VOV4.Bahnar - Đơ\ng ro\ng 5 xơnăm pơm jang, Kâu lak [o# pơtăm ‘nhe\t rong rơmo xa ‘nhe\m hlôi tơgu\m lơ unh hnam hin dơnuh tơ\ xăh Ea K'mút, apu\ng Ea Kar (Dak Lak) đei io\k yua rim xơnăm đơ\ng 120 truh 150 triu hlak jên. Gơnơm đơ\ng noh, 100% kơxo# unh hnam hin dơnuh, mă lơ noh hlohtong ane# kơxo# unh hnam đei hnam man kơjăp ‘lơ\ng. Khei năr truh, anih choh jang xa tơ\ tơring gô pơtoi pơih xă um ru\p jang âu vă hơto\k rong kon tơrong kiơ\ pơkăp kơjăp xơđơ\ng ăn tơring.

Unh hnam [ok  Phạm Trung Tâm jing minh lơ\m dôm unh hnam mă blu\ng vang jang lơ\m Kâu lak [o# pơtăm ‘nhe\t rong rơmo xa ‘nhe\m tơ\ thôn Đoàn Kết, xăh Ea K'mut, apu\ng Ea Kar. Hloh 5 xơnăm vang jang, đơ\ng unh hnam hin dơnuh tơnap tap, [ok Tâm hlôi hơto\k klaih đơ\ng hin dơnuh, man đei hnam kơjăp ‘lơ\ng. {ok Tâm ăn tơbăt, đơ\ng blu\ng xơnăm 2012, đei tơdrong tơgu\m đơ\ng Anih pơtru\t choh jang xa apu\ng Ea Kar păng thây pơtho găh Khoa rong hơmet pơrang ăm kon tơrong kơ hnam trưng Đại học Tây Nguyên tơgu\m, [ok kh^n to\k io\k jên vă bơ\ hơdrong, pơtăm ‘nhe\t păng rong rơmo xa ‘nhe\m. Hlung mă blu\ng [ok rong 4 to\, gơnơm jang tơnăp dôm trong pơkăp kih thuơ\t noh [ok đei cheh truh 20 triu hlak jên. Dang ei, lơ\m hơdrong lai yơ duh đei pơhlom  20 to\ rơmo rong kron vă ‘măn te\ch. {ok Phạm Trung Tâm ăn tơbăt:: "Rơmo ăh răt tơmơ\t noh hloh 1 tă noh nhôn răt hăm kơjă 15 triu hlak jên. Nhôn rong lơ\m 10 - 12 khei noh te\ch đei pơhlom 25 triu. Thoi noh, rim to\ nhôn rong đei lơi 1 triu lơ\m minh khei, unh hnam inh rong 6 to\ noh lơi pơhlom 60 - 70 triu hlak jên minh xơnăm. Tam mă jo#, nhônoei te\ch đei pơhlom 15 triu hlak jên lơ\m minh xơnăm."

 Duh vang jang lơ\m Kâu lak [o# rong rơmo xa ‘nhe\m đơ\ng dôm ‘năr blu\ng tơ iung pơjing, ‘nho\ng Dương Danh Hải, tơ\ thôn Đoàn Kết, xăh Ea K'mút, apu\ng Ea Kar ăn tơbăt, mă blu\ng rim unh hnam vang jang pơngơ\t kơ đon kơlih tam mă hlôh vao, mă lei gơnơm đei kang [o# kơ Anih pơtru\t choh jang xa, thây kô pơtho tơ\ Khoa rong hơmet pơrang ăn kon tơrong kơ hnam trưng Đại học Tây Nguyên tơgu\m găh kih thuơ\t nhen: trong pơtăm ‘nhe\t VA06, kih thuơ\t [et pơgang tang găn pơrang rơka [ơ\r tơplo\ kơchôp ăn khul rơmo noh rơmo vơ\ pran, ưh kơ đei j^ dăh mă pơrang. Gơnơm thoi noh, rim unh hnam vang jang kh^n pơih xă rong rơmo vă hơto\k mu\k drăm unh hnam. Tơje# hăm noh, Kâu lak [o# duh roi năr roi hơvơn lơ bơngai jang ‘nao. ‘Nho\ng Dương Danh Hải tơroi: "Đơ\ng tơ iung pơjing Kâu lak [o# truh dang ei, nhôn đei kang [o# choh jang xa, đe thây kô tơ\ Khoa rong păng hơmet j^ kon tơrong kơ hnam trưng Đại học Tây Nguyên truh pơtho ăn khoa ho\k kih thuơ\t ‘nao hloh vă nhôn io\k yua rong rơmo. Gơnơm đơ\ng noh, rơmo đei vei rong tơnăp, tih bek tenh păng ưh kơ đei j^. Ăh te\ch noh kơjă kăp hloh gơnơm rơmo nhôn rong ‘lơ\ng tơnăp, vei rong [lep kih thuơ\t."

