VOV4.Bahnar - Lơ\m dôm xơnăm tơje# âu, tơ\ apu\ng Chư\ Sê, Chư\ Pưh, dôm tơring đei lăng jing anih tơm pơtăm tiu kơ dêh char Gia Lai pơma adro#, tơring Tây Nguyên pơma atu\m, đei lơ tiu lôch, to\k truh kơ hre\ng ha. Pơngơ\t hloh noh minh hơgăt tih xă lơ\m kơxo# âu ưh gơh pơtăm tơ ‘măl yuơ teh hlôi xap, hơrăng đơ\ng ro\ng kơ đunh khei năr pơm jang, io\k yua pho\ng hoă ho\k păng pơgang hơdrông. Tơdrong mă âu pơm tơnap tap lơ\m tơdrong choh jang, pho\ răm hloi găh mu\k drăm hăm kon pơlei jang mir.

            Unh hnam [ok Mai Liệu đei 13 ha tiu păng xơ\ noh jing bơngai pơdro\ng hloh thôn Thuỷ Phú, xăh Ia Blứ, apu\ng Chư\ Pưh, dêh char Gia Lai. Mă lei đơ\ng ro\ng [ar pêng xơnăm noh tiu lôch, pơtăm tơ ‘măl dơ\ng, noh unh hnam [ok jing hre hrông kơ anih mong jên. {ok Mai Liệu ăn tơbăt, lơ\m lơ xơnăm kơ âu, khei năr mă tiu to\k kăp, unh hnam [ok axong lơ kon jên vă jang tiu. Pơyan tiu le\ch pơkao noh pruih pơgang vă hăp kơtue\n plei. Đơ\ng ro\ng kơ tiu đei plei noh [ok pơtoi yua pơgang, tuh pho\ng vă plei tiu tih trăp. ‘Meh tơm giơ\ng pran ke\ rong plei, [ok tuh pho\ng hoă ho\k. Đơ\ng ro\ng kơ pơyan jang đei lơ plei, pơgar unh hnam [ok jing răm. Mă [ok Liệu hlôi adrin hơmet pơ ‘lơ\ng pơgar ‘long, mă lei tơdrong kơ ‘nôh noh adoi ưh đei yua lơ. Ưh adro# huach jơ ‘năr păng jơhngơ\m, [ok Liệu oei hiong kơ tih hlak jên yuơ tơdrong pơtăm tơ ‘măl ưh đei jơnei. {ok Mai Liệu he\l kơ đon tơroi: “Ăh tiu lôch, unh hnam inh bu\ch hu\t le# tơm mă noh, đang kơ noh răt hơdre\ch pơtăm tơ ‘măl dơ\ng. Yuơ noh ưh gơh vei jên. Kon pơlei nhôn kơche\ng mă mônh noh yuơ đơ\ng pho\ng rei, mă [ar noh yuơ pơgang. Tơdrong mă âu ưh adro# hnam inh [ơm răm, mă ja#p tơring Ia Blứ âu adoi [ơm răm ngăl.”

            Apu\ng Chư\ Pưh đei kơ rơbâu unh hnam nai duh [ơm răm nhen unh hnam [ok Mai Liệu yuơ pơtăm tơ ‘măl tiu ưh đei jơnei. Năm hadoi hăm tơdrong mă âu noh kơ hre\ng ha tiu răm đ^ đăng. Adro# jo# lơ\m xăh Ia Blứ, apu\ng Chư\ Pưh, lơ\m xơnăm 2017 hơgăt tiu lôch ưh gơh hơmet to\k truh 400 ha. Kơxo# mă âu oei lơ\m ja#p apu\ng noh 870 ha.

