Rơneh păng tih vơ̆ tơ̆ tơring kông Đồng Văn lơ̆m dêh char Hà Giang, Lưu Thị Hòa, bơngai hơdruh rơneh xơnăm 1992 lơ̆m hơkâu đei ƀar hơdrung Cờ Lao păng Pu Péo.

Hòa jing minh lơ̆m dôm bơngai pŭn ai đei hŏk pơhrăm. Hŏk đang khoa Kuôk tê̆ hŏk, hnam trưng Đăi hŏk Khua hŏk xăh hô̆i păng Nhơ̆n văn, Đăi hŏk Kuôk ya  Hà Nội, đơ̆ng rŏng 2 xơnăm pơm jang ăn dôm anih jang lơ̆m păng 'nguaih kơ teh đak, Hòa duh hŭt lê̆ tơdrong jang 'nao plơ̆ng rơgei, rơih kơdih jăl trong hơyak noh chôt vih tơ̆ tơring groi kông teh tơmo vă pơm kiơ̆ tơdrong hơpơi 'moih kơ po: Inh ‘meh pơjing trong jang yuk hơlâu mă vă gơh hơtŏk choh pơtăm rơgoh ‘lơ̆ng, pơtho ăn kon pơlei tăp dăr âu choh pơtăm kiơ̆ pơkăp rơgoh ‘lơ̆ng, ưh đei yua pơgang, ưh đei yua kơchơ̆t hoă hŏk pơnhŭl, păng ‘nguaih kơ noh duh jing minh trong jang xa vă kon pơlei tăp dăr po gơh vang jang kiơ̆ pơkăp. ‘nguaih kơ noh, găh dôm tơdrong joh ayŏ noh minh tơdrong mă inh pơngơ̆t kơ đon hloh jing tơdrong hiơt hiong joh ayŏ kơ bơngai kon kông Pu Péo, 1 lơ̆m 5 hơdrung bơngai đei kơsô̆ măt bơngai tŏ xĕt hloh Việt Nam.

Kơdih po jing bơngai đei rơneh păng tih vơ̆ tơ̆ hơgăt teh oei lơ tơnap tap, Lưu Thị Hòa băt hơdăh tơdrong hrat đơ̆ng kon pơlei. Mă lei xư duh băt hơdăh cham char hơyuh tô̆ ‘mi, hơgăt teh tơ̆ tơring teh Đồng Văn trŏ lăp hăm dôm hơdrĕch ‘nhot, plei, ƀum tŏk giơ̆ng. Atŭm hăm tơdrong hlôh vao găh choh jang, tĕch pơdro tơmam pơtăm rơgoh ‘lơ̆ng đơ̆ng rŏng kơ đunh xơnăm erih păng pơm jang tơ̆ anih tơm, Lưu Thị Hòa tơchơ̆t pơjing hơp tak xăh vă iung pơm jang đơ̆ng choh pơtăm, tơgŭm ăn tơdrong choh pơtăm tơ̆ pơlei pơla po hơtŏk tơ iung: Tơ̆ âu noh duh pơjing đei tơdrong nhan vă inh gơh đei đon kơchĕng hơtŏk pơm jang tơguăt hăm dôm tơdrong kăl găh joh ayŏ. Kơjă kăp gĭt mă inh ‘meh hơyak truh noh jing tơdrong vei răk tơƀăk mong đei joh ayŏ kơ bơngai hơdrung Pu Péo, atŭm hăm noh duh pơjing đei minh tơdrong jang mă gơh tơguăt kon pơlei, pơm trong jang erih xa ăn kơdih po kon pơlei kon kông po.

Chŏng mă pơtơm pơm jang noh mă băt ưh đei hiôk ôh. Choh jang xa đơ̆ng kon pơlei tơring groi kông Hà Giang đơ̆ng đunh xơ̆ oei răh rap, ưh đei axong măh tơdrong kăl. Lơ̆m tơdrong tơlĕch jang kiơ̆ pơkăp kơ po, Lưu Thị Hòa lơ ‘măng pơm jang adoi ưh đei jơnei: Inh tam mă chă hơlen tơring tĕch răt adoi nhen inh duh tam mă băt tĕch tơlĕch adrol. Tơmam pơtăm đei hloh kơ pơkăp vă tĕch tơlĕch noh lơ hơdrĕch ‘nhot jing hut\ lê̆. Oei ‘nhĕm noh inh chiu lê̆ đĭ kơlih hăp ƀâu ôm ƀâu phŭng. Ăh mă inh axong jang hơdrăp dơ̆ng duh nhen pơtơm tŏk iŏk jên jang vă axong jang noh inh ưh đei yua ôh.

