VOV4.Bahnar - Choh jang kiơ\ trong ‘nao tơnăp rơgoh đei lăng jing hơyak pơm jang kơjăp xơđơ\ng kơ tơdrong choh jang xa ‘nao. Tơ\ Đăk Lăk, lơ um ru\p pơm jang tơnăp rơgoh xơđơ\ng hlôi xơkơ\t đei yuơ lơ, kơlih hăp ưh adro# ‘lơ\ng hăm jơhngơ\m jăn bơngai xa yua mă oei pơm tơle\ch lơ tơmam drăm ‘lơ\ng chă tơgar te\ch lơ\m tơring, hơto\k kơjă tơmam choh jang xa.

Yă Triệu Thị Duyên tơ\ xăh EaWy, apu\ng Ea H’Leo, dêh char Đăk Lăk đei 1ha cca phê pơtăm hrâu hăm tiu to\k bo\k oei pe\ plei, tơdrong jang rim năr kơ yă noh vei hơlen ‘long pơtăm lơ\m pơgar. Duh choh ‘nhe\t, tuh pho\ng, ruih đak, hleh xơdrai tơ ‘mơ\ng tơm, pơlôch hơdrông pơrang pơrăm... mă lei dôm tơdrong mă yă Duyên oei jang lơ\m pơgar ‘long po roi năr roi tơplih, mă hăt noh 2 xơnăm kơ âu. Pơtăl kơ [ôh ‘nhe\t noh choh hơmet, truh ăh pơkăp, noh năm tơ\ đăi l^ vă răt pho\ng tuh ăn ‘long pơtăm, pruih pơgang pơlôch hơdrông, noh dang ei yă Duyên choh ‘nhe\t ‘măn pơm mơ\r đơ\ng ‘nhe\t vă pơm pu\k teh, axong kơchơ\t ‘lơ\ng ăn kơ teh, đang kơ noh teh rong ‘long pơtăm, ưh adro# tuh pho\ng nhen adrol ki ôh. Pơgar ‘long ưh đei giơ\ng tenh đơ\ng ro\ng kơ ‘măng tuh pho\ng nhen adrol xơ\ mă lei ‘long pơtăm erih xơđơ\ng pran, hơdrông pơrang ưh ke\ pơrăm yuơ noh ưh kăl yua truh pơgang hoă ho\k ôh. Yă Duyên ăn tơbăt: “Pơm jang kiơ\ pơkăp rơgoh xơđơ\ng sinh ho\k noh ba io\k kơloăi pho\ng đei tơm a hla chă, mă [ar noh yua vi sinh đơ\ng mơ\r uh bu\k kơdih đang kơ noh tuh ăn ‘long pơtăm”

Yă Duyên noh minh lơ\m 16 unh hnam vang jang lơ\m Jơnu\m jang hadoi choh jang xa EaWy, apu\ng EaH’Leo, dêh char Đăk Lăk oei jang tiu, ca phê, ‘long xa plei kiơ\ pơkăp rơgoh ‘lơ\ng. Đơ\ng vei jang kiơ\ tơdrong juăt kơdih nhen adrol ki, ăh đei băt vao trong jang ‘nao, 16 unh hnam atu\m hơpơi pơm jang păng te\ch tơle\ch tơmam rơgoh ‘lơ\ng, vei tơnăp hăm cham char păng pơgar ‘long pơtăm to\k giơ\ng xơđơ\ng, ‘lơ\ng hăm jơhngơ\m jăn bơngai jang păng bơngai răt yua hloi, hlôi atu\m dih băl pơjing Jơnu\m jang hadoi choh jang xa EaWy păng io\k pơkăp rơgoh ‘lơ\ng pơm trong ăn tơdrong jang pơgar kơ po. {ơ\t hlôi drơ\ng nơ\r pơm jang kiơ\ trong pơkăp âu, Jơnu\m jang tơgu\m kih thuơ\t ăn rim unh hnam vang jang, axong pho\ng rei duh nhen dôm tơdrong te\ch răt tơmam drăm adoi vei xơđơ\ng. Yă Lương Thị Oanh, Kơdră Jơnu\m choh jang xa hadoi EaWy, apu\ng EaH’Leo, dêh char Đăk Lăk ăn tơbăt: “Pơkăp jang ‘nao rơgoh ‘lơ\ng noh tơnap mă lei Jơnu\m jang adoi jang kiơ\ mơ\n, dang jang io\k yua pho\ng hữu kơ, io\k mơ\r uh bu\k đơ\ng kơđoh ca phê, dôm tơmam hlôi đei ăh ot noh io\k kơđoh mihma duch nă uh bu\k hăm [uih vi sinh tuh ăn ‘long pơtăm noh duh jing tơmam tơm hlôi đei kơ rim unh hnam”.

