Thĭ xăh Buôn Hồ jing minh lơ̆m dôm tơring choh jang xa đei pơkăp găh teh pơtăm kaphê Buôn Ma Thuột. Kaphê tơ̆ tơring teh âu đei đe ư ang đơ̆ng adrol kơ xơnăm 1975 kơyuơ đei pơtăm tơ̆ tơring teh gôh bazan giơ̆ng ‘lơ̆ng, ăh anih kơjung đơ̆ng 600 truh 700 met pơtêng hăm anih tơmăn đak dơsĭ. Mă lei dang ei, kaphê tơ̆ âu hlôi tơjur pơtêng hăm sâu riêng. Tơ̆ minh ƀar tơring kơ thĭ xăh, sâu riêng hlôi tơgar pơdet hloi kaphê. Ƀok Nguyễn Hồng Thanh, bơngai pơdrŏng đơ̆ng sâu riêng tơ̆ phương An Bình ăn tơbăt, mă blŭng ƀok pơtăm hrau vă iŏk kaphê pơm tơm dơ̆t ‘mi kial ăn tơm sâu riêng kơplăh oei ‘lâ̆p; iŏk yua đơ̆ng kaphê vă rong sâu riêng. Mă lei ăh sâu riêng đei yua, ƀok rô̆ pơđĭ kaphê. ‘Nhŏng oh lơ̆m unh hnam ƀok Thanh adoi ƀoi kiơ̆ trong jang âu, koh hŭt lê̆ tơm kaphê vă pơtăm hơdrô̆ sâu riêng đĕch:  Xơ̆ noh iŏk hrôih rong klui adoi oei pơtăm kaphê, iŏk yua kaphê đei dôm tâ̆n. Vă tơm sâu riêng hăp vơ̆ pran, sâu riêng đei yua noh rô̆ lê̆ đĭ kaphê. Găh hnam ƀok hăp to adoi jang thoi ăi đei yua mơ̆n, noh rô̆ pơđĭ tơm kaphê đơ̆ng blŭng vă pơtăm sâu riêng.

Pơtêng hăm Buôn Hồ, tơm kaphê tơ̆ apŭng Krông Păc roi đei anih dơ̆ng kăp gĭt hloh: jing tơring dơnơm kơ kaphê Robusta Việt Nam. Chŏng mă dang ei, tơm kaphê tơ̆ tơring “teh dơnơm” adoi hiong anih dơ̆ng. Đơ̆ng ‘long pơtăm tơm, dang ei nhen lĕ jing ‘long pơtăm hrau đĕch bơih. Lơ teh pơtăm hlôi ƀơm sâu riêng pơdơ̆l hloi. Tơdrong luh lăh pơtăm sâu riêng lơ̆m teh pơtăm kaphê, đơ̆ng rŏng kơ noh phă hŭt kaphê ăh mă sâu riêng vơ̆ giơ̆ng, hlôi lang xă đơ̆ng xăh Ea Yông truh dôm xăh Ea Kênh, Ea Knuêch păng Hòa Đông. Ƀok Nguyễn Xuân Quang, thôn Tân Hòa 2, xăh Ea Knuếc, jing bơngai ‘nao pơtăm 200 tơm sâu riêng lơ̆m 1,2 ha teh kaphê ăn tơbăt: tơdrong pơtăm sâu riêng thoi âu noh lơ hloh 3 ‘măng tơdrong pơtăm kiơ̆ trong xo. Ƀok Quang akhan, tơdrong mă âu ưh đei kiơ pơngơ̆t kơ đon kơlih rim bơngai tơchĕng truh sâu riêng đĕch:  “Dang ei hơdrô̆ đei tơm kaphê păng tơm sâu riêng đĕch, mă tơm kaphê noh đei yua tŏ xĕt hloh pă đei dôm yơ. Tơ̆ anăp ƀôh sâu riêng đei kơjă hloh noh ba pơtăm đĕch yơh, oei kơjă ning mônh kơnh thoi yơ noh tươ đĕch”

Hăm dêh char Lâm Đồng, mă tơdrong pơtăm hrau tơm sâu riêng klui hloh kơ Đăk Lăk, mă lei ‘long pơtăm âu adoi oei tŏk kơtang tơ̆ dôm tơring teh kaphê pran, nhen Di Linh, Đức Trọng, Lâm Hà. Bơngai jang mir Nguyễn Văn Trung, tơ̆ xăh Đinh Trang Hòa, apŭng Di Linh ăn tơbăt: “Dang ei kon pơlei bu bu kŭm thoi ăi, bơngai jang mir nhôn ƀôh bơngai âu bơngai to pơtăm sâu riêng, đei yua lơ noh pơtăm ƀoi kiơ̆ đĕch, năm tơ̆ yơ adoi ƀôh sâu riêng ngăl”