Apu\ng Chư\ Pưh, dêh char Gia Lai xơ\ jing tơring teh [lep hăm tơm tiu. Teh ưh adro# đei lơ kơchơ\t ‘lơ\ng mă oei pui rơmuơn dơ\ng. Mă lei, dang ei, lơ hơgăt teh âu đei tiu lôch noh yuơ pơrang păng ưh gơh pơtăm tơ ‘măl hơdre\ch ‘long âu. ‘Nâu đei lăng jing tơdrong răm đơ\ng đunh khei năr kon pơlei yua lơ pơgang hơdrông lơ\m tơdrong jang tiu. {ok Phan Văn Linh, kơdră Anih vei lăng kon pơlei xăh Ia Blứ, apu\ng Chư Pưh akhan, hơmet pơ ‘lơ\ng teh vă pơtăm tiu jing minh tơdrong kăl hloh tơ\ tơring lơ\m khei năr âu: “Xăh Ia Blứ jing xăh dơnơm pơtăm ‘long ko\ng ngie#p, mă kăl noh tơm tiu. Khei năr âu ki, pơrang lôch tenh, lôch adar pơm ăn tơm tiu lôch. Tơdrong tơm noh yuơ kơchơ\t. Mă mônh noh yua lơ pho\ng rei hloh pơkăp, mă 2 noh yua pơgang hơdrông hloh tơdrong. Mă anih vei lăng kon pơlei xăh hơvơn kon pơlei jang kiơ\ khoa ho\k kih thuơ\t lơ\m choh pơtăm mă lei ưh đei jơnei ôh. Jo# hloi hăm tơdrong pơkăp tơring pơtăm mă kon pơlei duh oei kơdih chă pơtăm tiu tơ\ tơring teh nai. Yuơ noh, vă hơmet pơrang lôch tenh, lôch adar jing minh tơdrong tơnap kơ jang”.

Kih sư ve\i lăng cho\h jang sa Trịnh Thị Hồng Ngọc, kang [o# kih thuơ\t Ko\ng ty bơ\ jang kih thuơ\t Đăng Khoa pơma dơnu\h găh trong hơmet pơ ‘lơ\ng te\h rang rar hơra\ng, te\h ư\h kơ ‘lơ\ng vă pơtăm ming dơ\ng tiu.

- Kih sư ăi, hre\i au tơ\ lơ tơring lơ\m dêh char Gai Lai, mă kăl ‘no\h apu\ng Chư Sê, Chư Pưh đei [o#h tiu lôch rơ ông rơ ang ư\h kơ ke\ vă hơmet pơ ‘lơ\ng, đe\i ‘măng chă pơtăm ming jei pă gan hơr^h. Mư\h lei kiơ\ kơ ih, kơ yuơ kă kiơ pơm tru\h tơdrong ‘nau ‘noh?

- Kih sư Trịnh Thị Hồng Ngọc: Hơdrol vă chă pơma tru\h găh te\h tơring au, bơ\n gô pơma tơroi dơ\ng găh tơdrong kơ yuơ kă kiơ tiu lôch rơ ông rơ ang lơ lau. Lơ\m khe\i ‘năr jang tiu, kon pơlei io\k yua tôch kơ lơ pơgang ve\i lăng ‘long pơtăm, pho\ng pơm ăn kơ te\h hơra\ng rang rar. Mă kăl mư\h kon pơlei lăp lăng tru\h tơdrong đei sa [ơ\t măt, lăng [o#h chă io\k yua bơ\n pho\ng, pơgang đei ple\i tơpă, mă lei ư\h kơ [o#h tơdrong pơm răm đơ\ng ro\ng au kơnh mư\h rơkăh dêh hnang bơ\n pơgang, pho\ng lơ\m te\h pơm ăn te\h hơra\ng rang rar, ‘long pơtăm roi năr roi hơngra\ng hơngrônh.

Hrei au dôm tơring nhen Chư Sê, Chư Pưh, tiu lôch tôch kơ dêh, tơpo\h te\nh koăng păng pơm pơra\m kơtang. Lăp lơ\m 1 tru\h 2 sơnăm kơ au đe\ch, kiơ\ đơ\ng rim an^h bơ\ jang ve\i lăng cho\h jang sa kơ dêh char ch^h jo#, mir pơgar tiu lôch, đe\i pơrang pơra\m tôch kơ să, kơtang. Đei pơgar pă ke\ vă hơmet pơ ‘lơ\ng hloi. Mă kăl te\h tơ\ tơring au to\k bo\k ‘me# ‘mach kơtang, hơra\ng rang rar.