 Kiơ\ kơ [ok Nguyễn Văn Đông, Pho\ kơdră anih choh jang xa apu\ng  Ea Kar, dôm xơnăm kơ âu, tơdrong rong kon tơrong tơ\ xăh Ea K'mút pơma adro# păng apu\ng Ea Kar pơma atu\m hơto\k xơđơ\ng găh kơxo#. Mă lei adro# rong rơmo đe\ch noh mă đei yua. Tơdrong pơyua đơ\ng rong rơmo âu noh lơ hloh, ako\p kơjă pơyua rim xơnăm đơ\ng rơmo pơhlom đơ\ng 15 - 20 tih hlak jên. Gơnơm đơ\ng noh, tơdrong đei yua đơ\ng kon pơlei lơ\m xăh xơđơ\ng hloh, lơ bơngai jang lơ\m Kâu lak [o# adoi man đei hnam kơjăp ‘lơ\ng, đei jên ăn kon hơ ioh năm ho\k pơhrăm. Lơ\m khei năr truh, Anih choh jang xa apu\ng gô jang atu\m hăm anih jang kơpal chă hơlen pơih xă, xơkơ\t ăn kon pơlei vă pơm jang xơđơ\ng hloh: "Đơ\ng tơdrong đei jơnei đơ\ng Kâu lak [o# jang, nhôn hlôi pơjing đei lơ Kâu lak [o# nai tơ\ xăh Ea K'mút đei 2 Kâu lak [o# dơ\ng, dang ei to\k 3 Kâu lak [o# bơih. Tam mă jo#, dôm tơring tơje# nhen xăh Ea Đa nhôn duh pơjing minh Kâu lak [o# ăn kon pơlei kon kông tơ\ thôn Cư Kúk, minh Kâu lak [o# tơ\ Buôn Gà, đang kơ noh nhôn pơtoi pơih xă truh dôm tơring nai vă hơto\k rong kon tơrong ăn tơring."

Đơ\ng mă blu\ng adro# đei minh Kâu lak [o# hăm 8 ‘nu vang jang, truh dang ei ja#p apu\ng Ea Kar hlôi đei pơhlom 10 Kâu lak [o# đei tơ iung pơjing hăm ako\p khul rơmo đei je# 1.500 to\. Kơxo# rơmo âu ăn kon pơlei đei yua truh kơ tih hlak jên rim khei, đơ\ng noh tơgu\m đei kơ hre\ng unh hnam klaih đơ\ng hin dơnuh hơto\k pơm pơdro\ng tơgăl, tơgop kăp g^t lơ\m tơdrong pơlong pơm jang mu\k drăm păng tơdrong pơjing tơrig pơxe\l ‘nao tơ\ tơring.

Kih thuơ\t pơtăm ‘ngie\t rong rơmo hơke\ jing bek đe\i io\k yua kơ jăp

Lơ sơnăm au ki, An^h pơtho găh rong kon tơrong jang pơgang ve\i lăng kon tơrong kơ Hnam trương đăi ho\k Tây Nguyên hlôi chă tơche\ng păng jang kiơ\ trong pơtăm ‘ngie\t rong rơmo hơke\ jing bek hơnhăk ba đe\i io\k yua kơ jăp. Bơngai chă ch^h kơtơ\ng ang ăn Radiô Nơ\r Pơma Việt Nam tơring Tây Nguyên pơma dơnu\h hăm Tiến si Trương Tấn Khanh, kơ ie\ng Kơdră che\p pơgơ\r An^h pơtho găh rong kon tơrong jang pơgang ve\i lăng kon tơrong kơ Hnam trương đăi ho\k Tây Nguyên găh tơdrong au.

