VOV4.Bahnar - Kiơ\ kơtơ\ng ang đơ\ng Anih vei lăng kon pơlei dêh char Dak Lak, pơyan cà phê xơnăm 2016-2017 dêh char đei hloh 203.700 ha, đei yua găh plei hloh 447 rơbâu tấn, tơjur 15000 tấn pơtêng hăm pơyan adrol ki. Plei cà phê tơjur ưh adro# yuơ minh păh noh cà phê kră 'nao đei pơtăm tơ 'măl, duh tam mă truh ăh khei pe\ plei, mă oei tơjur yuơ hơyuh to# 'mi tơplih ưh xơđơ\ng pơm ăn kon pơlei tam mă băt trong vă chă hơmet pơ 'lơ\ng.

            Unh hnam [ok Y Chớt, tơ\ thôn 4, xăh Chư\ Suê, apu\ng Chư\ Mgar, dêh char Dak Lak đei hloh 4 sào cà phê oei pe\ plei ăh xơnăm mă 2. Pơyan cà phê âu yuơ to# 'mi tơplih ưh xơđơ\ng noh unh hnam 'nao pe\ đang, tơm tam mă tom pơdơh pơ 'lơ\ng đơ\gn ro\ng kơ minh xơnăm rong plei noh dang ei lơ hơgăt cà phê hlôi chôh pơkao, pơm ăn [ok pơngơ\t kơ đon:“ 'Nao âu yuơ 'mi răh rai pơtoi hloi lơ\m minh [lon noh tơm cà phê hlôi chôh pơkao mă lei mưh hơyuh to# 'mi tơplih ưh xơđơ\ng thoi âu dơ\ng noh pơgar cà phê gô le\ch pơkăo păng ruh pơđ^, cà phê ưh ke\ kơtuen plei yuơ 'mi lơ”.

Tơdrong tơm đei roi tơ\ kơpal noh đei xơkơ\t yuơ hơyuh to# 'mi tơplih ưh xơđơ\ng. Đơ\ng ro\ng khei to# đunh năr, truh ăh tong ane# khei 11 [ơ\t khei kon pơlei pe\ plei cà phê noh đei 'mi răh rai, pơm ăn tơm cà phê [ônh choh pơkao. Bơngai hlôh vao găh tơdrong jang cà phê, mă lei [ok Nguyễn Văn Nghĩa tơ\ xăh Chư\ Suê, apu\ng Chư\ Mgar, Dak Lak ưh kơ băt vă vei lăng thoi yơ mă tro\ [lep, [ok pơngơ\t kơ đon ưh băt vă ruih đak thoi yơ vă kơ 'lơ\ng dăh mă le# tơm cà phê pơdơh pơdei: “Hơyuh to# 'mi nhen dang ei noh inh athei ruih đak, yuơ 'mi ưh măh đak noh inh athei ruih đak kiơ\ đơ\ng ro\ng hloi vă hăp le\ch pơkao gơh tôm, dôm tơm nai ưh đei pơkao noh inh tuh 2 'măng pho\ng đang kơ noh [ôm đak ruih, le# kơnh hăp kro pơđ^ xơdrai păng hơlu\ng plei, păng pruih minh [ar kơloăi pơgang vă tang găn pơmâu 'me# xa ”. 

Kiơ\ anih jang găh choh pơtăm dêh char Dak Lak, tơm cà phê đei pe\ lơ\m 2 khei 11 păng 12, đang kơ noh tơm kơdih kro xơdrai lơ\m 1 khei vă hon tơ 'mơ\ng pơkao. Blu\ng khei 2 khei 3 xơnăm đơ\ng ro\ng noh đe pơtơm ako\m ruih đak vă tơm cà phê le\ch pơkao, kơtuen plei tôm.  

