DĂH KƠCHĂNG HĂM DƠĐĂH HƠDRE|CH ‘LONG PƠTĂM KĂP G&T

Pơyan ‘mi hlôi tru\h, Dak Lăk to\k bo\k lơ\m khe\i ‘năr jơnu\m pơtăm, mă le\i đe\i lơ kon pơle\i tơ\ au sơ\l vơ\l ư\h kơbăt hơdre\ch ‘long pơtăm ayơ ‘lơ\ng. Mă kăl hăm hơdre\ch dơđăh chehphe, tiu păng ‘long sa ple\i, kơ yuơ kơ d^h an^h bơ\ jang ve\i lăng ‘long pơtăm je\i sơ\l vơ\l lơ\m bơ\ jang dăr lăng hơlen. {ai “Dak Lăk: ư\h kơ ‘lơ\ng hơ iă lơ\m ve\i lăng hơdre\ch ‘long pơtăm” đơ\ng Quốc Học, bơngai chă ch^h kơtơ\ng ang ăn Radiô NPMVN oe\i tơ\ Tay Nguyên ch^h tơroi tơdrong ‘nau:

Đơ\ng ro\ng kơ lơ ‘măng ‘mi blu\ng pơyan, minh [ar bngai jang mir tơ\ xăh Ea B’Hôk, apu\ng Chư Kuin (d/c Dak Lak) ‘nhăk gre choh năm tơ\ xăh Hòa Thắng, plei tơm Buôn Ma Thuột (anih mă đei anih jang hơlen khoa ho\k kih thuơ\t choh jang xa, jang găh bri Tây Nguyên, dăh mă đe oei krao Viện Ea Kmat), vă răt dôm hdre\ch cà phê, tiu ‘long xa plei vih pơtăm. Tơ\ âu, đei lơ anih rei ơng tơđăh đei hơnăn “Ea Kmat”. Atu\m hăm lơ kơ[ang tơbang, tơ\ âu đei khul jang chă tơdui te\ch răt, pơm ăn kon pơlei truh răt ưh kơ băt vă rơih thoi yơ. ‘Nho\ng  Nguyễn Văn Cảnh truh răt hdre\ch tiu tơroi:  “Dang ei inh răt rok trong âu, kiơ\ tơdrong kơche\ng chă răt thoi ăi, ba duh ưh kơ đei lui ngeh mơ\n. Dang ei đe te\ch akhan tiu Vĩnh Linh hă, mă lei tơpă noh hdre\ch tiu yă kiơ ba duh ưh kơ băt yao. Dang ei băt thoi yơ anih te\ch [lep hdre\ch vă vei xđơ\ng ăn bngai răt yua”.

Hdre\ch ‘ong ko\ng nghie#p yuơ anih jang hơlen khoa ho\k kihthuơ\t coh jang xa jang bri  Tây Nguyên rei ơng hăm hơnăn “Ea Kmat” hlôi ang bang đơ\ng đunh. Yuơ tam mă đei chih măt pơm tơle\ch, noh hơnăn âu tro\ kơ hre\ng anih rei ơng hdre\ch nai io\k chih hơnăn âu lơ\m lơ xơnăm kơ âu. Yă H’Wương Niê – kang [o# choh jang xa jang găh teh xăh Hòa Thắng, plei tơm Buôn Ma Thuột ăn tơbăt, adro# lơ\m xăh âu đei hloh 30 anih rei ơng te\ch hdre\ch ‘long pơtăm đei hơnăn “Ea Kmat”. Dôm anih jang âu kơdih chă rei ơng, pơgep hdre\ch ‘long ko\ng nghie#p mă oei răt tơmơ\t hdre\ch ‘long xa plei đơ\gn tơring pơmơ\t vă te\ch chă lơi. Tơdrong pơm đơ\ng dôm anih jang âu, kiơ\ kơ yă H’Wương Niê noh tơnap kơ hơlen:“Lơ\m tơdrong hơlen dôm anih rei ơng păng te\ch hdre\ch ‘long pơtăm noh mă hăt dang ei tơdrong hơlen tơm a hla chă tam mă xđơ\ng ôh. De xư hơnơ\ng kơ te\ch hdre\ch ‘long pơtăm ưh kơ băt tơm a hla chă. Đe hơnơ\ng te\ch kiơ\ trong, kơtol kơ[ang vă te\ch, rim ‘măng inh jur hơlen noh tơ ‘ngla anih te\ch klenh tơ\ nai, noh tơnap vă chă hơlen băt ”.

