VOV4.Bahnar - Bơngai pơtăm cà phê tơ\ Tây Nguyên oei tơjră hăm ‘mi kial cham char pơrăm. Hơyuh to# ‘mi xơnăm âu ưh đei xơđơ\ng, ‘mi đunh năr pơm ăn tơm cà phê [ơm lơ kơloăi pơrang pơrăm, pơm plei hơlu\ng, xơdrai lôch kro, pho\ lôch pơđ^ tơm hloi. Lơ\m kơplăh noh, kơjă cà phê tơjur lơ\m lơ xơnăm kơ âu. Hơdăh noh tơ\ dêh char Gia Lai.

Hloh 20 xơnăm pơtăm cà phê păng erih jang xa tơ\ plei tơm Pleiku mă lei [ok Lê Phước Hương tam mă lai yơ [ôh ‘mi lơ đunh năr nhen xơnăm âu. {ok Hương jo# hơlen, ‘măng ‘mi tih pơdui đunh hloh 90 năr. Răm đơ\ng ‘mi ưh xơđơ\ng âu noh tơring thôn 9, xăh Tân Sơn, plei tơm Pleiku mă [ok  Hương erih jang xa [ơm đak la#p jru\. Pơgar cà phê kơ [ok Hương lơ\m khei năr âu đak la#p kơjung hloh 20cm. Minh [ar tơm hlôi lôch, ruh je# đ^ plei, kơxo# nai noh, kiơ\ kơ [ok Hương, duh gô lôch ăh đak och, kơlih dang ei dôm tơm oei erih noh tơm je# bu\k bơih, đak och noh lôch đe\ch: “Axong jên rim xơnăm noh 60-70 triu hlak jên vă jang. Dang ei răm thoi âu noh pă đei kiơ bơih. Đak och noh lôch pơgoh. Dang ei plei duh oei mă lei đak hrơ\ noh hăp duh ruh đe\ch, ưh đei yua ôh. Cà phê thoi âu noh ưh đei klong vă io\k yua.”

Duh đei pơgar cà phê 1ha oei [ơm đak la#p, Lê Phước Ngà, oei tơ\ thôn  9, xăh Tân Sơn akhan, xơnăm âu kon pơlei pơtăm cà phê răm lơ hloh. Lơ\m kơplăh jên axong răt pho\ng, pơgang hơdrông păng hơpăh đe choh ‘nhe\t adoi kăp dêh hnang, kơjă cà phê tơjur păng dang ei ‘mi lơ đunh năr, tơm lôch pơđ^ noh pơm ăn kon pơlei j^ đon đe\ch: “Kơjă te\ch nhen dang ei noh kon pơlei ưh đei xa ôh. Pho\ng rei, tơmam axong jang adoi kăp, hơpăh đe choh ‘nhe\t adoi kăp, jên huach âu to adoi kăp mơ\n, mă lei kơjă cà phê noh tơjur. Mă dang ei đak la#p thoi âu noh kon pơlei ưh đei yua hloi.”

Atu\m hăm tơdrong pơngơ\t âu, ‘nho\ng Ksor Djuch, oei tơ\ pơlei Klah 2, xăh Ia Dêr, apu\ng Ia Grai, dêh char Gia Lai ăn tơbăt, ‘mi đunh năr lơ\m 3 khei kơ âu hlôi pơm ăn hơgăt cà phê kơ unh hnam ‘nho\ng ruh pơđ^ plei. Lơ\m kơplăh pơyan cà phê xơnăm âu, jên axong jang lơ hloh pơtêng hăm xơnăm adrol ki. Tơdrong mă Ksor Djuch pơngơ\t kơ đon oei hlăm hloh [ơ\t tôm kơxo# jên axong jang noh to\k io\k đơ\ng anih jang tơ\ ‘nguaih hăm jên cheh 5% minh khei. Hăm cà phê ruh plei thoi xơnăm âu, atu\m hăm kơjă cà phê tơjur, kơxo# hre mă unh hnam Djuch to\k io\k đơ\ng đe noh tơnap kơ klă keh đang: “Xơnăm xơ\ minh xơnăm huach jên pho\ng noh minh j^t dôm triu đe\ch, oei xơnăm âu to\k hloh [ar j^t dôm triu yuơ ‘mi lơ. Inh to\k io\k đơ\ng anih te\ch pơdro lơ\m pơlei mă đe răt cà phê inh. Xơnăm âu kơjă ưh đei hơto\ xơnăm xơ\ hơbo\ inh jang lôh đe\ch bơih.”

Kơjă cà phê găr tơ\ Tây Nguyên oei lơ\m 32-33 rơbâu hlak jên minh k^, âu noh kơjă reh hloh lơ\m 7 xơnăm kơ âu. Tơdrong mă âu năm hơlơ\k hăm pơkăp lơ\m lơ xơnăm noh to\k [iơ\ ăh pơyan pe\ ‘nao. Yă Nguyễn Thị Huyền, oei tơ\ pơlei  Klah 2, xăh Ia Dêr, apu\ng Ia Grai, dêh char Gia Lai akhan, tơdrong to\k jur găh kơjă cà phê lơ\m tơring, atu\m hăm cà phê pơyan âu tơjur đơ\ng 30 truh 40%, pơm ăn bơngai pơtăm cà phê lôh đe\ch: “Mă xơnăm xơ\ ưh đei yua lơ mă lei kơjă cà phê kăp [iơ\ noh adoi đei mơ\n. Oei dang ei ưh đei yua găr cà phê păng kơjă tơjur thoi âu. Pho\ng rei noh to\k kăp, hơpăh bơngai jang adoi kăp, kon pơlei jang mir ưh đei xa ôh.”

Kiơ\ xơkơ\t đơ\ng rim bơngai jang mu\k drăm, kơjă cà phê truh âu kơnh duh tam mă ke\ to\k ôh, kơlih cà phê teh đak Brazil đei yua lơ hloh, teh đak te\ch lơ cà phê hloh lơ\m kơpal teh, gô đei yua lơ hloh lơ\m xơnăm âu. {ok Nguyễn Minh Đường, Kơdră Anih jang te\ch răt tơmam choh pơtăm Tây Nguyên akhan, âu gô jing tơdrong tơnap tih tên, pơrăm truh kon pơlei jang mir păng anih jang te\ch răt cà phê ăn teh đak đe, mă hăt noh tơ\ tơring Tây Nguyên, tơring tơm pơtăm cà phê kơ ja#p teh đak: “Jăl mă âu cà phê te\ch ăn teh đak đe ưh đei yua noh kon pơlei ưh đei te\ch păng hơgăt pơtăm cà phê lơ\m khei năr truh ưh đei hơto\k, pă dôm yơ kơnh kon pơlei gô tơplih pơtăm hơdre\ch ‘long nai dơ\ng. Yak ăh xơnăm tơplih hơdre\ch ‘long pơtăm, anih jang cà phê gô tơjra#m tơnap tap [ơ\t axong te\ch răt tơmam drăm lơ\m tơring”.

Lơ\m kơplăh hơyuh to# ‘mi ưh đei xơđơ\ng, bơngai pơtăm cà phê tơ\ Gia Lai oei tơjră hăm tơdrong mă kơjă cà phê tơjur kơtang păng tam mă đei ke\ hơmet hơto\k. Hăm tơdrong răm lơ thoi âu, bơngai pơtăm cà phê lơ\m tơring oei tôch pơngơ\t kơ đon.

Lan chih păng rapor