Kiơ̆ tơchơ̆t 1987 xơnăm 2012 đơ̆ng Anih tơm jang Choh pơtăm păng Hơtŏk tơring pơxĕl (kĭ tơchơ̆t Pơkă hơtŏk kaphê Việt Nam), truh xơnăm 2020, Tây Nguyên oei pă 447.000 ha kaphê păng pơtoi tơjủ oei 433.000 ha ăh xơnăm 2030. Chŏng mă tơpă noh pha hăm pơkă, hơgăt teh pơtăm kaphê tơ̆ 5 dêh char tŏk bŏk đei jê̆ 640 rơbâu ha, lơ hloh tong anê̆ tơchơ̆t tơlĕch, rơkăh jê̆ 200.000 hectar.

Kiơ̆ kơ ƀok Nguyễn Nam Hải, Kơdră Jơnŭm jang kaphê kakao Việt Nam, tơdrong mă hloh 40 rơbâu hectar teh pơtăm sâu riêng tŏk bŏk hon tơ̆ teh pơtăm kaphê, tơ̆ ‘nguaih noh minh tơdrong hơ-iă, kơlih hăp tơgŭm ăn tơdrong tơchơ̆t tơjur teh pơtăm kaphê kơ Tây Nguyên jing tơpă. Mă lei tơdrong mă kaphê ƀơm tơpăr tơ̆ dôm tơring teh mă đei ư ang hloh tŏk bŏk oei pơm pơngơ̆t “tơjur ‘lơ̆ng” kơ anih pơkăp jang. Pơm ăn kaphê tơjur kơtang lơ̆m pơyan jang âu ki, ƀok Nguyễn Hải Nam akhan, ‘long xa plei, mă kăl noh sâu riêng hlôi pơtăl hăm anih dơ̆ng kơ kaphê lơ hloh kơsô̆ mă dôm dêh char chih akŏm. Tơdrong mă âu, mưh ưh đei hơmet pơ-‘lơ̆ng, trong tơlĕch jang đơ̆ng Teh đak păng tơdrong jô̆ hơlen đơ̆ng dôm anih jang mŭk drăm ăn pơđĭ 2 tơdrong jang âu tơnap kơ đei jang keh kong. Ƀok Nguyễn Nam Hải ăn tơbăt: “Dang ei dôm tơring athei đei pơkă hơdăh găh teh pơtăm ‘long xa plei noh dôm yơ. Kơsô̆ chih akŏm athei mă hơdăh, ưh kơsĭ kiơ̆ tơdrong chih akŏm nhen adrol ki, kaphê noh athei chih găh kaphê, mă lei tơpă noh kon pơlei tơplih pơtăm hơdrĕch ‘long pơtăm nai bơih”.

Tơ̆ Tây Nguyên, sâu riêng pơtăm hrau tŏk bŏk oei đei kơjă kăp găh mŭk drăm truh kơ 1 tih hlj lơ̆m 1 ha 1 xơnăm, lơ̆m kơplăh kaphê pơtăm hrau noh đei yua lăp 100 trĭu hlj đĕch. 1 plei sâu riêng hơtŏ hăm 1 tơm kaphê, 1 tơm sâu riêng hơtŏ hăm 1 pơgar kaphê. Atŭm hăm noh, kon pơlei jang mir akhan, sâu riêng pơtăm hơdrô̆ noh đei kơsô̆ pơkăp tơring pơtăm vă tĕch ăn teh đak đe, noh roi drŭt tenh tơdrong rô̆ hŭt lê̆ kaphê. Đơ̆ng “Yak tŏk đei sâu riêng, kơdŭn đei kaphê” kơjăp thoi noh, tơdrong rô̆ hŭt lê̆ kaphê kơdâu kiơ̆ sâu riêng tŏk bŏk oei jing minh trong jang tơnap kơ gơ̆t păng ƀenh kơ tơdrong răm ƀăm, mă hăt noh ăh dôm tơchơ̆t kih thuơ̆t kŏng ngê̆, anih pơkăp găh tơdrong jang păng tơdrong tĕch tơlĕch sâu riêng oei pơgia la, tam mă đei tơdrong pơdrơ̆ng kơjăp.