Kiơ\ anih choh jang xa păng ato\k tơ iung tơring pơxe\l dêh char Dak Lak, lơ\m tơring dang ei đei lơ anih ơng rei, te\ch tơle\ch hdre\ch ‘long pơtăm, lơ\m noh lơ noh ơng rei, pơgep dôm hdre\ch ‘long  pơtăm nhen cà phê, tiu; atu\m hăm noh răt hdre\ch ‘long xa plei đơ\ng tơring pơmơ\t vă chă te\ch. Blu\ng pơyan ‘mi xơnăm âu, khul jang adoi năm hơlen tơ\ 4 apu\ng, hăm 19 anih jang, adro# [ôh băt 4 anih pơm glăi, mă lei tam mă xet pơkăp, kơlih dôm tơ ‘ngla pơm glăi ưh kơ vă tơroi. {ok Phan Thế Hoan – Pho\ kdră anih jang hơlen, lơ\m anih tơm choh jang xa păng ato\k tơ iung tơring pơxe\l dêh char Dak Lak tơroi: “Kiơ\ đơ\ng hơlen noh [ôh băt minh [ar anih pơm glăi găh hơnăn, lơ\m khei năr oei xet tơlangl hơvơn rim unh hnam pơm tơle\ch te\ch răt truh vă hơlen tơkang. Tơnap noh lơ\m tơdrong hơlen, dôm unh hnam ưh kơ ‘meh tơgu\m chă hơlen, klenh, krao điện thoăi noh đe xư ưh kơ truh bơ\ jang. Hăm kxo# hơlen nhen dang ei noh tam mă hơlen tôm hdre\ch te\ch yua lơ\m dêh char; lơ anih jang po ưh kơ băt hơdăh. Dôm unh hnam kơdih rei ơng noh ưh kơ x^ anih vă chă hơlen tơlang ôh”.

Tơdrong pơm tơle\ch, te\ch răt hdre\ch ‘long pơtăm păng ‘long xa plei tơ\ Dak Lak to\k bo\k oei lang xă tơnap tap, mă lei tơdrong jang vei hơlen đơ\ng anih jang kpal tam mă kjăp, pho\\ noh jang ưh kơ ke\ dơ\ng. Tơdrong mă âu, pơm ăn bngai jang mir tơ\ âu ưh kơ đei xđơ\ng jơhngơ\m [ơ\t răt dôm hdre\ch ‘long ko\ng nghie#p vă chă te\ch lơ\m tơring, kơlih ưh kơ đei anih vei xđơ\ng tơdrong ‘lơ\ng.

Ko\ng ty Pơtho tơbăt păng Tơmơ\t jên jang Ato\k tơ iung cho\h jang sa Ea Kmăt găh lơ\m Dơno\ an^h tơm chă tơche\ng Khoa ho\k k^h thuơ\t cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên jing an^h pơtho tơbăt, pơtho ăn khoa ho\k k^h thuơ\t, adoi pơm tơle\ch, te\ch mơdro dơđăh hơdre\ch ‘long pơtăm ‘lơ\ng ăn kon pơle\i cho\h jang sa tơ\ tơring Tây Nguyên. Ko\ng ty ling lang yak hơdoi hăm kon pơle\i cho\h jang sa lơ\m jang sa. Tơdrong tơroi năr au, Tiến Sĩ Trần Vinh – Kơdră che\p pơgơ\r Ko\ng ty gô tơroi tơbăt dôm kơtơ\ng ang păng pơtho tơbăt ăn kon pơle\i găh dôm tơdrong kăl hlo\h, ‘moi kiơ\ ‘măng chă pơma dơnu\h hăm bơngai chă ch^h kơtơ\ng ang ăn Radiô NPMVN tơ\ Tây Nguyên:

- {ok ăi, ih chă tơroi lăng găh tơdrong chă te\ch hưodre\ch dơđăh ‘long pơtăm g^t kăl, mă hơdăh ‘no\h chehphe ăn tơring Tây Nguyên lơ liơ?

Tiến sĩ Trần Vinh: Sơnăm au (2014) tơdrong răt io\k hơdăh hưodre\ch ‘long pơtăm, mă kăl hưođăh chehphe đơ\ng kon pơle\i roi lơ hlo\h, kơ yưo hơgăt te\h vă chă pơtăm ming să hlo\h sơnăm 2013. Sơnăm au, Ko\ng ty nhôn hlôi chă rơng đe\i 1 tr^u 500.000 dơnơm, lơ\m au đe\i hlo\h 500.000 dơnơm chehphe tơgep. Tru\h dang e\i, kon pơle\i hlôi ap^nh răt pơ đ^ bơih. Kiơ\ đơ\ng no\h đe\i [o#h tơdrong chă răt io\k sơnăm au kơtang hlo\h sơnăm sơ\, mă le\i kơ jă nhôn oei ve\i kơ jăp nhen sơnăm sơ\ đe\ch. Nhôn je\i jang hơdoi hăm Nestle vă chă ơng hlo\h 1 tr^u dơđăh chehphe rim kơ loăi vă chă tơgu\m djru 50% kơ jă dơđăh, vă pơm dă [iơ\ tơnap tap ăn kon pơle\i; nhôn je\i jang hơdoi hăm VICOFA vă chă pơm tơle\ch đe\i hơdre\ch lai, lơ\m m^nh sơnăm pơm tơle\ch đe\i mơj^t tân vă chă te\ch ăn kon pơle\i. Tơdrong jang mă au pơ hlom năng đe\i pơdui đunh khe\i ‘năr hloi.

