Unh hnam ƀok Lê Đăng Nguyên oei tơ̆ xăh Ea Bông, apŭng Krông Ana, dêh char Đắk Lắk pơtơm jang rong sem pleng đơ̆ng sơnăm 2018 păng tơdrong jang ‘nâu tŏk bŏk pơm đei jên iŏk yua tơm kơ ŭnh hnam. Kiơ̆ kơ ƀok Nguyên, lơ̆m 3 sơnăm tơ jê̆ âu, kơjă tơpu sem pleng tơ̆ dêh char Đắk Lắk hơnơ̆ng kơ jur. Hơnih rong sem pleng roi ‘năr roi iĕ, tơmam sa đơ̆ng sem pleng roi ‘năr roi tơ jur kơna sem pleng hơnat kơ hơtŏk lơ, hơnat vei sơđơ̆ng ‘lơ̆ng  tĕch tơ̆ teh đak đe: Dang ei găh lơ ‘noh tơdrong tĕch tơ̆ teh đak đe đĕch, yua kơ dang ei tơmam vei sơđơ̆ng ‘lơ̆ng teh tơ̆ teh đak kŭm mơmat. Dang ei dôm tơmam đơ̆ng lơ̆m hnam semm pleng, tơdrong pơm rơgoh, đak pơm hơyuih ăn kơ sư kŭm jing tơdrong tơm vă pơm ăn dôm tơdrong ưh kơ iŏk đei tơdrong pơkăp ‘lơ̆ng găh tơdrong sơđơ̆ng kơna nhôn athei pơm liơ iŏk đei rơgoh ‘lơ̆ng tơmam ‘noh mă iŏk đei pơkăp ‘lơ̆ng ‘nao tĕch tơ̆ teh đak đe.”

Kŭm pơtơm đơ̆ng tơdrong jang rong sem poleng đơ̆ng sơnăm 2018, ŭnh hnam mŏ Ngô Thị Thu Thảo, oei tơ̆ xăh Ea Kmút, apŭng Ea Kar dang ei đei 2 hnam sem pleng păng hơnih pơm tơlĕch tơpu sem pleng. Mŏ Thảo roi tơbăt, yua đơ̆ng kơjă tơpu sem pleng tơ jur păng ưh kơ sơđơ̆ng, pơm mơmat tat ăn bơngai rông sem pleng kơna hơnih jang nhôn đei ưh kơ măh tơmam. Hơdai hăm ‘noh, anih tĕch mơdro teh đak đe athei roi ‘năr roi lơ găh tơdrong ‘lơ̆ng, athei bơngai rông sem pleng athei tơplih. Mŏ Ngô Thị Thu Thảo tơroi: “Ba kăl athei hŏk pơhrăm dơ̆ng găh ki thuơ̆t pơm liơ vei lăng hnam sem pleng vă kơ sư iŏk đei pơkăp ‘lơ̆ng. Hăm hơnih pơm tơlĕch ‘noh athei vei sơđơ̆ng tơplih rim năr kơloăi tơmam vă mưh tơroi truh Việt Nam ‘noh bơ̆n kŭm đei 1 tơmam vă kơ đe tơroi truh.”

Ea Kar jĭ tơring đei hloh 300 hnam rong sem pleng, lơ hloh dêh char Đắk Lắk. Ƀok Lê Đình Chiến, Phŏ Kơdră Anih vei lăng kon pơlei apŭng Ea Kar roi tơbăt, tơdrong jang pơm hnam sem pleng, rong sem pleng păng pơ hlŭ sem pleng đei ƀôh tơ̆ apŭng đơ̆ng sơnăm 2016, truh dang ei hnam sem pleng đei tơ̆ 16/16 xăh, thị trấn. Anih vei lăng kon pơlei apŭng hlôi tơlĕch dôm hla ar athei kon pơlei, anih mơdro sa pơm kiơ̆ dôm tơdrong hơgăt đơ̆ng khôi luơ̆t găh vei sơđơ̆ng cham char, tơroi tơbăt dôm tơdrong hơgăt găh pơjing hnam sem pleng, mă loi ‘noh jĭ tơroi tơbăt trong jang găn hơmet jĭ, vei lăng pơrang jĭ, sơđơ̆ng ‘lơ̆ng hăm tơmam tơpu sem pleng. Ƀok Lê Đình Chiến roi tơbăt: “Hrei ‘nâu apŭng tŏk bŏk pơjing dôm tơmam, ‘noh tŏk bŏk hơlen lăng ăn 1,2 xăh păng 1,2 hnam pơgar pơgơ̆r păng hơdrin pơjing 1-2 hơp tak xăh tơpu sem pleng kơ Ea Kar. Hrei ‘nâu anih vei lăng găh choh jang sa đang kơ ‘noh dôm anih jang đei hơnăp jang kŭm hăm dôm xăh, thị trấn tŏk bŏk pơma dơnuh vă vang jang hơdai lơ̆m tơdrong pơm tơlĕch đang kơ ‘noh răt iŏk, pơm hơmet păng tĕch tơ̆ anih tĕch mơdro teh đak đe.”

