VOV4.Bahnar - Đơ\ng khei 7-2016 tru\h dang ei, hăm tơ drong jang hơ dai đơ\ng An^h jang tơ che\ng hơ len sinh học cho\h jang sa apu\ng ple\nh te\h CABI păng An^h jang Khoa ho\k cho\h jang sa Việt Nam, de#h char Dak Lak hlôi tơ le\ch lơ tơ drong jang “ Hnam pơ gang ‘long pơ tăm” bơ\ jang pơ tho tơ [o#h ki thuơ\t đe\ch tơ gu\m kon pơ lei vei lăng, tang găn, pơ lôch pơ rang, hơ drông lơ\m cho\h jang sa.  Lăp hơ dro# An^h jang găh cho\h pơ tăm păng vei lăng ‘long pơ tăm Dak Lak đ^ jang kiơ\ 4 “Hnam pơ gang ‘long pơ tăm”, yak blu\ng hlôi hơ nhăk io\k yua, đei rim kơ dră, rim an^h jang, khu\l kơ dră tơ ring păng kon pơ lei tơ gu\m.

Năm lăng dôm tơ nơm ‘long sâu riêng đ^ hlo\h ‘măng pơ rang lôch lơ âu ki, yă Lê Thị Năm, oei tơ\ plei Tân Tiến, xăh Ea Yông, apu\ng Krông Pách, de#h char Dak Lak, hơ me\ng găh tơ drong tơ iung pơ ‘lơ\ng đơ\ng pơ gar ‘long. Yă tơ roi tơ băt, pơ gar hnam đei 132 tơ nơm ‘long sâu riêng, sơ năm sơ\ io\k đei vă je# 30 tấn plei, io\k yua hlo\h 1 ti hlak jên. Mă lei blu\ng sơ năm ‘nâu, pơ đ^ pơ gar ‘long tă kơ đei pơ rang ngăl, lơ\m dang hlo\h 1 khei lôch hlo\h 40 tơ nơm. Găh lơ kơ so# tơ nơm ‘long uơ oei dơ\ng to\k bo\k tơ jră hăm pơ rang j^. Yă Năm hlôi năm tru\h tơ\ Hnam pơ gang ‘long pơ tăm, pơm tơ\ An^h vei lăng cho\h pơ tăm păng vei lăng ‘long pơ tăm apu\ng Krông Pách gơ nang kơ rim đe [ak si, ki sư năm tơ\ pơ gar hơ len lăng pơ tho tơ [o#h ki thuơ\t. Đơ\ng ro\ng 1 khei ‘năr hơ drin hơ met, pơ gar sâu riêng hlôi đei [o#h tơ iung ‘lơ\ng. Yă Lê Thị Năm, tơ roi tơ băt:

“Đơ\ng năr đei pơ tho đơ\ng rim đe [ak si, ki sư găh cho\h jang sa tơ\ Hnam pơ gang ‘long pơ tăm de#h char ‘no\h ^nh [o#h io\k yua tôch kơ ‘lơ\ng, đe [ak si hlôi pơ tho ăn kơ ^nh trong lăng băt 1,2 tơ drong lăng băt đơ\ng ‘long pơ tăm đei pơ rang păng trong tu\h pơm pơ gang [lep hơ găt mă lăp vă tang găn pơ rang j^, [ơ\t lăp oei jur tơ\ pơ gar nhôn vă tơ gu\m ^nh trong tang găn pơ rang păng trong tu\h pơm pơ gang [lep tơ drong hơ găt.”

Tơ\ dôm xăh Ea Yông, Ea Kênh păng thị trấn Phước An, apu\ng Krông Pách, de#h char Dak Lak, lơ\m 3 khei kơ âu, tơ drong ‘long sâu riêng lôch lơ, pơm hiong răm kơ tang găh mu\k drăm, pơm ăn bơ ngai pơ tăm sâu riêng bơ ngơ\t tơ tăm. Ku\m hăm rim an^h jang kơ pal, rim [ak si kơ Hnam pơ gang ‘long pơ tăm Dak Lak hlôi hăt hot ku\m hăm kon pơ lei tơ chă trong hơ met pơ ‘long.  

Pơ tôch hơ len lăng, hlôi tơ chă đei tơ drong tơm pơm ăn hlo\h 470 hec tar sâu riêng tơ\ Krông Pách đei pơ mâu Phytophthora Palmivora păng Rhizoetonia Solani. 2 kơ loăi pơ mâu âu pơm ăn tơ drong ôm rơ\h, bu\k tơm, hơ lu\ng hla tơ\ ‘long sâu riêng. Tơ drong tơm pơm ăn pơ rang đei [o#h, pơ răm să ‘no\h j^ yua đơ\ng dôm sơ năm tơ je# âu pơ gar ‘long đei io\k jang hlo\h tơ drong. Kon pơ lei yua pơ gang, pho\ng hoá học vă pơm ăn ‘long le\ch lơ plei pơm ăn sâu riêng ư\h kơ ke\, tơ jur tơ drong pran tơ jră pơ rang. Ku\m hăm ‘no\h, dôm khei hơ tuch sơ năm 2016 ‘mi pơ dui đunh lơ\m tơ ring pơm ‘ngôm lơ\m te\h, tơm ‘long vơ\ kơ jung, pơ jing tơ drong hiôk ăn pơ rang đei j^, tơ po\h pran. Ku\m hăm tơ drongpơ tho tơ tă, [ak si Hnam pơ gang ‘long pơ tăm Dak Lak tơ gu\m kon pơ lei jang chu\n mir ako\m pru\ih pơ gang hơ met pơ rang, tơ iung ming pơ gar ‘long.  