          -  Atu\m hăm chehphe, hre\i au, kon pơle\i cho\h jang sa tơ\ Tây Nguyên hlôi đe\i chă pơtăm hrau hăm ‘long pơtăm anai, mă kăl hăm ‘long sa ple\i te\ch măt. Kiơ\ kơ ih, trong jang ‘no\h hơ iă ư\h?

Tiến sĩ Trần Vinh: Dôm sơnăm au ki, kon pơle\i hlôi răt pơtăm lơ dôm kơ loăi ‘long Măkka păng rim ‘long sa ple\i măt anai. Tơdrong chă pơtăm hrau rim kơ loăi ‘long pơtăm hle ‘no\h tôch kơ hơ iă, mă le\i bơ\n kăl hơlen mă hơdăh hăm rim kơ loăi ‘long pơtăm, hăm hơgăt te\h hơdrol kơ bơ\n vă chă pơtăm păng hơlen tru\h hloi tơdrong chă te\ch mơdro. Pơt^h gia nhen ‘long Măkka, kon pơle\i bơ\n ngêh ngăi [ônh pơm pơdro\ng kơna răt pơtăm, kiơ\ kơ ^nh tơdăh ư\h kơ đe\i pơ pro\ hơdăh ăn rim tơring chă pơtăm dôm kơloăi ‘long pơtăm ‘nao ‘no\h ning nai kai ning mônh kơnh hiong răm kơtang.

- Khe\i năr tơ je# au, kon pơle\i cho\h jang sa tơ\ Dak Lăk pơma hưodro#, tơring Tây Nguyên pơma atu\m to\k bo\k rơ ông dru\h kiơ\ d^h băl răt pơtăm tiu hle, oe\i krao akhan tiu Amazôn, ih hăm đe\i chă pơma pơkă kiơ ưh [ok?

            Tiến sĩ Trần Vinh: Nhôn hlôi năm lăng dôm pơgar tiu đe pơtăm đunh kơ au 3 sơnăm tơ\ Đồng Nai ‘no\h lăng [o#h dơnơm tơgep tiu Amazôn hăm tiu Vĩnh Linh ‘no\h blu\h vơ\ ‘lơ\ng tơpă. Hơdre\ch tiu au kăl chă tơruih đak, tơdăh ư\h tơruih đak ‘no\h hăp lôch. Bơ\n kăl chă tơche\ng hơlen khoa ho\k mă jru\ hlo\h dơ\ng, tơdăh nhen le\ hre\i au, kon pơle\i kơtơ\ng đe chă pơma lơ liơ ‘no\h răt pơtăm hloi, lơ\m m^nh dơnơm Amazôn đe te\ch đơ\ng 40 tru\h 50.000 hlak jên ‘no\h măt hlo\h pơtêng hăm tiu bơ\n hmă, adoi tim mă đe\i trong jang chă tơche\ng hơlen hơdăh găh tiu au dơ\ng, kơna ‘ne\ gan chă pơtăm lơ dôm hơdre\ch tiu au.

          - M^nh tơdrong đe\i [o#h hơdăh lơ\m lơ sơnăm au ki, ‘no\h jing kơ hre\ng an^h chă ơng hơdre\ch ‘long pơtăm hlôi pơgơ\m io\k anăn “Ea Kmat” ư hơnhang ang hơnhăk kơ Dơno\a n^h tơm chă tơche\ng Khoa ho\k cho\h jang sa Ea Kmăt vă chă te\ch mơdro, kiơ\ kơ ih tơdrong ‘no\h hăm đe\i [ơm kơne# kiơ ưh?  

            Tiến sĩ Trần Vinh: Hrei au tăp dăr Dơno\ an^h chă tơche\ng Ea Kmăt nhôn au hlôi đe\i kơ hre\ng an^h pơm tơle\ch ơng dơđăh ‘long je\i io\k anăn Ea Kmat ngăl. Bơngai năm răt hơdre\ch ‘long pơtăm je\i ngêh ngăi an^h bơ\n tơpă mơ\n. Kơ yuơ lơ lo\h, tơdrong chă pơm tơle\ch hơdre\ch ‘long pơtăm găh ‘ngoăih, kiơ\ kơ ^nh ‘no\h Te\h đak kăl ve\i lăng mă kơ jăp hlo\h dơ\ng. Mă đơ\ng m^nh [ar an^h hlôi đe\i hla bơar ăn asong jang te\ch mơdro mă le\i mă tơpă đe sư ư\h kơ đe\i pơgar ‘long tơm pơm hơdre\ch. Kơ yuơ lơ lo\h, kiơ\ kơ ^nh, kăl ve\i lăng mă kơ jăp hlo\h dơ\ng, mă kăl ‘no\h Dơno\ an^h ve\i lăng cho\h jang sa hơnơ\ng năm dăr lăng hơlen hloi. Dôm an^h ayơ ư\h kơ đe\i rơvơn vă pơm tơle\ch ơng dơđăh ‘long pơtăm ‘no\h bơ\n athe\i pơdơ\h hloi vă kon pơle\i cho\h jang sa năm răt đe\i dôm hơdre\ch, dơđăh ‘long pơtăm ‘lơ\ng hlo\h”.  

          - Bơnê kơ ih hơ [ok hơ!