Dêh char Đắk Lắk dang ei đei hloh 1.00 ŭnh hnam rong sem pleng hăm hloh 1.700 hnam sem pleng, tơmam iŏk đei đơ̆ng 8-10 tấn tơpu sem pleng 1 sơnăm, dơ̆ng hơdrol tơring Tây Nguyên păng Grŭp 10 dêh char, pơlei tơm đei kơsô̆ hnam sem pleng lơ hloh lơ̆m teh đak. mă đơ̆ng thoi noh ră, tơdrong jang rong sem pleng tơ̆ dêh char Đắk Lắk tŏk bŏk tơƀơ̆p lơ mơmat tat păng long nol găh trong vă jang chĕng hơmet tơring rong tơm, pơm tơlĕch păng tĕch tơmam, vei lăng ‘lơ̆ng păng pơjing hơnăn. Mă loi ‘noh jĭ tơdrong jang hơdai tơklep đơ̆ng dôm hơnih rong sem pleng hăm răt iŏk, pơm tơlĕch, hơtŏk tơiung anih tĕch mơdro, pơjing hơnăn hơtŏk lơ kơjă. Găh dôm trong jang vă hơmet pơ ‘lơ̆ng tơpdrong mơmat tat ăn tơdrong jang sem poleng tơ̆ hơnăp kơnh, ƀok Trần Ngọc Sơn, vei lăng Anih vei rong kon tơ rong păng Thú y dêh char Đắk Lắk apĭnh: “dêh char kăl kơ ăn trong jang vă pơjing Tơdrong jang, đei dôm trong jang tơgŭm păng trong jang tôm tơdrong vă pơjing anih jang tơmam tơpu sem pleng Đắk Lắk kơjăp. Hăm Anih vei lăng kon pơlei dôm apŭng, pơlei tơm athei pơjing hơnih chih răk hnam sem pleng, hla kak hnam sem pleng pơm tơdrong ‘lơ̆ng vă iŏk yua kơmăy kơmŏk kơtơ̆ng ang lơ̆m tơdrong jang vei lăng vă hơtŏk tơiung hnam pơm rong sem pleng. Athei pơm rim tơdrong hiôk vă tơgŭm ăn dôm anih jang, anih mơdro sa hơtŏk tơiung pơm rong hnam sem pleng pơm tơlĕch, tĕch đei hiôk hian păng đei dôm hơyak năm kơjăp vă hơtŏk tơiung tơdrong jang sem pleng kiơ̆ trong kơjăp ‘lơ̆ng’.

-  Tơdrong long tih tên hloh kơ tơdrong jang rong xem pleng Dak Lăk ‘noh tơdrong rong xem pleng ‘nao lang să kiơư kơdih, ưh kơ tơgoăt jang hơdoi, tim mă pơjing hơnăn, găh lơ lăp tĕch tơpu kơna iŏk đei ưh kơ măh dôm yơ. Mưh lei trong ayơ vă tơdrong jang ou tơ̆ dak Lăk đei atŏk tơ iung kơjăp ‘lơ̆ng, bơngai chih tơdrong tơroi ou đei ‘măng pơma dơnuh hăm ƀok Nguyễn Văn Hà, Kơ iĕng Kơdră chĕp pơgơ̆r Hơnih vei lăng kon pơlei Choh jang sa păng Atŏk tơ iung tơring tơrang dêh char Dak Lăk găh tơdrong ‘nou:

-  Ƀok ăi, Dak lăk tok bŏk dơ̆ng hơlou lơ̆m tơring Tây Nguyên găh hnam rong xem pleng iŏk tơpu, mă lei tơdrong chă rong jĭ gômơ̆ng kơdih kơdih, tơdrong mă ou gô pơm truh ưh kơ ‘lơ̆ng hơ iă lơ liơ lơ̆m trong jang atŏk tơ iung rong sem pleng tơ̆ tơring?

Ƀok Nguyễn Văn Hà: Lơ̆m khei năr ou ki hlôi pơjing đei tơring rong sem pleng, adoi đei mĭnh tơring pơjing đei lơ hnam rong sem pleng pơm ăn truh tơdrong iŏk đei ưh kơ nhen hơpơi ‘meh vă. Mĭnh tơdrong dơ̆ng ‘noh mưh tơmơ̆t jên ming man hnam rong sem pleng đei mĭnh ƀar ŭnh hnam pơm druh kiơ̆, tim gan hlôh vao găh kih thuơ̆t đơ̆ng noh hơlen tơring vă pơm hnam rong sem pleng kơ yuơ lơ loh hlôi đei bơngai tơlĕch lơ kon jên mă lei iŏk đei tơpu sem pleng lăp tŏ sĕt sot. Păng đei ŭnh hnam ming man lŏm tỏing kon pơlei oei păng tim mă pơm kiơ̆ plôih brŏ sem asi kiơ̆ tơdrong tơchơ̆t, kơ yuơ lơ loh hlôi pơm ăn lơ tơdrong ưh kơ ‘lơ̆ng hơ iă. Khei năr ou ki, dêh char jei hlôi pơrô̆ păng tơchơ̆t păng xek phak dôm bơngai pơm hrơ̆ng hrĕng đơ̆ng rong sem pleng tơ̆ tơring pơlei kon pơlei oei păng tơdrong ou hlôi hơmet pơ ‘lơ̆ng bơih.

