Jĭ 1 lơ̆m dôm bơngai jang chŭn mir jang pơlong lăng hơdrol tơdrong jang pơtăm ƀa jur tơlĕch hơyuh ‘mê̆ ‘mach tơ̆ Đắk Lắk, ŭnh hnam ƀok Lê Như Hùng tơ̆ xăh Bình Hòa, apŭng Krông Ana hlôi tơmơ̆t yua pơtăm 4,2hek tar ƀa kiơ̆ trong pơtăm pơtơ̆ng - pơchoh đak pơlơh băl.

Jang hơdai iŏk yua tơmam pơm mơ̆r păng pơm kiơ̆ trong jang roi tơbăt hơdăh tơ jur tơlĕch hơyuh ‘mê̆ ‘mach hnam kơmĭl đơ̆ng Kŏng ti CP Net Zero Carbon. Đơ̆ng rŏng hloh 3 khei, tơdrong jang ‘nâu hlôi hơnhăk ăn đei yua rơđăh rơđong pơting hăm tơdrong jang pơm tơlĕch kiơ̆ trong joăt so. Mă hơdăh, ƀa jô̆ păh lăp iŏk đei vă jê̆ 11,7 tấn 1 hek tar, tŏk hloh 0,93 tấn 1 hek tar, jên tơmơ̆t jang jur vă jê̆ 3 triệu hlak jên; iŏk yua tŏk hloh 15,5 triệu hlak jên pơting hăm tơdrong jang so. Ƀok Lê Như Hùng roi tơbăt: jang kiơ̆ tơdrong jang ‘nâu hlôi tơgŭm ŭnh hnam ƀok ‘mơ ‘met đei 30% phŏng, tơ jur 1 puăt đak tơ ruih mă lei kơsô̆ ƀa plei đei lơ hloh kơsô̆ jô̆ păh lăp kơ apŭng: “Jang tơdrong jang ‘noh ĭnh ƀôh kŏng ti tôch kơ tơnăp păng ling lang răp lăng păng dăr hơlen, iŏk đơ̆ng rei tơđăh truh kăt yuă. Pơma atŭm ‘noh lơ̆m sơnăm âu ki hlôi iŏk đei jơnei hăm tơdrong jang pơlong lăng."

Ưh khan lăp tơgŭm tơ jur jên tơmơ̆t jang, hơtŏk plei lơ păng iŏk yua, tơdrong jang ‘nâu oei tơgop tơgŭm kon pơlei tơplih đon tơchĕng pơcheh, hơmet ming chŭn na păng tơ jur ƀiơ̆ ‘mê̆ ‘mach cham char. Pơtôch jang pơlong lăng tơ̆ chŭn na kơ ƀok Lê Như Hùng ăn ƀôh tơdrong jang hlôi tơgŭm tơ jur tơlĕch hơyuh ‘mê̆ ‘ach vă jê̆ 4 tấn 1 hek tar hơyuh hnam kơmĭl. Đơ̆ng iŏk yua âu, Kŏng ti CP Net Zero Carbon hlôi răt vă jê̆ 17 tấn hơyuh tơjur tơlĕch ‘mê̆ ‘mach đơ̆ng tơdrong jang hăm kơjă 20 USD/tấn.

Hăm jơnei đơ̆ng tơdrong jang pơlong lăng, dêh char Đắk Lắk hlôi tơchơ̆t pơih să tơdrong jang pơtăm ƀa kiơ̆ trong jang pơtơ̆ng - pơchoh đak pơlơh băl. Kiơ̆ kơ ‘noh, lơ̆m pơyan ƀa phang 2024-2025 truh âu, lơ̆m dêh char gô rei pơtăm 500hek tar kiơ̆ trong pơtăm ‘nao, hơgăt chŭn na tôch ai tơ̆ 1 tơring pơtăm ‘noh 5hek tar păng đei 1 hek tar chŭn pơtăm kiơ̆ trong so. Ƀok Nguyễn Văn Hà, Phŏ Kơdră Anih vei lăng găh Choh jang sa păng Hơtŏk tơiung tơring tơrang dêh char Đắk Lắk, roi tơbăt: “Nhôn gô athei anih pơtrŭt choh jang sa, Anih vei lăng choh pơtăm păng vei lăng ‘long pơtăm gô jang hơdai kơjăp hăm đe kang ƀô̆ kơ kŏng ti vă jur tơ̆ rim tơring păng băt hơdăh rim tơring bơ̆jang kiơ̆ tơdrong ‘nâu, pơtho kon pơlei kŭm nhen dôm hơp tak xăh bơ̆jang kiơ̆ ƀlep trong jang, iŏk đei tơdrong hơgăt đơ̆ng tơdrong jang.”

