VOV4.Bahnar - Đơ\ng ro\ng 2 ‘măng ‘mi hơnơ\ng lơ\m khe\i 11 păng khe\i 12 au ki, tru\h rơbau hektar tiu tơ\ tơring Tây Nguyên lôch kơ yuơ đak lơ\p, ôm rơ\h, pơm ăn kon pơley tơtăm tôch kơ dêh. Pơm lơ liơ vă do\ng ke\ ‘lơ\ng ăn kơtiu au ‘no\h jing tơdrong kăl hlo\h. Tơ\ ala au, bơngai chă ch^h kơtơ\ng ang đe\i pơma dơnu\h hăm Tiên sih Trương Hồng, Kơdră che\p pơgơ\r An^h tơm chă tơche\ng khoa ho\k kih thuơ\t cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên găh tơdrong au.

- Tiến sih ăi, mưh ‘mi đunh năr ăh blu\ng pơyan phang nhen vưh âu xơ\ đei [ôh tơ\ tơring Tây Nguyên lơ\m dôm xơnăm tơje# âu, noh tơdrong răm hăm tơm tiu nhen dang ei noh hăp ưh kơ ‘lơ\ng dăh mă gô pơrăm thoi yơ lơ\m dôm xơnăm đơ\ng ro\ng kơnh?

Tiên sih Trương Hồng :  Hăm tiu, ‘no\h jing ‘long pơtăm kăl đe\i đak adoi nhen tôch hli kơ đak. Lơ\m khe\i năr ‘mi jrăh ‘no\h te\h ju păng ‘long rơkăh đak pơm ăn tru\h rơ\h tiu ư\h kơ ‘lơ\ng. Păng mư\h rơ\h ư\h kơ ‘lơ\ng lơ lo\h pơm ăn ôm rơ\h păng [lep [ơ\t do\h pơmau pơrang pơra\m hloi, mă kăl pơmau phytophthora pơra\m, pơm ăn rơ\h ôm te\nh koăng hlo\h păng dơnơm tiu gô jing lôch hloi. Nhôn pơn hơlau hăm tơdrong đe\i [ơm răm đơ\ng tơ pl^h to\ ‘mi kial au oe\i đe\i hơnơ\ng đech. Vă tang găn hăm tơdrong au bơ\n kăl ato\k kơtang rim trong jang keh thuơ\t pơcho\h đak ăn kơ tiu roi te\nh roi ‘lơ\ng, vă dă [iơ\ đe\i tơdrong lôch kuăng hăm tiu.

- Nhen Tiến sih tơroi noh hei, kăl pơro đak hram pơchoh đak hăm tơm tiu păng âu jing tơdrong jang kăl [ơ\t ‘mi jur. Oei mưh ‘mi đunh năr noh mih ma duch nă jang chu\n athei pơm thoi yơ vă pơgar tiu po gơh xơđơ\ng ‘lơ\ng?

Tiên sih Trương Hồng :  Trong gơlong mă blu\ng mă nhôn chă pơkă hăm kon pơley ‘no\h pơtăm tiu kăl tơche\ng tru\h tơdrong thoong pơcho\h đak păng chă pơtăm tơ\ te\h hoe\i kơ đak tơ\ng, ư\h kơ pơtăm tơ\ te\h hơmơt đe\i đak tơ\ng. ‘Nau trong jang [ônh hlo\h păng pơkom hlo\h tơgu\m ăn jang pơtăm tiu kơ jăp ‘lơ\ng lơ\m khe\i ‘năr to\ ‘mi kial tơ pl^h. Găh dôm trong jang tơgu\m anai nhen mư\h [o#h ‘mi jrăh, rơ\h ư\h kơ gơ\h trep io\k mơ\r, pho\ng đơ\ng te\h ‘no\h bơ\n kăl pruih pho\ng hla vă pơ tru\h mơ\r pho\ng rong ăn dơnơm. Bơ\n ‘ne\h chă prôi pho\ng tơ\ tơm. Kơ yuơ mư\h rơ\h tiu đ^ pă ‘lơ\ng bơih, bơ\n tă prôi pho\ng tơ\ tơm dơ\ng pơm ăn kơ dơnơm tiu lôch te\nh koăng hlo\h dơ\ng.

- {ơ\t tiu lôch bơih noh kon pơlei jang chu\n pơngơ\t kơ đon. Đe ye\t chă pơtăm hơlơ\k tiu dơ\ng păng pơngơ\t kơ tiu lôch dơ\ng. Pơtăm hơdre\ch ‘long nai noh ưh kơ đei xa lơ. Kiơ\ kơ Tiến sih noh mih ma duch nă bơ\n athei pơtăm tiu dơ\ng dăh mă ưh?