- Tơdrong chă rong sem pleng tơ̆ Dak Lăk oei gơnang lơ̆m tơdrong pŭn ai dăh mă ưh mưh pơm hnam rong sem pleng. Tơdrong mă ou ƀôh hơdăh gô pơm kơnê̆ truh tơdrong atok tơ iung kơjăp ‘lơ̆ng tơdrong jang ou. Lơ loh dêh char gô đei trong jang yă kiơ mă hơmet pơ ‘lơ̆ng tơdrong ‘nou hŏ ƀok?

Ƀok Nguyễn Văn Hà: “Hăm tơdrong jang rong sem pleng jĭ tôch gĭt kăl, hăp ưh kơ nhen hăm rim tơdrong jang anai ôh, mă lei hăp đei ƀơm đơ̆ng lơ tơdrong kăl anai. Bơ̆n lăp pơchoh trong găh pơprŏ tơring păng mưh tơchơ̆t vă tơmơ̆t jang lei oei mơ̆ng kiơ̆ lơ tơdrong dơ̆ng. Hrei ou, đei hơnih mơdro sa hlôi đei trong jang dăr lăng hơlen tơring ‘noh hăm gơ̆h vă chă rong sem pleng iok tơpu dăh mă ưh vă chă kĭ pơkăp tơbăt ăn kon pơlei băt vă tơmơ̆t jên jang trŏ ƀlep hloh. Vă atŏk tơ iung kơjăp ‘lơ̆ng lơ̆m khei năr kơnh ưh kơ jor găh hnam rong sem pleng iŏk tơpu kơ Dak Lăk gô lơ hloh hăm hrei ou păng hăp gô chĕng asong tơring ayơ kăl hloh păng ưh kơ gan kăl păng hơnih vei lăng choh jang sa jei hơlen kiơ̆ đơ̆ng tơdrong yan ou kơ hơnih jang rong sem pleng adoi nhen pơm kiơ̆ nơ̆r pơrô̆ jang đơ̆ng Hơnih tơm vei lăng Choh jang sa păng dôm trong jang ƀôh hơdăh đơ̆ng mĭnh ƀar dêh char hlôi joăt rong sem pleng iŏk tơpu adoi nhen rim kmăi kmŏk gơh hơgei gô pơchoh trong ăn dêh char pơjing Trong vă jang atŏk tơ iung tơdrong jang rong sem pleng iŏk tơpu kơjăp ‘lơ̆ng lơ̆m khei năr truh, lơ̆m ou đei truh mĭnh ƀar tơdrong trong jang tơgŭm pơm lơ liơ tơgŭm djru pơtrŭt kơtang ăn tơdrong vang iung jang hơdoi, đơ̆ng noh pơjing hơnăn tơmam drăm, pơm tơlĕch tơmam drăm păng pơtho găh kih thuơ̆t vă kon pơlei rong sem pleng băt hơdăh kih thuơ̆t păng đei trong chă pơtho khan hloi. Găh Tơdrong vă jang ‘noh nhôn tŏk bŏk iung jang kơtang tơdrong ou.

- Tơdrong tơnap hăm bơngai rong sem pleng adoi nhen hơnih mơdro sa pơm tơlĕch đak yên tơ̆ Dak Lăk ‘noh vei lăng tơdrong ‘lơ̆ng păng pơjing hơnăn vă pơm tơlĕch tơmam drăm tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe. Găh tơdrong ou, hơnih vei lăng choh jang sa gô chă tơgŭm djru lơ liơ hŏ ƀok? 

Ƀok Nguyễn Văn Hà: Kơ yuơ tơpu sem pleng tôch kơmăt, toich gĭt kăl kơna tơdrong chă tĕch mơdro ‘noh ‘ngoăih tĕch mơdro lơ̆m teh đak lei jei đei tech mơdro tơ̆ teh đak đe ‘nou jing trong kăl hloh vă tơlĕch jang lơ̆m khei năr kơnh kơ hơnih jang rong sem pleng Việt Nam pơma atŭm păng Dak Lăk pơma hơdrô̆. Kơ yuơ lơ kloh, rim tơdrong pơkăp bơ̆n kăl pơm kiơ̆ kơ jăp ƀlep tơdrong pơkăp ‘lơ̆ng kơ rim teh đak đe răt iŏkpăng bơ̆n jei đei rim tơdrong pơkăp ‘lơ̆ng đơ̆ng chă rong, pơm tơlĕch truh tech răt, pơm tơlĕch vă iok đei ƀlep tơdrong tơchơ̆t ‘lơ̆ng tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe. ‘Nou jei jing tơdrong kăl hloh đei tơlĕch jang lơ̆m Tơdrong vă jang truh ou kơnh.”

- lei ah, bơnê kơ ih ƀok hơ!