Kiơ̆ kơ ƀok Trần Minh Tiến, Kơdră dơnơm Kŏng ti CP Net Zero Carbon, anih mơdro sa hlôi vă jang hơdai hăm anih choh jang sa dêh char Đắk Lắk păng kon pơlei vă tơlĕch jang pơih să tơdrong jang pơtăm ƀa tơ jur tơlĕch hơyuh ‘mê̆ ‘mach hnam kơmĭl. Anih jang pơkăp gô răt iŏk pơđĭ kơsô̆ hla ar pơkăp carbon lơ̆m hơgăt să 500hek tar kơ dêh char pơtăm kiơ̆ trong jang ‘nao, hơdai hăm, đei dôm hla ar pơkăp vang yak hơdai hăm kon pơlei lơ̆m kơplăh jang kiơ̆ tơdrong jang:  "Nhôn jang đei hla ar pơkăp hăm hơp tak xăh, hăm tơring, lơ̆m noh chih rơđăh hơnăp jang đơ̆ng 2 păh. Nhôn vei sơđơ̆ng tơmam ăn kon pơlei, ưh kơ đei jei kiơ pơting hăm kơsô̆ tơmam jô̆ păh lăp kơ apŭng. Mă 2 dơ̆ng ‘noh jĭ nhôn pơkăp răt hla ar pơkăp tơjur hơyuh ‘mê̆ ‘mach. Tơ̆ âu tam mă lĕch hla ar pơkăp mă ‘nao lĕch hla ar tơroi tơbăt tơ jur tơlĕch hơyuh carbon. vă lĕch hla ar pơkăp gô oei hlôi 1 hơyak năm dơ̆ng hăm kon jên lơ, mă lei nhôn oei răt păng răt hăm kơjă tôch kơ măk"

Vă kon pơlei băt hơdăh găh jang ƀa pơm tơjur dă ƀiơ̆ pơm ‘mê̆ ‘mach cham char, bơngai chih tơdrong tơroi đei pơma dơnuh hăm ƀok Nguyễn Thành Hưởng, Kơdră chĕp pơgơ̆r jang kih thuơ̆t, công ty Net Zero Carbon.

- Ƀok Nguyễn Thành Hưởng ăi, choh jang ƀa kiơ̆ trong jang pơm tơjur yuh kơnê̆ hnam pơnĭl hăm đei tơdrong kăl yă kiơ hăm cham char?

Ƀok Nguyễn Thành Hưởng: Hrei ou, lơ̆m dêh char Dak Lăk ‘noh ji tơdrong ‘nao, mălei hăm tơring Tơmăn đak kroong Cưủ Long ‘noh Hơnih tơm vei lăng Choh jang sa păng Atŏk tơ iung tơring tơrang hlôi tơlĕch trong jang “Mĭnh triu hektar chŭn na ƀa ‘lơ̆ng, hơyuh ‘mê̆ ‘mach tŏ sĕt”, jĭ tôch kơ kăl, kơ yuơ truh sơnăm 2028 ‘noh tơdrong jang yă kiơ tơlĕch lơ CO2 kăl hrŭ ăn, lơm ou tơdrong jang ƀa jei tơlĕch đei lơ mơ̆n. Iung iung jang kiơ̆ tơdrong ou păng nhôn gô tơgŭm kon pơlei jang ƀa gơh hơgei ƀiơ̆, mă kăl nhôn gô kĕ pơm tơjur tơdrong tơlĕch hơyuh ‘mê̆ ‘mach ‘noh. Iung jang hơdoi hăm nhôn đei Net Zero Carbon, Spiro Carbon, BSB Nanotech. Nhôn gô răt iŏk dơ̆ng tơjur hơyuh ‘noh ăn kon pơlei.