Tiên sih Trương Hồng : Nhôn chă pơkă ăn lơ lau, te\h ayơ ‘long ‘no\h. Ư|h khan te\h ayơ je\i gơ\h pơtăm tiu ngăl ôh. Tơdăh te\h đe\i đak tơ\ng ‘no\h bơ\n ‘ne\h chă pơtăm tiu hloi. Chă pơkă ăn kon pơley bơ\n kăl hlo\h ‘no\h mư\h chă pơtăm tiu kăl đe\i te\h ke\ pơcho\h đak, mă [ar dơ\ng ‘no\h jang kiơ\ kih thuơ\t mă tôm tong, găh hơdre\ch dơđăh, găh pho\ng mơ\r mă ‘lơ\ng, tang găn hơlau sơdrông pơrang pơra\m hăm dôm kơ loăi pơgang tro\ [lep. 

- Tiến sih ăi, Tây Nguyên ‘nao [ơm 2 ‘măng ‘mi đunh năr, đang kơ noh tơplih lơ ‘năr kial hrăng. Hơyuh to# ‘mi thoi noh hăm đei pơrăm truh tơ\ tơm tiu hơdăh ưh? {ơ\t doh hăp hơnơ\ng [ơm pơrang kiơ păng kon pơlei jang chu\m athei pruih pơgang kiơ ăh khei năr âu?

Tiên sih Trương Hồng :  Lăp đơ\ng ro\ng ‘mi tơ pl^h jing to\ nhen khe\i năr hre\i au ‘no\h jing jơ ‘năr sơdrông, pơrang chek lar char lơ. Găh tơdrong chă pruih pơgang, pruih lơ liơ ‘no\h kon pơley bơ\n kăl kơchăng: pơrang yă kiơ pơgang ‘no\h, ư\h kơ gơ\h chă pruih lơ kơ loăi pơgang. Mă [ar dơ\ng ‘no\h lơ\m jang tiu kon pơley bơ\n je\i kơchăng tru\h tơdrong ‘lơ\ng hơ iă ăn pơgar tiu bơ\n. Pơt^h gia, lăp đơ\ng ro\ng ‘mi mă dơnơm tiu đe\i [o#h hla vă jô dăh mă vă đe\i hla đum ‘no\h ro\ năng rơ\h hăp đe\i tơdrong bơih, kơ yuơ pơmau pơrang dăh mă kơ yuơ ư\h kơ măh oxy lơ\m khe\i năr đunh. Lơ\m mă no\h ‘no\h bơ\n kăl hơmet pơ ‘lơ\ng dar deh hăm pruih pho\ng hla. Dăh chăm, ‘ne\ chă pruih lơ, mă le\i pruih lơ ‘măng vă tơgu\m ăn dơnơm đe\i ‘lơ\ng hơ iă dơ\ng.

- Tiến sih ăi, pơm thoi yơ vă kon pơlei băt pơrang mă yơ hơmet pơgang mă noh nhen ih ‘nao tơroi tơ\ kơpal hei? {ơ\t tơm tiu [ơm pơrang noh kon pơlei chă apinh tơ\ yơ? Athei apinh tơ\ anih te\ch pơgang vei hơlen ‘long pơtăm dăh mă năm truh anih jang khoa ho\k nhen Anih jang hơlen khoa ho\k kih thuơ\t choh pơtăm jang găh bri Tây Nguyên?

Tiên sih Trương Hồng :  Kiơ\ kơ ^nh, mă blu\ng ‘no\h kon pơley kăl chă pơ pro\ ăn kơ d^h băt m^nh [ar khoa ho\k kih thuơ\t pơtăm păng jang tiu. Mă [ar dơ\ng ‘no\h mư\h vă đe\i pơrang pơra\m mă le\i bơ\n ư\h kơbăt kơ yuơ kă kiơ pơm ăn le\i kon pơley bơ\n năm ap^nh hloi tơ\ An^h bơ\ jang ve\i lăng ‘long pơtăm tơring, an^h tơm pơ tru\t cho\h jang sa dăh mă năm tru\h tơ\ An^h tơm chă tơche\ng khoa ho\k kih thuơ\t cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên. Dang e\i, an^h tơm au hlôi đe\i m^nh Hnam pơgang ‘long pơtăm. ‘No\h kon pơley bơ\n hơnhăk hla dăh mă tơm ‘long pơtăm đe\i pơrang pơra\m năm ba ăn, rim [ok thây pơgang ‘long pơtăm kơ Hnam pơgang au tơgu\m hơlen hơdăh păng pơtho tơbăt ăn pơgang tang găn hơlau, pơlôch pơra\m pơrang păng pơtho ăn găh kih thuơ\t chă pruih pơgang hloi…

-  Lơ\m ‘măng ‘mi lơ âu ki noh ưh kơ adro# lơ hơgăt teh [ơm đak la#p mă đei hloi minh [ar jrăng tiu [ơm răm. Thoi ăi, kon pơlei athei pơm yă kiơ hăm dôm jrăng tiu păk tơgơ\ thoi ăi tiến sih koh?