Oei hăm [ok Phạm Văn Đồng, bơngai jang ca phê kiơ\ trong ‘nao tơ\ xăh Ea Kao, plei tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Đăk Lăk noh tơdrong pơm kiơ\ hla bar pơkăp pơm jang kiơ\ trong ‘nao rơgoh ‘lơ\ng jing hơyak kăp g^t kơ minh tơdrong choh jang xa kơjăp xơđơ\ng. Kon pơlei jing bơngai hlôi păng to\k bo\k hơto\k pơ ‘lơ\ng tơmam drăm mă po pơm tơle\ch. Mă lơ\m tơring đei tơmam drăm ‘lơ\ng noh to\ xe\t, cho\ng mă kiơ\ trong jang pơkăp hữu kơ, pơgar ‘long pơtăm unh hnam [ok hlôi đei te\ch hlot hăm lơ tơring, păng kla jên tơgăl đơ\ng ro\ng kơ chă hơlen tơmang păng pơkăp tơmam drăm rơgoh ‘lơ\ng: “Đơ\ng khei năr jang hadoi hăm ko\ng ti duh nhen anih jang hadoi pơkăp jang kiơ\ xơkơ\t ca phê kăp g^t UTZ noh pơgar unh hnam inh hlôi đei axong hla bar pơkăp duh nhen to\k bo\k oei hơyak pơm jang kiơ\ pơkăp hữu kơ, dang ei tơ\ minh [ar anih jang mu\k drăm duh nhen ko\ng ti Midofuncare hlôi răt tơmơ\t tơmam drăm nhôn hăm kơjă kăp hloh te\ch lơ\m tơring pơhlom đơ\ng 65 -70 rơbâu hlj minh k^”.

Tơje# hăm pơm jang kiơ\ pơkăp lơ\m teh đak păng lơ\m kơpal teh nhen  VietGap, Globalgap, UTZ, FLO…khei năr tơje# âu [ơ\t tơdrong hơto\k pơ ‘lơ\ng tơmam drăm păng kơjă đei hơto\k, lơ kon pơlei jang mir, anih jang hadoi tơ\ Đăk Lăk hlôi rơih jang kiơ\ pơkăp hữu kơ. {ok Nguyễn Đăng Long, Kơdră Jơnu\m jang hadoi choh jang hữu kơ Ea Hleo, dêh char Đăk Lăk, minh lơ\m dôm anih jang oei jang kiơ\ pơkăp hữu kơ ăn tơbăt: Truh dang ei, mă  Đăk Lăk tam mă đei tơmam đei jơnei nhen pơkăp hữu kơ, mă lei hăm dôm pơgar ‘long pơtăm oei pơm jang kiơ\ pơkăp hữu kơ dang ei, lơ anih choh jang hlôi te\ch đei lơ tơmam drăm hăm kơjă kăp hloh pơtêng hăm tơmam choh jang hmă, đơ\ng tơpă jang kiơ\ pơkăp hữu kơ, dôm anih jang hlôi tơroh te\ch tơmam drăm ăn lơ tơring, pơkăp ăn minh hơyak ‘nao ăn tơdrong choh jang xa kiơ\ pơkăp hữu kơ: “Dôm tơdrong mă kơdih po đei yua noh jing tơdrong tơpôl, pơ ‘lơ\ng ăn jơhngơ\m jăn bơngai choh jang, tôm bơngai vang jang kiơ\ pơkăp hữu kơ adoi grăng pran, bơngai răt yua đei xa tơmam drăm rơgoh ‘lơ\ng. Lơ\m xơnăm âu ki, găh inh te\ch đei 80 tân găr tiu ‘lơ\ng rơgoha ưn tơring châu âu, kơjă tiu rơgoh ‘lơ\ng kăp hloh [ar ‘măng pơtêng hăm kơjă te\ch lơ\m tơring”

Jang kiơ\ pơkăp choh jang hữu kơ tơ\ Đăk Lăk dang ei hlôi đei lơ kon pơlei jang mir tơre\k truh, mă lei tơdrong tơm noh duh jang kơdih đe\ch. Mă oei lơ tơnap tap, mă lei blu\ng a dôm anih jang, kon pơlei jang mir lăng tơdrong pơm tơle\ch tơmam drăm kiơ\ pơkăp hữu kơ adrol hloh noh kơyuơ jơhngơ\m jăn, cham char erih xa, duh nhen đei trong hiôk vă hơto\k trong jang păng chă tơring te\ch tơmam drăm pơm tơle\ch lơ\m khei năr jang hadoi lơ\m kơpal teh dang ei.

Tây Nguyên pơma atu\m, dêh char Dak Lăk pơma hơdro# jing tơring đei rơvơn găh groi te\h, to\ ‘mi kial vă jang kiơ\ rim tơdrong pơkăp cho\h jang sa ‘lơ\ng, đei kơ jă ăn tơmam drăm cho\h jang sa. Cho\h jang sa hăm mơ\r ‘no\h m^nh lơ\m dôm tơdrong pơkăp gơ\h jang kiơ\ lơ\m groi te\h bazan au. Mă lei, vă băt hơdăh hlo\h dơ\ng găh cho\h jang sa hăm mơ\r đei dôm tơdrong tơnap tap, tơdrong rơvơn yă kiơ păng dôm nơ\r pơkă mư\h cho\h jang sa hăm mơ\r? Bơngai ch^h tơdrong tơroi au hlôi đei chă pơma dơnu\h hăm [ok Tiến sỹ Phan Việt Hà, Kơ ie\ng Kơdră dơnơm, Dơno\ an^h tơm jang Khoa ho\k kih thuơ\t cho\h jang sa Tây Nguyên găh tơdrong au.