-Mưh lei mă hơdăh ‘noh kon pơlei gô đei iŏk yua sa hơpăh lơ liơ mưh vang iung jang kiơ̆ trong ‘nou hŏ ƀok?

Ƀok Nguyễn Thành Hưởng: Mưh kon pơlei vang jang kiơ̆ ‘noh nhôn đei kih sư păng nhôn gô tơgŭm ăn kon pơlei pơjing đei phŏng mơ̆r ‘nao ăn kơ ƀa. Mă ƀar ‘noh nhôn tơgŭm ăn kon pơlei kai tơmơ̆t app, ‘noh app ou ‘noh kon pơlei kăl pơm kiơ̆ app vă ƀlep lơ̆m jơ ‘năr hrĕng păng jơ ‘năr hơ iuih ‘noh phĭn đơ̆ng noh pơtruh tŏk tơ̆ vê̆ tinh. Yô̆ ƀa đang dang 3 giĕng, koăng ‘noh 2 giĕng ‘noh vê̆ toinh gô tơbăt hơdăh tơjur hơyuh ‘mê̆ ‘mach lơ̆m pơyan jang sa mă kon pơlei vang iung jang kiơ̆ ou ki.

- Ŏ ah, bơ̆n tơroi lơ găh pơm tơjur tơlĕch hơyuh kơnê̆. Mưh lei pơm tơjur tơ̆ ou ‘noh yă kiơ hŏ ƀok?

Ƀok Nguyễn Thành Hưởng: Mưh jang ƀa ‘noh đei 3 kơ loăi hơyuh kơnê̆ hăp pơm hơtăng tăl Ozôn păng tơplih tŏ ‘mi kial. Hơyuh mă blŭng ‘noh CO2 hăp đei đơ̆ng soh hơnoong ƀa. Mưh vang jang kiơ̆ tơdrong jang kơnhôn ‘noh nhôn ưh kơ ăn hloi chă soh hơnoong ƀa. Mă ƀar ‘noh hơyuh CH4 oei krao akhan hơyuh Mê tan. Hơyuh ou hăp đei đơ̆ng trong bơ̆n jang chŭn na ƀa đak joăt joe sơ̆ ki, lơ̆m prăt 3 khei dăh mă 3 khei 1 poăt bơ̆n ưh kơ pơchoh đak chŭn na ‘noh jing tơdrong rơvơn hloh pơjing đei hơyuh Mê tan. Kơ yuơ lơ loh kơna nhôn jang kiơ̆ trong jang hơ iuih-hrĕng pơlơ̆h dih băl, hơ iuih 3 khei păng hrĕng 3-4 khei. Lơ̆m tơdrong ou bơ̆n dă ƀiơ̆ pơjing đei hơyuh CH4, Mă pêng ‘noh N2O ‘nou jĭ phŏng rei, N2O đei jing đơ̆ng bơ̆n chă prôi phŏng, mă kăl phŏng Urê. Tơdrong mă ou nhôn jei athei kon pơlei iŏk yua hloi dôm phŏng mơ̆r pơ yoa ăn hơdrô̆ jang ƀa đĕch.

- Trong jang Pơtơ̆ng đak-Pơchoh đak pơlơ̆h dih băl ‘noh lơ liơ hŏ ƀok Nguyễn Thành Hưởng?

