Đường link bài 2: https://vov4.vov.vn/bahnar/choh-jang-sa-nha-nong/lang-xa-sau-rieng-to-tay-nguyen-ram-bam-pang-trong-hiok-bai-2-uh-dei-podrong-tohlak-tih-ten-ham-sau-rieng-tay-nguyen-417703.vov4

Đường link bài 1: https://vov4.vov.vn/bahnar/choh-jang-sa-nha-nong/lang-xa-sau-rieng-to-tay-nguyen-ram-bam-pang-trong-hiok-bai-1-sau-rieng-muk-dram-pojua-tom-kaphe-kojap-dunh-417647.vov4

‘Nhŏng Trương Quang Tỉnh, xăh Pơng Đrang, apŭng Krông Buk, dêh char  Đăk Lăk ‘noh kih sư choh jang xa lơ xơnăm tơguăt hăm dôm tơring pơtăm sâu riêng, tơroi găh trong choh pơtăm ăn tơ-‘ngla farm. Kiơ̆ kơ ‘nhŏng, tơdrong jang âu tŏk bŏk oei đei tơgar tih tên đơ̆ng dôm teh đak noh pơkăl hơnơ̆ng chih akŏm tơdrong hlôh vao păng trong jang. Kơyuơ noh, ‘nhŏng atŭm hăm khul jang hlôi năm truh tơring pơtăm sâu riêng xă hloh tơ̆ Đông Nam Á vă hŏk hơlen. Lơ̆m noh, anih truh mă blŭng noh Thái Lan, tơring dơnơm pơtăm sâu riêng đunh đai, đei lơ hơdrĕch sâu riêng mă đe ư ang; teh pơtăm xă, đei yua lơ păng tĕch tơlĕch ăn teh đak đe dơ̆ng mă 1, mă 2 lơ̆m kơpal teh. ‘Măng yơ yak ‘nao âu hloh atŭm hăm dôm tơ-‘ngla pơgar sâu riêng tơ̆ apŭng Krông Pắc truh dêh char Chanthaburi, tơring mă đe ư ang hloh tơ̆ Thái Lan găh pơtăm sâu riêng, hlôi akŏm đei lơ ƀai hŏk kăp gĭt, atŭm hăm noh adoi pơjing đon lui tih tên: Tơ̆ Thái Lan noh găh trong pơkăp pơgar jang, trong hleh kăt xơdrai hơnơ̆ng ưh đei lê̆ hăp hon lang xă nhen Việt Nam. Ba năm tơ̆ âu oei đei hŏk hơlen găh hơnăn, pơm tơlĕch đơ̆ng rŏng kơ iŏk yua. Găh pơtăm, vei lăng đei yua lơ, păng plei noh ưh đei 'lơ̆ng nhen Tây Nguyên bơ̆n ôh.

Kiơ̆ lơ kơtơ̆ng ang đơ̆ng dôm bơngai năm hơlen tơring pơtăm sâu riêng tơ̆ Thái Lan, đei yua lơ hloh mă dôm pơgar pơtăm tơ̆ teh đak âu đei yua noh pơhlom 30 tâ̆n 1 ha, lơ̆m kơplăh Tây Nguyên, đei pơgar đei yua 45 tâ̆n 1 ha, Thái Lan noh tơ̆ hơla 10 tâ̆n 1ha. Mă thoi noh, kiơ̆ kơ yă Nguyễn Thị Thành Thực, jang lơ̆m Anih juăt jang Ƀan châ̆p hanh Jơnŭm bơngai Choh jang xa kơsô̆ Việt Nam, mă hiôk găh tơdrong đei yua păng jên jang tŏ xĕt, mă lei Tây Nguyên ưh kơ 'lơ̆ng găh jên jang logistic tôch tih tên: “Tơroi truh răt tơmam choh pơtăm đei noh tơroi truh “kơchơ trong”. Tơ̆ Chanthaburi kơ teh đak Thái Lan noh kơchơ tơ̆ trong xă 150 met. Ăh tong anê̆ noh gre oei kơdâu păng 2 păh jih trong noh kơchơ, adoi pơdŭ tơmam drăm tŏk jur. Oei tơ̆ bơ̆n, ăh tơhlăk trong nơnăm noh jên huach logistic gô tơrĕk truh đak xăng đak dâu, tơrĕk truh jơ 'năr oei gô, tơrĕk truh kơdâu unh hơyuh. Jên huach mă 2 noh găh tơdrong hư răm tơmam drăm kơyuơ đơ̆ng pơdŭ hăm kơmăi iĕ, chơ pơdŭ hăm gre iĕ. Huach dơ̆ng noh găh tơdrong ưh đei yua nai, mưh adar lơ̆m 2 giĕng noh pơtơm tĕch đei noh hiong đơ̆ng 25 truh  30% pơtêng hăm kăt tơ̆ pơgar. Phơ phŏ hiong truh 35% hloi”.