Dôm tơ drong tơ gop yak blu\ng đơ\ng Hnam pơ gang ‘long pơ tăm, An^h jang vei lăng cho\h pơ tăm păng vei lăng ‘long pơ tăm đei kon pơ lei tơ ring lui nge\h. {ok Hà Minh Tâm, Kơ dră Jơ nu\m vei lăng kon pơ lei jang chu\n mir xăh Ea Yông, apu\ng Krông Pách, tơ roi:

“’Me\h vă đơ\ng kon pơ lei hăm hnam pơ gang ‘long pơ tăm ‘no\h âu ‘no\h j^ pơ gơ\r dôm lăm hop ako\m pơ ma dơ nu\h, pơ hrăm ăn kon pơ lei băt hơ dăh đei, lăng băt đei dôm tơ drong j^ đơ\ng dôm kơ loăi ‘long sâu riêng, [ơ, vă hơ kon pơ lei hơ met pơ ‘lơ\ng tơ tom. Hơ dai hăm ‘no\h in tơ le\ch bơ\n hla ar vă kơ đe tơ roi băl, lăng kiơ\ tơ drong hlo#h vao vă kơ đe băt  răt kơ loăi pơ gang hơ yơ vă hơ met mă [lep j^, ve\h ver tơ drong răt pơ gang kư\ kă ăn kơ j^ ư\h khan ư\h kơ klăih j^ mă oei hoach găh jên hu dơ\ng”.

{ok Nguyễn Văn Hưng, Kơ dră an^h vei lăng ‘long pơ tăm, vei lăng tơ drong jang Hnam pơ gang ‘long pơ tăm Dak Lak tơ roi tơ băt: “Hnam pơ gang ‘long pơ tăm” mă tơ pă ‘no\h trong krao đơ\ng tơ drong jang “ Pơ jing, vei lăng hnam pơ gang vei lăng tơ drong blu\h vơ\ pran ăn ‘long pơ tăm păng io\k yua hla ar ch^h răk lơ\m an^h mong răk tơ drong hlo#h vao ‘long pơ tăm” đei tơ le\ch jang tơ\ Dak Lak đơ\ng khei 7-2016. Tơ drong jang ‘no\h j^ tơ drong jang hơ dai đơ\ng An^h tơ che\ng hơ len sinh học cho\h jang sa apu\ng ple\nh te\h CABI hăm An^h jang Khoa ho\k cho\h jang sa Việt Nam. Lơ\m no\h An^h jang cho\h pơ tăm păng vei lăng ‘long pơ tăm Dak Lak bơ\ jang kiơ\ 4 “Hnam pơ gang ‘long pơ tăm” tơ\ dôm apu\ng: Krông Pách, Chư Quynh, Cư M’gar păng thị xăh Buôn Hồ. Hlo\h 20 ‘nu ki sư cho\h jang sa hlôi đei asong hla ar tơ chơ\t ‘no\h “ [ak si” kơ Hnam pơ gang ‘long pơ tă, hơ drin vang jang rim tơ drong jang vei lăng ‘long pơ tăm, tang găn hơ drông sa, pơ tho tơ [o#h ki thuơ\t tơ gu\m kon pơ lei jang chu\n mir. {ok Nguyễn Văn Hưng, tơ roi tơ băt:  

“Găh joăt jang, tơ drong hơ dro# đơ\ng an^h jang ‘ngoăih kơ tơ drong jang tơ roi tơ băt hiă hơ drol hơ drông pơ rang pơ răm tơ\ rim kơ loăi ‘long pơ tăm, ‘no\h ku\m đei 1 păh găh pơ tho khoa ho\k ki thuơ\t, mă loi ‘no\h j^ lơ\m tơ drong jang vei lăng ‘long pơ tăm. Hơ dai hăm ‘no\h, hnam pơ gang ‘long pơ tăm hơ to\k thim tơ gu\m ăn kon pơ lei găh trong lăng băt păng yua pơ gang sơ đơ\ng, jơ nei. Nhôn ku\m ‘me\h vă rim kơ dră tơ gu\m ăn kơ hnam pơ gang 1,2 tơ mam vă kơ mư\h kon pơ lei hơ nhăk tơ mam pơ rang tru\h ‘no\h đe [ak si gô đei tơ mam  hơ len lăng vă pơ tho tro\ [lep hlo\h dơ\ng”.

Yak mơ\t bơ\ jang tam mă tru\h 1 sơ năm, mă lei dôm hnam pơ gang ‘long pơ tăm tơ\ Dak Lak hlôi đei hơ drin lơ tơ gu\m kon pơ lei tang găn hơ drông pơ răm, pơ tru\h dôm tơ mam pơ v^h pơ văn, tơ mam cho\h jang sa vă jang sa io\k yua jơ nei. Tơ drong tơm đunh khei ‘năr đơ\ng dôm Hnam pơ gang ‘long pơ tăm tơ\ Dak Lak gô pơ tho tru\h hơ to\k ‘lơ\ng đon hlo#h vao lơ\m tơ pôl, găh lơ ‘no\h j^ kon pơ lei cho\h jang sa găh ki thuơ\t pơ tăm păng vei lăng ‘long pơ tăm pơ ma atu\m, tơ gop hơ to\k tơ iung cho\h jang sa kơ jăp.

Thế Thắng ch^h

Thuem tơ blơ\