- Đei pơgar, lơ\m tơdrong chă pơtăm tiu blu\ng a, pơgar tiu blu\h vơ\ jing ‘lơ\ng, mă lei tru\h khei ‘năr đei ple\i ‘no\h tă rơ ông rơ ang kơtang. Ih tơroi lăng tơdrong ‘nau kơ yuơ kă kiơ?

- Kih sư Trịnh Thị Hồng Ngọc: Tơdrong tiu răm pơrang pơra\m ‘no\h mư\h ‘nao chă pơtăm hăp jing ‘lơ\ng. Mă lei mư\h tru\h pơyan ple\i ‘no\h đe\i pơrang pơra\m, mă kăl pơrang lôch koăng, lôch dar deh. Tơdrong tơm j^ kơ yuơ groi te\h ‘no\h hlôi đei pơrang, mư\h dơnơm oe\i ie\, hăp tim mă [o#h hơdăh găh ‘ngoăih ôh. Mư\h dơnơm đei ple\i ‘no\h pơrang mă tơpo\h lang să păng đei [o#h hơdăh tơ\ ‘ngoaih. Mă kăl, hăm rơ\h tiu. Kon pơlei hmă hmă ưh gan chă kơ chăng chă lăng hơlen rơ\h vă [o#h păng ming hơmet pơrang lôch koăng lôch dar deh.

Vă veh ver tơdrong au, ‘no\h đơ\ng blu\ng pơtăm hloi, kon pơlei choh hơmet te\h mă ‘lơ\ng păng tang găn hơlau pơrang pơra\m. Veh ver tơdrong đei pơrang pơra\m bơih mă chă ming hơmet lei ư\h kơ ke\ ôh. Mă kăl hăm rơ\h tiu. Kơ yuơ lơ loh kon pơlei kăl hơlen hơdăh rơ\h tiu granh ‘lơ\ng. Ăp rơ\h hăp ‘lơ\ng ‘no\h mă ke\ trep io\k bơ\n pho\ng mơ\r rong dơnơm. Vă rơ\h tiu granh ‘lơ\ng le\i kăl chă cho\h te\h mă he\ch, đe\i mơ\r lơ vă rơ\h hăp trep io\k. Mă [ar dơ\ng vă rơ\h chăt lơ, kon pơlei gơ\h io\k yua m^nh [ar pơgang pơm ăn chăt rơ\h, pơjing đei rơ\h t^h, rơ\h granh lơ.

- Tơ\ anăp te\h hơra\ng rang rar păng đei pơrang j^ ư\h kơ gơ\h vă pơtăm dơ\ng tiu, ‘no\h kon pơlei kăl pơm yă kiơ vă hơmet pơ ‘lơ\ng te\h au ho\ kih sư?

- Kih sư Trịnh Thị Hồng Ngọc: Vă hơmet pơ ‘lơ\ng te\h tơ\ tơring au lei kăl đei khei ‘năr đunh ‘mơ\i. Tơdrong mă ‘no\h pơm kơne# ăn jang sa io\k đei, tơdrong er^h sa kơ kon pơlei. Vă hơmet pơ ‘lơ\ng, kon pơlei kăl cho\h jang sa pơtăm ‘long pơtăm anai vă pơm ăn te\h rơhu\ ‘lơ\ng. Nhen kon pơlei bơ\n ngăl hơmet pơ ‘lơ\ng te\h hăm trong tu\h mơ\r, pho\ng vi sinh. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, đe sư oe\i chă prôi dôm kơ chơ\t anai hai nhen rim axit amin, amino axit ăn kơ te\h, tơgu\m ăn te\h hoe\i đei kơ chơ\t pơnhu\l, kon pơlei gơ\h chă pơtăm bơ\n tơ\h au to.

- Lei ah, bơnê kơ kih sư Trịnh Thị Hồng Ngọc hlôi ‘măn jơ ‘năr pơma dơnu\h au hơ.

                                                Tơblơ\ nơ\r: Lan – Amazưt