Mă lei, đơ\ng khei 12, lơ hơgăt cà phê tơ\ Dak Lak hlôi le\ch pơkao mă lei ưh tôm. Kiơ\ kơ [ok Đặng Văn Hoan, Kơdră anih vei lăng kon pơlei xăh Chư\ Suê, apu\ng Chư\ Mgar, Dak Lak tơm cà phê le\ch pơkao lơ\m khei mă hơyuh to# 'mit ơplih ưh xơđơ\ng noh tơ 'mơ\ng pơkao păng plei pơda ruh, pơrăm hăm dôm tơ 'mơ\ng pơkao đơ\ng ro\ng noh ưh đei lơ, pho\ ưh ke\ le\ch pơkao ăn pơyan đơ\ng ro\ng:“Hơyuh to# 'mi tơplih ưh xơđơ\ng thoi âu noh pơrăm tih tên truh pơyan cà phê 2017- 2018, 'mi thoi âu noh ưh đei anih xơ\k pơ hrăng, ưh gơh jang yuơ hli 'me# 'mach cham char noh tơdrong pơm jang đơ\ng kon pơlei tơjra#m lơ tơnap tap. Tơje# hăm noh, to# 'mi ưh xơđơ\ng thoi âu, oei pơrăm truh pơkao chôh ưh [lep pơyan, le\ch pơkao ưh tro\ pơyan noh gô pơrăm truh tơ\ plei ăn pơyan đơ\ng ro\ng ”. 

 Hăm tơdrong tơplih hơyuh to# 'mi ưh xơđơ\ng, anih jang găh choh pơtăm dêh char Dak Lak tơroi hăm kon pơlei jang mir kăl ako\m pe\ mă keh hơgăt cà phê oei đei plei, pơ 'nguaih var pơgar. Mă kăl noh athei tơre\k găh tuh pho\ng, ruih đak kiơ\ pơkăp giơ\ng pran kơ tơm cà phê vă tơm cà phê to\k giơ\ng pran tôm, tơjur [iơ\ răm găh plei cà phê ăn dôm pơyan đơ\ng ro\ng.  

Tơ\ ala au, thak si Phạm Công Trí, kơdră jang găh tơdrong cho\h jang sa kơ Dơno\ an^h tơm Chă tơche\ng Khoa ho\k kih thuơ\t cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên gô pơkă ăn kon pơlei bơ\n m^nh [ar kih thuơ\t lơ\m ve\i lăng năng tông chehphe [ơ\t khe\i ‘năr to\ ‘mi kial ư\h sơđơ\ng.

- Thak si Phạm Công Trí ăi, tơdrong mă kon pơlei jang chehphe lăng tru\h hre\i au ‘no\h găh lơ pơgar chehphe hlôi đe\i cho#h pơkao mă le\i tim mă lơ\m khe\i ‘năr yak hlo\h pơyan to\ phang vă bôp pơkao hơra\ng. Lơ kon pơlei [o#h pơkao cho#h blang ‘no\h tơruih dru\h kiơ\ hơmo\ tơgu\m ăn pơkao cho#h hrơ\p m^nh ‘măng, tơruih đak lơ lo\h hăm lăp ưh?

- Thak si Phạm Công Trí tơl: Đ^ đăng kon pơlei tôch pơngơ\t vă tơruih hrôih. Tơdrong tơruih hrôih tơ klep hăm te\h ju đe\i [ơm tru\h cham char kơ dơnơm chehphe, đe\i [ơm tru\h tơdrong blu\h vơ\ dơnơm pơm ăn tru\h đe\i pơrang pơrăm păng kơtăn ple\i ư\h kơ ‘lơ\ng. ‘Nau jing tơdrong tơtăm tôch kơ dêh, mă le\i nhôn pơkă ăn kon pơlei bơ\n lơ lau, chehphe cho#h pơkao lơ\m khe\i ‘năr ‘mi tơngie\t tơdăh ‘mi păh ai ư\h kơ t^h ‘no\h kon pơlei bơ\n ‘ne\ chă tơruih dru\h kiơ\. Kơ yuơ tơdăh bơ\n tơruih dru\h kiơ\ tơ [ơ\p he# ‘năr tơngie\t dơnơm cho#h pơkao to\ se\t ‘no\h gô ôm kơ yuơ ‘mi pru, mă [ar ‘no\h cho#h pơkao lơ\m te\h ư\h kơ gan ju le\i hăp ư\h kơ đe\i ge\i tru\h kơtăn ple\i ‘no\h gô pơm ăn hiong răm lơ hlo\h dơ\ng. Bơ\n chă tơruih đak lơ\m mă ‘năr tơno\. Mă kăl, mư\h kơtơ\ng bro\ chă tơroi ư\h kơ đe\i ‘năr tơngie\t ‘no\h bơ\n ‘ne\ tơruih, tơdăh bơ\n tơruih kơnh hiong răm kơtang hlo\h. Hăm dôm ‘măng pơkao blu\ng hlôi cho#h pơkao lơ\m mă ‘năr ‘mi te\h ju ‘no\h bơ\n bơ\n [o#h hơdăh hăp ư\h kơ gan ge\i đe\i kơtăn ple\i, kơna pơyan phang bơ\n io\k yua dôm pho\ng joăt chă prôih ăn chehphe păng io\k yua dôm pho\ng mơ\r ‘lơ\ng gô pơm ăn kơtăn ple\i hăp ge\i kơ jăp hlo\h, ‘no\h jing đe\i m^nh [ar kơtăn ple\i chehphe hlôi ple\i lăp đe\i 30-40% ‘no\h hăp đe\i ge\i tơdăh bơ\n pơ pră lơ lo\h le\i hăp ôm hloi. Mă ư\h kon pơlei bơ\n io\k yua dôm pho\ng hmă chă prôi ư\h hơto\ le\i dôm ple\i chehphe ‘no\h hăp ư\h kơ ge\i, tơdăh bơ\n io\k yua dôm pho\ng joăt chă prôi ăn chephe păng đe\i dôm pho\ng mơ\r ‘lơ\ng le\i dôm ple\i au hăp ge\i kơ jăp păng t^h vơ\ ‘lơ\ng.

