen prit, gŭi yoăn, bơ, sầu riêng, chik…'nŏh jĭ dôm kơloăi 'long pơtăm tơm gô đei tơmât yoa lơ̆m tơdrong choh jang xa.

-Đơ̆ng dôm tơdrong ‘lơ̆ng tơ̆ tơring, anih choh jang xa dêh char Gia Lai hlôi tơlĕch  trong jang atŏk tơiung ‘long xa plei tơ̆ tơring thoi yơ hă ƀok?

-Ƀok Lưu Trung Nghĩa: Tơdrong tơlĕch trong jang đơ̆ng Anih tơm vei lăng choh jang xa păng atŏk tơiung tơring tơrang, Khul kơdră teh đak kĭ tơchơ̆t vă tĕch tơ̆ teh đak đe kiơ̆ trong tơm, ‘nâu jĭ tơdrong ‘lơ̆ng vă Gia Lai hơmet ming tơdrong choh jang xa, mă hơdăh ‘nŏh anih pơtăm ‘nhot mă sơđơ̆ng ‘lơ̆ng, pơm lăp hăm tơdrong ‘mĕh vă tơ̆ anih tĕch mơdro. Khei ‘năr âu ki kiơ̆ tơdrong vang akŏm đơ̆ng anih tĕch mơdro păng kon pơlei hlôi tơgŭm ăn anih jang ‘nhot đơ̆ng ưh mă đei dôm yơ, dang ei đĭ tŏk truh 150 triu USD 1 sơnăm. Tơdăh jang ‘lơ̆ng, hơmet ming lăp, đei trong tơproh jang rơđăh, đei nơ̆r pơtho đơ̆ng Trung ương, kŭm nhen đon jang tơnăp lơ̆m tơdrong chĕp kơ̆l pơgơ̆r đơ̆ng Anih vei lăng kon pơlei dêh char kŭm hăm dôm anih jang xa tih vă atŏk tơiung 1 tơring jang xa kơjăp ‘lơ̆ng, jang đei tơmam măh mai, đei hloi trong jang hơdoi vă tơmât jên jang, pơtruh tơmam ‘nŏh tôch hơmĕng đei xa lơ. Mĭnh tơdrong dơ̆ng ‘nŏh jĭ athei jing anih tĕch mơdro ‘mơ̆i mă gơ̆h tĕch tơmam. Hơmĕng Gia Lai đei lơ tơdrong ‘lơ̆ng vă jang atŏk tơiung kơjăp, tĕch tơ̆ teh đak đe hơnhăk ba kơ ti USD ăn anih jang ‘nhot.

-Tơdrong ‘lơ̆ng ‘nŏh thoi noh bơih, bĭ lơ̆m khei ‘năr bơ̆ jang tơring tơƀâp tơdrong pơmat tat kiơ hă ƀok?

-Ƀok Lưu Trung Nghĩa: Khei ‘năr âu ki, lơ̆m khei ‘năr jang xa nhôn ƀôh 1,2 tơdrong kăl đei tơrek tôch dêh. Mă 1 ‘nŏh tơdrong pơgơ̆r choh jang, dôm anih jang tơpă athei jĭ dôm anih jang xa tih pran ‘mơ̆i, dôm anih jang đei ư hơnhang tơ̆ anih jang ‘nhot, plei ‘long Việt Nam ‘mơ̆i. Đei anih vei lăng, đei mŭk drăm pran kơjăp, kĕ mât jang xa tơ̆ dôm anih tĕch mơdro pơkuĕl tơmam ‘lơ̆ng păng đei trong pơgơ̆r jang xa, tơchĕng hơlen găh anih pơtăm tơmam kiơ̆ HTX vă akŏm rim unh hnam choh jang xa vă choh jang kiơ̆ 1 tơdrong hơgăt mă anih tĕch mơdro, anih jang xa chih tơlĕch păng dôm unh hnam kon pơlei chu jang kiơ̆, ‘nâu jĭ tơdrong tôch gĭt kăl. Veh ver anih jang ưh đei pơngơ̆t truh tơring pơtăm tơmam, mă lăp tơlĕch jên ăn Hnam kơmăy jang xa lăp ai đĕch, mưh đei tơmam ‘lơ̆ng, yă tŏk ‘nŏh răt, tơdăh đei tơdrong kiơ tơ̆ anih tĕch mơdro ‘nŏh kuă jang, pră hơchăng lê̆ kon pơlei jang chŭn mir.

-Ih hăm đei nơ̆r apinh kiơ vă anih pơtăm ‘long xa plei tơ̆ tơring gơ̆h jang tŏk pran kơjăp ưh?

-Ƀok Lưu Trung Nghĩa: Anih choh jang xa, atŏk tơiung tơring tơrang athei pơtho tơƀôh găh tơdrong rơih hơdrĕch, ơng tơđăh ‘long pơtăm, ‘nâu jĭ tơdrong tôch gĭt kăl mă hrei ‘nâu bơ̆ jang tam mă pran, dôm tơring jang tam mă pran kơna nhôn athei pơjing dôm lăm hơlen năng găh tơđăh. Tơdăh tơlĕch tĕch tơ̆ ‘ngoăih tơđăh đei pơrang jĭ vă pơtăm sư gô tơpŏh jĭ jơ̆p tơring, pơrăm đĭ anih jang găh ‘nhot, plei ‘long kơna tơdrong ‘nâu athei bơ̆ jang mă ‘lơ̆ng, ưh gơ̆h lăng pơhơi. Đei tơdrong tơgŭm đơ̆ng anih vei lăng teh đak păng Trung ương, tơring vang bơ̆ jang hăm dôm anih jang, tĕch mơdro bơ̆ jang kiơ̆ nơ̆r pơtho đơ̆ng Trung ương vă vei lăng păng jang tŏk pran kơjăp.

-Lei a, bơnê kơ ih ƀok hơ!