- Kơ ku\h kơ Tiến si Trương Tấn Khanh, ih hơlen lơ liơ găh tơdrong pơtăm ‘ngie\t rong rơmo hơke\ jing bek tơ\ dêh char Dak Lak?

Tiên si Trương Tấn Khanh: Nhen bơ\n hlôi băt, hre\i au hui bơngai chă rong rơmo ve\i rơmo sa ‘ngie\t kơ d^h, tơdrong kăl hlo\h pơtăm ‘ngie\t ‘no\h mă đe\i ‘ngie\t chă hie\m ‘no\h mă rong lơ. Tơ\ Dak Lăk je\i nhen tơ\ Tây Nguyên, đe\i groi te\h să ư\h pơtăm chehphe adoi nhen ‘long pơtăm anai ‘no\h tơdrong pơtăm ‘ngie\t rong rơmo lơ\m groi te\h au ‘no\h đe\i io\k yua kơ jăp hlo\h. Kon pơlei tơ\ Ea Kar đe sư hlôi io\k yua groi te\h hơdrol au ki ư\h kơ gơ\h chă pơtăm ‘long anai ‘no\h chă pơtăm ‘ngie\t rong rơmo io\k yua tôch kơ jăp. ‘No\h tơdrong hơmo\ kơtang hlo\h lơ\m groi te\h phui phang tơnang ko\. Đơ\ng tơdrong au, dôm sơnăm au ki nhôn hlôi bơ\ jang hăm rim apu\ng đe\i groi te\h mă le\i ư\h kơ gơ\h chă pơtăm ‘long anai nhen M'Drak, Buôn Đôn păng Krông Bông... vă chă pơtăm ‘ngie\t rong rơmo.

- Lei ah, Tiên si ih tơroi tơbăt hơdăh ăn kon pơlei m^nh [ar trong kih thuơ\t hre\i au lơ\m rong rơmo hơke\ jing bek vă chă te\ch lăng?

Tiên si Trương Tấn Khanh: Kih thuơ\t rong rơmo hơke\ jing bek ‘no\h tôch kơ [ônh, nhôn ngăl chă pơtho ăn kon pơlei đe\i 2 tơdrong tơm: Mă blu\ng ‘no\h, pơm bek hmă ‘no\h jing đe\i ngie\t ăn rơmo sa hơnơ\ng; mă [ar ‘no\h ăn sa tôm kơ chơ\t bek ‘lơ\ng. ‘No\h jing kon pơlei kăl chă hrau 1/3 ‘ngie\t dă thảo, 2/3 ‘ngie\t ăn rơmo chă sa, mă dang yơ je\i đe\i măh mai ‘ngie\t ăn rơmo sa. ‘Ngoăih kơ ‘no\h kon pơlei ‘me\h vă jăh bek te\nh koăng le\i hrau hăm pho\ng Urê, pu\k ka, đơ\k phe, đơ\k hơ [o ăn rơmo sa ‘no\h hăp [ônh kơ bek ‘lơ\ng hlo\h dơ\ng. 

- Găh tơdrong chă rơ\ih dôm rơmo vă bek [ônh jăh te\ch, adoi nhen trong tang găn tơdrong j^ ăn rơmo ‘no\h lơ liơ ho\ [ok?