Đơ̆ng rŏng đunh khei năr pơkăp jang khŏm mă đei, atŭm hăm noh pơm kiơ̆ Tơchơ̆t juăt jang găh Hơtŏk jang var pơgar kơ Anih jang Đảng apŭng Đồng Văn, truh jê̆ Đĭ xơnăm 2017, Hơp tak xăh choh jang xa jang găh bri păng tĕch pơdro lơ tơmam drăm Po Mỷ đei tơ iung pơjing hăm 7 'nu jang, kơyuơ Lưu Thị Hòa pơm kơdră. Pơkăp kơ hơp tak xăh đei 2.700 met vuông teh pơgar, hăm pơkăp pơtăm, pơm tơlĕch, tĕch minh ƀar tơmam kăp gĭt nhen đak xut ƀak ha, 'long xa plei đunh xơnăm, 'nhot ƀum tŏ xĕt khei năr. Dôm xơnăm kơ âu, hơp tak xăh hlôi vang pơtruh akŏm kơchơ, pơdăh tơmam drăm tơ̆ lơ tơring vă hơlen, tơbang, pơih xă tơring tĕch răt. Ƀok Dinh Chí Thành, Phŏ Kơdră Anih vei lăng kon pơlei apŭng Đồng Văn, dêh char Hà Giang xơkơ̆t: Tơdrong hơdruh tơdăm vih tơ̆ apŭng pơm jang jing minh tơdrong tơrĕk tih tên hăm tơdrong hơtŏk mŭk drăm tơpôl lơ̆m tơring kơ apŭng. Hơdruh tơdăm lai yơ duh đei tơdrong 'nao păng hăt hot, mă hăt noh hăt hot păng đei kơ̆l 'ngok rơgei, noh ăh tơlĕch jang hlôi đei jơnei nhen pơkăp mă blŭng. Păng minh tơdrong noh pơ 'nam kơ 'nôh xơ̆n jơhngơ̆m, mưh mă 1 jang ưh đei jơnei noh jang 'măng mă 2 gô đei iŏk jơnei. Kơyuơ noh tơrĕk tih tên truh tơpôl mă kăp gĭt noh pơjing đei tơdrong jang ăn kon pơlei tơ̆ tơring.

Dang ei Hơp tak xăh choh jang xa jang găh bri păng tĕch pơdro lơ tơmam pơtăm Po Mỷ hlôi hơvơn păng tơguăt đei lơ unh hnam kon pơlei Mông păng Pu Péo vang jang hăm lơ tơmam pơtăm pran, kăp gĭt 'nhot ƀum plei tŏ xĕt năr, nhen hla ƀei lôm, hla sơƀei, tơh, rơya, pơtăm kiơ̆ pơkăp rơgoh 'lơ̆ng. Đơ̆ng tơdrong hơlêm đơ̆ng Hòa atŭm hăm dôm tơdrong jang đei jơnei găh mŭk drăm mă hơp tak xăh hơ 'nhăk ăn, kon pơlei ƀôh hơdăh tơdrong pơyua ăh đei xa jên kăp gĭt ăn unh hnam, tơgop vei vêr dôm kơjă kăp gĭt hlôi đei kơ tơring. Ƀok Thào Mý Thò, oei tơ̆ xăh Sủng Là, apŭng Đồng Văn tơroi: Ăh tơguăt hăm hơp tak xăh khei năr noh klo hơkăn gơh iŏk yau kơtă tơ̆ mir hloi, mă hơp tak xăh truh iŏk kơtă tơ̆ mir năm tĕch hloi.