-Le\i ah, ‘ngoăih ôm pơkao, hơlu\ng ple\i ltơdrong chă tơruih khe\i năr au oe\i pơm kơne# tru\h dôm tơdrong răm yă kiơ păng kon pơlei kăl hơmet pơ ‘lơ\ng tơdrong au ‘no\h lơ liơ?

- Thak si Phạm Công Trí tơl: ‘Ngoăih kơ ‘no\h, ple\i chehphe đe\i kơtăn lơ\m khe\i ‘năr ư\h sơđơ\ng hăp oe\i răm kơ pơrang găm hle\k hlo\k pơra\m dăh mă m^nh [ar pơrang yăde lơ\m khe\i năr kơnh, dăh mă răm kơ pơmau pơrang hla đum tơdăh hăp sa tơ\ hla, tơ\ kơto\ng ple\i tơdăh bơ\n ve\i lăng năng tông ư\h tơnăp le\i gô hiong răm kơtang hlo\h. Kơna mư\h ‘năr tơno\ mă le\i đe\i [o#h sơdrông pơrang pơra\m ‘no\h tơdrong ‘no\h tơdrong ve\i lăng ‘lơ\ng gô tơgu\m ăn m^nh [ar ple\i đe\i ge\i kơ jăp kơna tơdrong hiong răm lơ\m pơyan hăp dă [iơ\. Mă kăl to\ tơno\ bơih ‘no\h bơ\n pơđunh jơ ‘năr tơruih ‘măng mă blu\ng păng ‘măng tơruih mă 2 [ar ‘no\h đunh [iơ\ vă pơkao hăp t^h hơra\ng ‘lơ\ng kơna mư\h cho#h pơkao hăp đe\i kơtăn ple\i ge\i kơ jăp ‘măng mă [ar lơ lo\h bơ\n đe\i ple\i kơ jăp hlo\h lơ\m sơnăm đơ\ng ro\ng.

- Đơ\ng ro\ng khe\i ‘năr đunh ple\i ge\i ‘no\h tơdrong chă tu\h mơ\r pho\ng ăn dơnơm ‘long je\i đe\i kon pơlei lăng kơ jăp. Mư\h le\i tơdrong chă prôih pho\ng tu\h mơ\r lơ liơ mă [lep mă lăp păng pho\ng mơ\r đe\i chă tu\h lơ\m khe\i năr ayơ ‘no\h mă [lep hlo\h ho\ thak si?