Tiên si Trương Tấn Khanh: Mư\h đe ‘me\h vă đe\i rơmo t^h ‘no\h bơ\n răt rơmo lai, tơdăh đe ‘me\h vă răt io\k rơmo hmă ‘no\h bơ\n rong rơmo hmă vă te\ch hlot koăng. Tơ\ Ea Kar hre\i au, găh lơ kon pơlei rong rơmo lai vă io\k yua kơ jăp hlo\h, te\ch hlot hlo\h kơ rơmo hmă. Găh ve\i lăng năng tông ‘no\h mư\h răt rơmo bơih kon pơlei kăl [et pơgang tang găn hơlau rim tơdrong j^ nhen: pơrang j^ [rê, j^ tơ [ong tơplo\k kơchôp, đơ\ng ro\ng ‘no\h pơnhă ăn pơgang pơlôch hơmơng. Kiơ\ đơ\ng ro\ng ‘no\h dơ\ng, kon pơlei rong pơ hrăm ăn rơmo sa, pơ hrăm hăm rong kron, pơm joăt hăm rim kơ loăi ‘ngie\t pơtăm. Đơ\ng ro\ng ‘no\h ăn sa pơm bek ‘no\h mă [lep hăm kih thuơ\t, ăn măh mai kơ chơ\t đam le\i rơmo bek koăng hlo\h.

- M^nh tơdrong kăl hlo\h ‘no\h tơmam hie\m rơmo, mư\h le\i kiơ\ kơ tiên si kăl rơ\ih dôm kơ loăi ‘ngie\t yă kiơ, kơchơ\t đam yă kiơ mă [lep hăm rong rơmo pơm bek koăng?

Tiên si Trương Tấn Khanh: Đơ\ng sơnăm 2000, tơdrong jang kơ An^h pơtho rong rơmo nhôn hlôi vang jang m^nh [ar tơdrong vă jang đe\i [ơm tru\h tơdrong tơchă dôm kơ loăi ‘ngie\t đe\i jing ‘lơ\ng hăm te\h rang rar kơ rim tơring phara d^h băl. Nhôn đe\i m^nh [ar kơ loăi hơdre\ch gơ\h pơtăm tơ\ te\h iu\ nhen tơ\ Mdrak, Ea Su\p ‘no\h hơdre\ch ‘ngie\t Padrumaratume, ‘ngie\t Stylo 1084 vă pơtăm tơ\ groi te\h rang rar mă ‘ngie\t anai ư\h kơ ke\ chăt, tru\h hloi apu\ng Tuy Đức dêh char Dak Nông je\i pơtăm gơ\h mơ\n. Đơ\ng no\h ‘ngie\t prăng rôih ‘lơ\ng ‘no\h kơ loăi VA06, ‘ngie\t Silo gơ\h pơtăm tơ\ tơring Ea Kar, Buôn Ma Thuột... găh kih thuơ\t pơtăm ‘no\h tôch kơ [ônh, pơt^h gia nhen re\i găr ‘no\h kon pơlei io\k găr ‘ngie\t djru\ lơ\m đak tơno\ dang 1 pơn^t jơ đơ\ng ro\ng ‘no\h re\i tơ\ te\h. Mư\h pơtăm hăm găr, ‘no\h kon pơlei kăl cho\h te\h mă rơ [uch nhen bơ\n pơtăm ‘nhot sơ [e\i kơ yuơ găr ‘ngie\t hăp ie\, găh pơtăm tơm ‘no\h bơ\n răt to\ se\t đơ\ng no\h lang să. Trong jang au ‘lơ\ng hlo\h pơm dă [iơ\ tơhoach kon jên lơ păng gơ\h pơm đe\i lơ ‘ngie\t chă pơtăm dơ\ng. Găh tu\h mơ\r prôi pho\ng ăn kơ ‘ngie\t, ‘no\h kon pơlei kăl tu\h mơ\r dang 10 tân lơ\m 1 ha; lơ\m 2 khe\i blu\ng cho\h ‘ngie\t m^nh ‘măng tru\h 2 ‘măng. Găh chă tơruih đak ăn kơ ‘ngie\t ‘no\h kư\ mă 7 tru\h 10 năr chă tơruih m^nh ‘măng hoe\i bơih.

- Lei ah, bơnê kơ ih tiên si  Trương Tấn Khanh hơ.

Bơngai ch^h: Tuấn Long

Tơblơ\ nơ\r păng rapor: Lan - Amazưt