Pơtoi đơ̆ng tơdrong đei jơnei mă blŭng, Lưu Thị Hòa păng khul jang hlôi vang akŏm tơdrong pơlong kiơ̆ pơkăp iung pơm jang 'măng mă 4, kơyuơ Anih hơlen tĕch pơdro păng tơgŭm anih jang mŭk drăm, Jơnŭm jang mŭk drăm tơmam drăm Việt Nam 'lơ̆ng kơjăp pơgơ̆r. Tơdrong mă Hòa pơkăp jang akŏm pơtăm 'nhot rơgoh păng 'long tŏ xĕt khei năr tơ̆ xăh Phố Là, Sủng Là, mă blŭng đei tơguăt hăm kon pơlei, iŏk yua pơkăp pơm jang hưuh kơ lơ̆m choh jang, hơmet dôm tơdrong tơnap tap lơ̆m tơdrong pơm jang păng tơroh dôm tơmam drăm dơnơm truh hăm tơring tĕch răt tih xă hloh: Inh adoi hơpơi 'moih đei iŏk tơdrong tơgop duh nhen tơdrong tơgŭm đơ̆ng dôm anih jang, đơ̆ng jơnŭm pơgơ̆r tơring. Kơlih tơdrong mă inh pơkăp jang oei đei tơlĕch jang, pơkăp jên truh 5 rơtăl hlj, adrô̆ ming man anih oei păng ăn tơdrong akŏm tơroi tơbăt đĕch. Oei dôm tơdrong dơnơm dang găh ming man tơroh atŭm noh inh hlôi keh đang bơih.

Hòa hlôi xơkơ̆t đei 2 jăl ăn tơdrong pơkăp jang kơ po. Mă blŭng noh tơguăt hăm kon pơlei păng tơblang găh tơdrong iŏk yua khua hŏk kŏng ngê̆ lơ̆m pơm jang, pơtơm kơ tơdrong hơyak đơ̆ng tơmam drăm xơđơ̆ng rơgoh truh dôm dêh char pơlei tơm. Hơyak mă 2 noh hơvơn tơmoi năm truh Farm stay tơ̆ Phố Là păng Sủng Là ăh năm truh tơring teh tơmo Đồng Văn. 'Nâu duh jing jăl akŏm iŏk yua tơdrong joh ayŏ tơmang pơhiơ̆. Tơ iung mŭk drăm tơ̆ tơring noh vă pơkăp pơm jang răh păng jing jơhngơ̆m pran ăn kơ Hòa păng khul jang adrin kơ 'nôh rim năr: Tơ̆ farm inh đei minh pơkăp noh inh ưh đei pơrăm cham char plenh teh. Tôm cham char noh inh adoi vei xơđơ̆ng nhen plơ̆ng, ưh đei chă bơ̆ hăm ƀêtŏng vă đe gơh chă hơlen băt dôm tơdrong kơdih đei lơ̆m cham char.

Việt Nam đei mŭk drăm tơmang pơhiơ̆ lang lap, noh đei lơ trong jang tơmang pơhiơ̆. Mă lei tơdrong tơmang pơhiơ̆ farm stay erih jang xa tơ̆ var pơgar tam mă đei hơtŏk tơ̆ Việt Nam kiơ̆ trŏ nhen pơkăp nơ̆r. Truh âu kơnh trong jang 'nao noh hơyak nơnăm kơtang hloh đơ̆ng Lưu Thị Hòa tơbang hơdăh ăh đon bơnôh khŏm mă jang đei kơ đe hơdruh tơdăm iung pơm jang

Truh hăm tơroi groi kông teh tơmo Đồng Văn, hơbŏ lơ bơngai hlôi băt truh hơgăt teh mă kon pơlei kon kông đĭ hnưr erih tơ̆ teh tơmo. Teh vă choh jang xa noh khăi, athei đei pơm jang mă tơnăp. Dôm hơyak pơm jang kơ bơngai hơdruh hơnăn Lưu Thị Hòa hlôi păng tŏk bŏk pơm ăn lơ hơdruh tơdăm kon kông tơ̆ tơring âu hưch lăp păng iung pơm jang, pơm pơdrŏng tơ̆ hơgăt teh kơdih pơlei pơla po.