Ưh adrô̆ hŏk hơlen tơ̆ Thái Lan – teh đak pơm tơlĕch – tĕch ăn teh đak đe sâu riêng lơ hloh lơ̆m kơpal teh, lơ bơngai jang sâu riêng tơ̆ Tây Nguyên năm truh hŏk hơlen đơ̆ng Trung Quốc găh trong pơjing tơmam drăm juăt jang. Pơtơm 4 xơnăm kơ âu đơ̆ng mă iung pơtơm, lơ̆m khei năr pơyan tơngiĕt hơngeo, dôm anih jang mŭk drăm choh jang xa teh đak âu hlôi pơtăm đei hloh 1.600 hectar păng gô đei tơmam tĕch tơlĕch ăh khei 6 âu kơnh. Anih jang mŭk drăm Trung Quốc jô̆ hơlen, ăh iŏk jang xơđơ̆ng, dôm pơgar sâu riêng hlôi pơtăm đei hơbŏ đei yua 30 tâ̆n 1ha 1 xơnăm, lơ hloh hăm tơdrong pơyua đơ̆ng Việt Nam păng Thái Lan. Trung Quốc adoi hlôi akŏm hloh kơ hrĕng hơdrĕch sâu riêng, đei hloi hơdrĕch răt đơ̆ng teh đak đe păng lơ̆m teh đak vă 'măn ăn tơdrong pơjing hơdrĕch 'nao lai 'lơ̆ng hloh. Hơlen lăng đe xơla kơ po, kiơ̆ kơ ƀok Nguyễn Hoài Dương, Kơdră Anih jang Choh pơtăm păng Hơtŏk tơring pơxĕl Đăk Lăk, mă chĕp kơ̆l tơ̆ tơring Tây Nguyên, mă 2 kơ jâ̆p teh đak găh pơm tơlĕch sâu riêng, mă lei dêh char adoi ưh gơh lui ngeh, kơlih adoi oei lơ tơdrong tam kloh klĕch: Tơdrong pran tơgar ưh adrô̆ jing tơdrong hiôk ăh anih pơtăm. Mă kăp gĭt noh đei hơdrĕch sâu riêng, pơkăp găh tơdrong 'lơ̆ng hăm sâu riêng. Mă sâu riêng athei đei apŭng plenh teh băt truh, đei Trung Quốc băt truh, đei dôm tơring teh răt yua băt truh hơnăn pơkăp. Noh jing tơdrong mă inh kơchĕng oei kăl dang ei.

Kiơ̆ Anih tơm jang Choh pơtăm păng Hơtŏk tơring pơxĕl, teh pơtăm sâu riêng lơ̆m jâ̆p teh đak dang ei tŏk hloh 110.000ha, Tây Nguyên noh hloh 40.000 ha, yak hloh tong anê̆ pơkăp truh xơnăm 2030, pơm pơngơ̆t găh tơdrong pơm “pơchăh kơmluh”. Mă lei, pơtrŭt kon pơlei jang mir pơdơh dăh mă nĕ gan pơtăm sâu riêng jing minh tơdrong ưh gơh jang. Tiê̆n sih Hoàng Mạnh Cường, jang lơ̆m Viê̆n khua hŏk kih thuơ̆t choh jang xa jang găh bri Tây Nguyên ăn tơbăt, ưh adrô̆  Việt Nam mă teh pơtăm sâu riêng tŏk bŏk oei tŏk tenh tơ̆ lơ teh đak. Kơyuơ noh Việt Nam ưh đei tơrĕk lơ hloh găh tang găn hơgăt teh pơtăm vă tang găn rơhiŭng rơhiăng. Mă hơlơ̆k kơ noh athei hơtŏk tơdrong jang âu hăm pơdrơ̆ng đơ̆ng tơdrong pơtăm, hơtŏk pơkăp hơnăn păng tơdrong tơbang tĕch tơlĕch. Tiê̆n sih Cường akhan pơkăp vă jang kiơ̆ VietGAP nhen dang ei noh ưh kơ măh anih kăl pơm jang lơ̆m apŭng plenh teh hăm sâu riêng:  Bơ̆n athei xơkơ̆t hơdăh dơ̆ng, bơ̆n pơm jang, tĕch tơlĕch tơ̆ tơring yơ, pơtih gia Trung Quốc dăh mă Châu Âu, dăh mă minh ƀar teh đak tơ̆ tơring châu Mih. Păng bơ̆n pơkăp jang dang ei noh tŏk bŏk oei iŏk yua pơkăp jang kiơ̆ VietGap. Bơ̆n athei băt hơdăh hăm  VietGap adrô̆ jing pơkăp vă jang kơ Việt Nam tơlĕch, păng dôm teh đak lơ̆m kơpal teh đe ưh đei iŏk yua pơkăp vă jang âu. Tơdrong mă bơ̆n pơm kiơ̆ pơkăp jang GlobalGap lơ̆m pơđĭ 2 hơdrĕch sâu riêng păng kaphê jing tơdrong tơnăp păng bơ̆n gơh  jang kloh klĕch.

Sâu riêng tŏk bŏk đei kơjă kăp gĭt găh mŭk drăm truh kơ tih đôlar. Mă lei hăm pơkăp pơm jang tơ̆ lơ teh đak tŏk tenh hloh pơtêng hăm tơdrong pơih xă tơring tĕch tơlĕch, tơdrong rơhiŭng rơhiăng hăm tơdrong jang âu pă jor hrôih dăh mă klui gô ƀôh hơdăh hloi.

Tơ̆ anăp, dôm dêh char Tây Nguyên adoi oei iŏk jang tơnăp trong hiôk kơyuơ tơring răt tơmơ̆t tih hloh lơ̆m kơpal teh hlôi pơih 'măng, vă tenh kuăng pơjing sâu riêng jing tơmam drăm 'nao pơyua kơ tih đôlar kơ tơring. Tơƀang lăng khei năr anô̆ anăp kơnh, Tây Nguyên lui ngeh kĕ tơjră mưh rơhiŭng rơhiăng truh hăm sâu riêng, kơlih hlôi đei tơring tơm kaphê tih xă. Hŏk hơlen tơdrong 'lơ̆ng đơ̆ng apŭng plenh teh păng hơmet hơtŏk tơdrong pran kơdih po, tơdrong jang sâu riêng Tây Nguyên lui ngeh pơtoi hơtŏk tơ-iung pran kơtang.