- {ok ăi, cho\h jang lơ liơ đe khan cho\h jang sa hăm mơ\r? Dôm tơdrong đei io\k yua đơ\ng cho\h jang sa hăm mơ\r ‘no\h [ok?

- Ts Phan Việt Hà: Cho\h jang sa hăm mơ\r ‘no\h m^nh trong cho\h jang sa hlôi đei tơle\ch jang đơ\ng đunh păng hrei au bơ\n đei rim tơdrong tơchơ\t [lep păng nơ\r pơkăp sơkơ\t hơdăh ‘lơ\ng ato\k tơ iung. Kiơ\ nơ\r pơma đơ\ng An^h vei lăng cho\h jang sa hăm mơ\r apu\ng ple\nh te\h akhan, cho\h jang sa hăm mơ\r păng yak tru\h cho\h jang sa kơ jăp ‘lơ\ng lơ\m au ato\k kơtang tơdrong vei lăng cham char. Mă kăl lơ\m cho\h jang sa hăm mơ\r ‘no\h ư\h kơ gơ\h hloi io\k yua dôm pơgang au to, lơ\m au đei pho\ng, pơgang pơlôch sơdrông păng dôm kơ loăi pơgang pơm ăn ‘long te\nh koăng blu\h vơ\. Lơ\m cho\h jang sa hăm mơ\r đe lăng kơ jăp lơ\m vei lăng sơđơ\ng ‘lơ\ng hơ iă ăn cham char.

- Tây Nguyên pơma atu\m, Dăk Lăk pơma hơdro# đei dôm tơdrong hơ iă, rơvơn lơ liơ mư\h jang kiơ\ cho\h jang sa hăm mơ\r?

- Ts Phan Việt Hà: Tơ\ Dak Lăk ‘moi kiơ\ đei hơgăt te\h jang che\hphe să hlo\h đơ\ng ro\ng ‘no\h j^ tiu, ‘no\h jing dôm tơdrong tơm vă bơ\n pơtru\t athei jang kiơ\ trong cho\h jang sa hăm mơ\r sinh ho\k kiơ\ trong kơ jăp ‘lơ\ng ‘no\h j^: Mă blu\ng bơ\n đei trong jang pơtru\t cho\h jang sa kiơ\ trong jang sa hăm mơ\r sinh ho\k păng kơtang hlo\h dơ\ng bơ\n kăl ato\k tơ iung cho\h jang sa kiơ\ tơring. Tơ\ au nhôn ‘me\h vă pơma tru\h dôm tơdrong cho\h jang sa đei mơ\t le\ch d^h băl păng gô đei sơđơ\ng te\h hăm đak. ‘Ngoăih kơ ‘no\h kăl pơtho tơbăt ăn khoa ho\k kih thuơ\t ‘no\h j^ hơnhăk ăn dôm kmăi kmo\k khoa ho\k kih thuơ\t ‘nao tơmơ\t ăn jang sa. ‘Nau jing trong jang tơm hlo\h.

- ‘No\h j^ trong vă jang lơ\m hơno# hơnăp kơnh, mư\h lei cho\h jang sa hăm mơ\r yak tru\h jang [lep pơkăp ‘lơ\ng jang hăm nơ\r lei, dang ei kon pơlei kăl kơchăng jang kiơ\ dôm tơdrong yă kiơ ho\ [ok?

- Ts Phan Việt Hà: Hrei au lơ\m khei ‘năr ato\k tơ iung cho\h jang sa kơtang, kơna đei lơ tơdrong đei [ơm tru\h pơm kơne# ăn kơ te\h, ăn kơ đak păng đei ‘măng pơm kơne# tru\h jang sa io\k đei hloi. Lơ lo\h kơna cho\h jang sa hăm mơ\r ‘no\h m^nh trong jang sa mă bơ\n lăng tru\h vă kơ bơ\n [rư\ [rư\ hơmet pơ ‘lơ\ng ăn groi te\h păng đak. Mă lei, vă io\k đei nơ\r pơkăp ‘lơ\ng ‘no\h j^ tôch tơnap tap văi. Tơdăh bơ\n jang kiơ\ cho\h jang sa hăm mơ\r lei kon jên tơmơ\t jang tôch kơ lơ. Hăm m^nh te\h đak jang sa io\k yua tim mă lơ kơna cho\h jang sa hăm mơ\r ‘no\h bơ\n kăl jang kiơ\ lơ\m hơgăt te\h păh ai hơdrol. Mư\h io\k đei nơ\r pơkăp ‘lơ\ng, bơ\n kăl tơchă an^h răt io\k hơdrol dôm tơmam drăm cho\h jang sa hăm mơ\r ‘no\h.

- Lei ah, bơnê kơ [ok hlôi tơroi tơbăt dôm tơdrong au.

Bơngai ch^h: Hương Lý

Tơblơ\ nơ\r: Lan - Amazưt