Đơ̆ng rŏng hloh minh sơnăm sâu riêng đei tĕch ăn teh đak Trung Quốc, kon pơlei jang mir Đăk Lăk chơt hơ-iă ah pơyan jang sơnăm 2023 đei yua lơ gah mŭk drăm. Đơ̆ng âu, lơ bơngai hlôi hơpơi pơm pơdrŏng đơ̆ng hơdrĕch ‘long pơtăm âu. Ah hơtuch sơnăm sơ̆, ƀok Bùi Quang Tuân tơ̆ thĭ trâ̆n Phước An, apŭng Krông Pach hlôi phă lê̆  7 sao kaphê vă tơplih pơtăm sâu riêng: “Dang ei tŏk bŏk tơplih pơtăm đơ̆ng kaphê vă pơtăm sâu riêng. Kơyuơ hơdrĕch ‘long âu hlôi đei tĕch ăn teh đak kiơ̆ tơchơ̆t bơih noh pơyua lơ hloh gah mŭk drăm”.

Mă đei anih jang kơpal tơroi tơbăt, lơ kon pơlei jang mir tơ̆ Đăk Lăk tŏk bŏk oei phă lê̆ dôm hơdrĕch ‘long pơtăm juăt jue vă pơtăm sâu riêng lơ̆m pơyan ‘mi âu. Ƀok Trần Xuân Quyền, Kơdră Anih jang vei lăng kon pơlei xah Ea Tar, apŭng Cư Mgar ăn tơbăt, kiơ̆ pơkăp, truh sơnăm 2025, teh pơtăm ‘long xa plei tơ̆ tơring pơhlom 500ha, mă lơ noh pơtăm sâu riêng. Mă lei, truh khei năr âu teh pơtăm hlôi yak hloh tơdrong pơkăp: “ Lơ̆m dôm sơnăm kơ âu, teh pơtăm ‘long xa plei tơ̆ tơring, mă kăl noh teh pơtăm sâu riêng ƀôh tŏk lơ. Đơ̆ng 500ha dang ei tŏk jê̆ 800ha, lơ̆m noh jê̆ 500ha sâu riêng pĕ plei tĕch răt. Oei dôm to noh pơtăm hrau lơ̆m pơgar kaphê, tiu păng ‘long xa plei nai”.

Kiơ̆ kơsô̆ chih hơlen ‘nao âu hloh đơ̆ng Anih jang Hơlen chih akŏm Đăk Lăk, truh khei 6/2024, jơ̆p dêh char đei jê̆ 33.000ha sâu riêng, tŏk jê̆ 10.000ha pơtêng hăm sơnăm 2022. Hăm hơgăt âu, kơsô̆ păng tơdrong ‘lơ̆ng hăm sâu riêng hlôi hloh kơ pơkăp tơlĕch păng pơtoi oei tŏk lơ. Mă lei hăm tơdrong tơplih jang rah rai, ưh đei akŏm noh gô pơm ăn ưh đei drơ̆ng minh lơ̆m vei lăng tơdrong ‘lơ̆ng tơmam drăm noh adoi tơnap vă kiơ̆ trŏ tơchơ̆t tĕch ăn teh đak đe, pơrăm truh kơjă tơmam drăm adoi oei ƀôh hơdah. Ƀok Nguyễn Hắc Hiển, Kơdră Anih jang Choh pơtăm păng Vei lăng ‘long pơtăm dêh char Đăk Lăk pơngơ̆t kơ đon: “Kơsô̆ pơkăp tơring pơtăm đei sơkơ̆t tŏ set jat noh lơ̆m 10ha, pơm jang kiơ̆ tơchơ̆t păng athei đei tơguăt jang, athei chih akŏm unh hnam choh jang xa.. Bơ̆n pơm jang iĕ, teh pơtăm rah rai, vă kiơ̆ tôm tơchơ̆t tĕch ăn teh đak noh tơnap tap. Tơpă tơring pơtăm hôi rơrơch noh tơdrong iŏk yua trong jang hơgei khua hŏk kih thuơ̆t adoi tơnap mơ̆n. Đơ̆ng tơdrong chă hơlen pơrang, tơdrong vei lăng ‘lơ̆ng, tơdrong yua hoă chơ̆t lơ̆m choh pơtăm păng jô̆ hloi dôm tơdrong iŏk yua adoi tơnap tap”.

Kiơ̆ kơ ƀok Đặng Bá Đàn, Kơdră Anih Pơtrŭt choh jang xa Nam Trung Ƀô̆ păng Tây Nguyên lơ̆m Anih tơm Choh jang xa păng Hơtŏk tơring tơrang, tơdrong tơplih pơtăm sâu riêng mă ưh đei jô̆ hơdah, ưh kơ đei hơlen, ưh đei kiơ̆ pơkăp đơ̆ng dôm anih juăt jang nhen dang ei noh gô ƀơm lơ tơdrong răm. Tam mă jô̆, ‘nguaih kơ Việt Nam, sâu riêng tĕch ăn teh đak Trung Quốc dang ei oei đei dôm tơring choh pơtăm tơgar kơtang hloh nhen Thái Lan, Philippines... Gah hơtŏk tơdrong jang sâu riêng, ƀok Đặng Bá Đàn akhan: “Athei jang kiơ̆ lơ trong, sơđơ̆ng ‘lơ̆ng, kiơ̆ pơkăp hưuh kơ vi sinh, kiơ̆ kơsô̆ pơkăp kơ tơring pơtăm, dôm tơdrong pơm tơlĕch tơmam drăm adoi tơnăp. Mă kăl gah tơdrong pơgơ̆r jang hadoi hăm dôm anih jang mŭk drăm tĕch ăn teh đak đe, anih jang mŭk drăm pơm tơlĕch păng bơngai pơm jang”.

Kiơ̆ Anih tơm Choh jang xa păng Hơtŏk tơring tơrang, sơnăm 2023, Việt Nam tĕch ăn teh đak đe hloh 600.000 tâ̆n sâu riêng, pơyua gah jên truh 2,2 tih USD. Mă lei, tơdrong tŏk đơ̆ng tĕch ăn teh đak đe tŏk bŏk pơm ăn tơdrong pơih să hơgăt pơtăm, pơm tơpăi tơchơ̆t pơm jang. Vei sơđơ̆ng ‘lơ̆ng sâu riêng tĕch ăn teh đak đe jing sơnong jang dơnơm dang ei vă sâu riêng Việt Nam dơ̆ng kơjăp lơ̆m kơpal teh, mă kăl noh hăm tĕch ăn teh đak Trung Quốc, hăm tơdrong pơđep tơgar roi năr roi kơhret đơ̆ng Thái Lan, Malaysia… Kiơ̆ kơ noh, hăm tơdrong hơtŏk  “kơtang” gah hơgăt pơtăm sâu riêng tơ̆ lơ dêh char păng lơ̆m kơpal teh khei năr âu ki, dôm anih jang lơ̆m Anih tơm Choh jang xa păng Hơtŏk tơring tơrang kăl jang hadoi hăm dôm tơring vă chă hơlen dơ̆ng dôm tơring pơtăm sâu riêng lăng tơ̆ tơring ayơ trŏ ƀlep vă pơtoi hơtŏk ‘long pơtăm âu, hơlen lăng tôm pơkăp gah pơtăm sâu riêng.