Tiên sih Trương Hồng :   Mư\h hơdrơ\ng tiu păk kơ yuơ ‘mi kial ‘no\h rơ\h hăp lơ\m te\h kơte\ch, đei rơka. Tơdăh đe\i tơdrong au bơ\n kăl hơmet pơ ‘lơ\ng dar deh. Mă ‘lơ\ng hlo\h bơ\n pơtăm ming hơdrơ\nfg hle; chă io\k hơdar tơlei tiu cho# tơ\ hơdrơ\ng ‘nao, ‘ne\ hru\i hơbơ\t kơnh tơle\i tiu hăp rơka au to. Đơ\ng ro\ng ‘no\h bơ\n tu\h mơ\r, păng pruih pho\ng hkla ăn kơ tiu. Tơdrong đe\i jing ‘lơ\ng dơ\ng ‘no\h gômơ\ng kiơ\ tơdrong rơ\h chă kơte\ch lơ dăh mă to\ se\t. Kiơ\ kơ nhôn băt, kon pơley ayơ jang ‘lơ\ng ‘no\h đơ\ng ro\ng 3 khe\i tiu gô đe\i jing ‘lơ\ng nhen so, tơdăh đunh ‘no\h kơte\ch m^nh poăt sơnăm ‘mơ\i.

-  Tiến sih ăi,  đơ\ng ro\ng kơ ‘mo lơ âu ki, mih ma duch nă hlôi kăt tơlei tiu vă ơng rei kơdih lơ\m pơgar tiu unh hnam po mă ‘nao [ơm răm, vă ‘măn pơtăm tơ ‘măl tơ\ dôm jrăng tiu lôch tơm. Đei bơngai kăt tơlei tiu ơng đang noh tiu [ơm pơrang hlăm. Apinh Tiến sih tơroi gu\m, kơlih đơ\ng yơ mă đei tơdrong thoi âu?

Tiên sih Trương Hồng :  Nhôn chă pơkă ăn kon pơley bơ\n ‘no\h tơdăh ‘me\h đe\i pơgar tiu jing ‘lơ\ng le\i kăl răt hưodre\ch dơđăh đơ\ng rim an^h owng ‘lơng, đe\i an^h kơpal sơkơ\t ăn asong ơng te\ch. Pơt^h gia đe\i dôm pơgar tiu lôch lơ\m pơyan ‘mi bơih ‘no\h pơgar tiu gô đe\i pơrang pơra\m, kon pơley chă ơng vă pơtăm an^h anai le\i gô ư\h kơ gan ke\ er^h ôh. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, dôm pơgar tiu jing ‘lơ\ng lăp đơ\ng ro\ng kăt tơle\i tiu vă pơm hơdre\ch ‘no\h tiu ‘no\h pre\nh hla, đe krao akhan tiu vơnh. Ư|h kơgơ\h chă pơm hơdre\ch nhen dôm tiu tơ\ ala au: Mă m^nh ‘no\h pơgar tiu hlôi đe\i pơrang virus pơra\m. Tơdăh bơ\n kăt păng ơng ‘no\h hăp blu\h vơ\ ư\h kơ te\nh koăng. Mă [ar dơ\ng ‘no\hg kơ yuơ săng kon pơley vă kăt tơle\i tiu ơng ‘me# ‘mach kơnh hăp pơm kơne# đơ\ng tiu au tru\h tơ\ tiu anai. Ư|h khan lăp hơdro# dơnơm tiu kăt io\k tơle\i hăp đe\i pơrang pơra\m mă le\i tơle\i ơng vă pơtăm je\i đe\i pơrang pơra\m hloi. Kơ yuơ kơ lo\h kon pơley dăh kơchăng, kăl kưochăng io\k yua săng kep vă kăt tơle\i tiu. Lăp đơ\ng ro\ng kăt tơle\i tiu ‘no\h bơ\n sut mă rơgo\h măt săng kep, ư\h kơ gơ\h chă kăt hơnơ\ng dăh mă chă năm kăt tơ\ lơ pơgar anai hơnơ\ng.

- O| ăh, bơnê kơ ih hlôi axong jơ pơma dơnuh âu.

Tơblơ\ nơ\r: Amazư\t