- Thak si Phạm Công Trí tơl: Tơdrong chă tu\h mơ\r ăn chehphe, tiu ‘no\h tôch g^t kăl kơ yuơ hăp pơm ‘lơ\ng ăn kơ rơ\h păng te\h kơna hăp ato\k kơtang ke\ trep io\k tôm pho\ng mơ\r ăn kơ dơnơm chehphe, tiu adoi pơm ăn đe\i ple\i lơ. Sơ\ bơngai pơtăm chehphe, tiu chă tơche\ng akhan bơ\n tu\h mơ\r m^nh ‘măng lơ\m pơyan ‘mi blu\ng ‘noh hoe\i bơih, tôm bơih. Mă le\i dôm tơdrong chă tơche\ng tơ je# au đe\i [o#h tơdrong chă tu\h mơ\r roi năr roi tơnap tap găh tơdrong chă tu\h ư\h kơ măh kơna tơdrong chă tu\h lơ ‘măng lơ\m khe\i ‘năr kăl hlo\h ‘no\h hăp ‘lơ\ng hlo\h. Tơ\ dôm pơgar chehphe, tiu đe\i chă tơruih đak măh mai ‘no\h hre\i au nhôn ngăl athe\i tu\h mơ\r đơ\ng [ar tru\h pêng ‘măng. Pơ t^h gia nhen to\k bo\k pơyan phang bơ\n chă tơruih ‘măng mă 2 tơdăh đe\i rơvơn ‘no\h kon pơlei bơ\n io\k dang 15% mơ\r tu\h lơ\m sơnăm chă tu\h ăn dăh mă vă tơmơ\t đe\i mơ\r măh mai ăn dơnơm blu\h vơ\ jing ‘lơ\ng lơ\m pơyan phang. Khe\i ‘năr blu\ng pơyan ‘mi păng to\k bo\k pơyan ‘mi ‘no\h bơ\n chă tu\h to\ se\t mơ\r mơ\n. Tơdăh kon pơlei bơ\n đe\i mơ\r ^ch kon tơrong dăh mă kơ đo\h chehphe le\i kăl chă u\h bu\k ‘mơ\i hơdrol chă tu\h ăn ‘long pơtăm.

- Thak si ăi, mư\h le\i tơdrong ve\i lăng năng tông chehphe pă đe\i nhen sơ\ bơih mư\h to\ ‘mi kial roi năr roi ư\h kơ sơ\ng ưh deh, mă le\i vă lăp hăm tơdrpong tơ pl^h to\ ‘mi kial păng vă pơm dă [iơ\ hlo\h tơdrong răm kơ yuơ đơ\ng to\ ‘mi kial pơra\m le\i găh đunh đai tai sơnăm ‘no\h thak si hăm đe\i nơ\r chă pơtho ăn kon pơlei lơ liơ?

- Thak si Phạm Công Trí tơl: Sơnăm 2016-2017 mă đơ\ng pơyan ư\h sơđơ\ng mă le\i tơdrong kon pơlei jang kiơ\ khoa ho\k kih thuơ\t lơ\m ve\i lăng năng tông chehphe vă tơ jră tang găn hơlau hăm to\ ‘mi kial tơpl^h je\i hlôi hơnhăk đe\i io\k yua kơ jăp. Bơ\n je\i [o#h, tôch kơ lơ pơgar chehphe oe\i ple\i ăl, oe\i ke\ tang găn pơrang pơra\m păng đe\i jing ‘lơ\ng hơnơ\ng. Kơna to\ ‘mi kial ư\h sơđơ\ng ‘no\h m^nh lơ\m dôm tơdrong long tơnap tap hlo\h kơ kon pơlei mă le\i ‘nau je\i jing m^nh tơdrong rơvơn vă kon pơlei bơ\n hơdrin tơpl^h kih thuơ\t cho\h jang sa jang kiơ\ rim tơdrong gơ\h hơge\i khoa ho\k kih thuơ\t vă bơ\n ke\ tang găn hăm tơ pl^h to\ ‘mi kial păng jang kiơ\ tơdrong gơ\h hơge\i hle. Hăp ư\h khan lăp tơgu\m ăn kon pơlei ke\ hơmet pơ ‘lơ\ng to\ ‘mi kial pơra\m mă le\i oe\i tơgu\m ăn kon pơlei jang sa dă [iơ\ tơhoach lơ kon jên jang blu\ng a lơ\m mă kơ jă chehphe, tiu je\i ư\h sơ đơ\ng nhen hre\i au.

- Lei ah, bơnê kơ thak si Phạm Công Trí hơ!

Tơblơ\ păng rapor: Lan - Amazưt