ɃokNguyễn Thành Hưởng: Hơ iuih ‘noh prôi phŏng, găh hrĕng ‘noh pơchoh đak, ‘nou jĭ tơdrong kăl hloh, bơ̆n kăl pơm kiơ̆ trong 3 hơ iuih, 3 hrĕng, 1 hơdrol păng 1 đơ̆ng rŏng. ‘Noh jing hơdrol vă apĭnh pơm kiơ̆ tơdrong pơm jur tơlech hơyuh ‘mê̆ ‘mach ‘noh bơ̆n tơroi hơdrol. Mưh chŭn na ayơ đĭ rei bơih ‘noh nhôn ưh pă ăn pơm kiơ̆ bơih, “1 hơdrol” ‘noh lơ loh. Đơ̆ng rŏng ‘noh kăl đei “3 hơ iuih” ‘noh pêng ‘măng prôi phŏng. Găh “3 hrĕng” ‘noh jĭ tơdăh bơ̆n jang kiơ̆ joăt joe sơ̆ ki nhen lĕ bơ̆n hlôi lê̆ 90% đak, lơ loh 90% đak ou gô pơjing rơvơn pơjing đei hơyuh CH4. Kơ yuơ lơ loh kơna nhôn đei 3 ‘măng hrĕng gô pơm tơjur kơtang. Păng tơdrong chă pơtŏ kơ Spiro ‘noh nhôn tơjur đei 3,96 tân lơ̆m mĭnh hektar 1 pơyan. Lăp đơ̆ng rŏng yô̆ ƀa ‘noh nhôn pơdơ̆h chih hơlen, ‘noh jĭ chih tơbăt păng phĭn chŭn na. Lơ loh đơ̆ng mă năr ‘noh păh Spiro gô dăr lăng păng pơtŏ vă băt hơdăh tơjur tơlĕch hơyuh ‘mê̆ ‘mach ‘noh dôm yơ.

- Ŏ ah, đei băt lơ̆m pơyan phang sơnăm 2024-2025, công ty kĭ pơkăp yak hơdoi hăm hơnih jang vei lăng choh jang sa dêh char Dak Lăk răt iŏk tin chi carbon lơ̆m hơgăt teh 500ha, hăm hơgăt teh iĕ hloh tơring rei pơtamw ‘noh 5ha, adoi nhen khei ‘năr vang jang kiơ̆ kơ kon pơlei kăl pơkăp dih băl truh 5 sơnăm. Kơ yuơ kă kiơ đei nơ̆r pơkoĕl lơloh hŏ ƀok?

Ƀok Nguyễn Thành Hưởng: Tin chi ou lăp đei mĭnh, tin chi ƀơk ăn mĭnh ‘nu bơngai păng kiơ̆ hơgăt teh chŭn na mă ‘noh. Tơdăh kon pơlei ưh kơ jang kiơ̆ hơnơ̆ng lơ pơyan mă lăp pơm kiơ̆ 1 sơnăm đơ̆ng noh pơdơ̆h hloi lei gô đei tơdrong ưh kơ ‘lơ̆ng hơ iă ‘noh hơgrop hăm tơdrong chă pơtŏ hơgăt anai.

Găh hơgăt teh iĕ hloh ‘noh 5ha. Mă tơpă mĭnh chŭn na iĕ jei gơ̆h pơm kiơ̆ mơ̆n, mă lei tơdăh lơ loh ‘noh đei lơ bro chŭn na păng tơdrong iŏk đei đơ̆ng mĭnh bro chŭn na jei tŏ sĕt. Mă tơpă, 5ha ‘noh ưh kơ măh pơkoĕl kăl đei ôh. Dang 2ha nhôn drơ̆ng nơ̆r mơ̆n tơdăh kon pơlei drơ̆ng pơm kiơ̆ tơdrong pơkăp kơ nhôn.

Găh khei ‘năr jang kiơ̆ lơ̆m 5 sơnăm. Mă tơpă nhôn ‘meh vă pơm kiơ̆ hơnơ̆ng hloi ưh khan lăp lơ̆m 5 sơnăm đĕch ôh. Mă lei vă kon pơlei pơm kiơ̆ kơjăp hơnơ̆ng, tơdăh lapw pơm kiơ̆ mĭnh pơyan ‘noh kon jên mă nhôn tơlĕch jang vă phĭn rup chŭn na ‘noh tôch kơ lơ, đơ̆ng rŏng 1 pơyan ‘noh pơdơ̆h lei ưh asong hăm dôm bơngai lơ loh ôh.

- Lei ah, bơnê kơ ƀok Nguyễn Thành Hưởng, Kơdră chĕp pơgơ̆r jang kih thuơ̆t, công ty Net Zero Carbon hơ.