VOV4.Bahnar - Pơyan ‘mi xơnăm âu truh hrôih păng đak ‘mi lơ hloh pơtêng hăm dôm xơnăm adrol ki. Lơ\m khei năr hơyuh to# ‘mi ưh kơ xơđơ\ng, lơ pơgar cà phê tơ\ dôm xăh Cư M’gar, Ea M’drod, Quảng Hiệp, apu\ng Cư M’gar, dêh char  Dak Lak hlôi đei [ôh ruh plei pơm ăn kon pơlei pơngơ\t kơ đon.

Pơgar cà phê hloh 1 ha 4 sào kơ unh hnam yă Lê Thị Minh, tơ\ thôn 5, xăh Cư M’gar, apu\ng Cư M’gar, rimt ơm adoi đei plei pơda [ơm găm, to\ng noh ôm, lơ tơm đei truh 20% plei hơlu\ng. Yă Minh ăn tơbăt, ‘mi lơ\m dôm năr âu ki noh pơgar ‘long hơ iuch, ăh đei to# noh tơm mă yơ adoi đei plei [ơm găm păng ruh. Mă hlôi đei anih te\ch pơgang pơtho răt pơgang pruih bơih, mă lei tơdrong ruh plei adoi tam mă đ^. Yă Lê Thị Minh pơngơ\t tơroi: “Đơ\ng ro\ng khei pơdơh ‘mi noh plei pơtơm tơplih kơmâu dreng păng ruh. Ăh [ôh thoi noh inh pơngơ\t kơ đon păng truh tơ\ dôm anih te\ch pơgang vei hơlen ‘long pơtăm, inh apinh, đe tơroi athei răt pơgang vih pruih. Âu xơ\ pruih 2 ‘măng, măng dăk găm păng kok. Đơ\ng ro\ng kơ noh inh duh pruih pơgang Bo ăn kơ tơm, ăh pơtơm pruih đang dôm năr noh tam mă băt ôh, le# đunh [iơ\ noh ‘mi jur pơtơm hơlu\ng plei noh mă băt …”

Tơ\ dôm xăh Ea M’drod, Quảng Hiệp, Ea H’Đing, apu\ng Cư M’gar, lơ pơgar cà phê duh đei [ôh nhen thoi ăi mơ\n. Yă Lê Thị Năm, oei tơ\ pơlei  Djung, xăh Ea M’drod ăn tơbăt, lơ\m pơgar cà phê je# 1 ha kơ unh hnam, đei lơ tơm ruh plei truh tong ane#. Tơdrong mă âu pơyan ‘mi yơ duh đei, mă lei xơnăm âu plei cà phê ruh lơ hloh. Yă Lê Thị Năm ăn tơbăt: "Khei năr hăp ruh plei ăh ‘mi lơ. ‘Mi lơ noh đei lơ măng dăk yă de hloi, hla noh dreng pơđ^, khei năr âu noh hăp ruh plei. Duh hơpơi anih juăt jang kơ apu\ng tơgu\m pơgang hơmet dăh mă trong hơmet vă hăp da [iơ\ kơ ruh plei, rim xơnăm pe\ yua pă dôm yơ, mă ăh ruh noh đe ưh kơ đei yua lơ ôh.."

Dunh plei cà phê pơda ruh tơ\ tơm hơlen lăng, [ok Nguyễn Văn Sơn, oei tơ\ pơlei Djung, xăh Ea M’drod pơtêng: Plei ruh đunh noh đei kơmâu găm, pha hăm plei pơtơm ruh đei kơmâu bra#p, mă lei adoi nhen băl ăh anih noh to\ng hăp kro dăh mă ôm, tăp dăr to\ng păng plei đei pơmâu gam. Duh kiơ\ kơ [ok Sơn, tơdrong ôm to\ng, ruh plei xơnăm mă yơ duh [ôh ăh blu\ng pơyan ‘mi, mă lei xơnăm âu noh răm kơtang hloh. {ok Nguyễn Văn Sơn ăn tơbăt: "Ruh plei noh hơnơ\ng kơ [ôh dang ei, tơ\ âu [ơ\t plei hăp tih, ‘mi lơ noh hăp duh ruh. Kon pơlei ưh kơ băt, mă noh kơyuơ đơ\ng pơrang, dăh mă pho\ng, dăh mă yuơ đơ\ng xir trong bơ\ bồn pơgăn rơh pơm đei, đe chă kơche\ng kư\ kă đe\ch. Tơdrong hơdăh noh tam mă đei bơngai băt thoi yơ, păng tam mă đei đe pơtho ăn. Nhôn ‘meh vă noh pơm thoi yơ đei minh bơngai juăt jang găh choh pơtăm, bơngai jang khoa ho\k, bơngai juăt jang găh te\ch răt tơmam đơ\ng nhôn, 4 anih jang noh atu\m băl pơm jang, atu\m băl hơto\k tơ iung…"

Pơ rang j^ phă kơ to\ng plei, pơm ăn plei hơ lu\ng oei krao ‘no\h pơ rang j^ thán thư, pơm ăn plei kro, plei ôm ‘no\h yoa pơ mâu Colletotrichum cofeanum pơm tơ le\ch, j^ m^nh lơ\m dôm pơ rang j^ đei lơ tơ\ ‘long che\h phe, mă loi j^ lơ\m pơ yan ‘mi. Găh trong tang găn pơ rang j^ âu, ki sư Lê Văn Từ, Kơ dră An^h rei pơ tăm păng vei lăng ‘long pơ tăm apu\ng Cư M’gar, dêh char Dak Lak tơ roi:

-{ok ăi, mât lơ\m pơ yan ‘mi ‘no\h đei lơ pơ gar che\h phe kơ kon pơ lei đei plei hơ lu\ng. Tơ drong ‘nâu tơ\ tơ ring bơ\n thoi yơ?

-Ki sư Lê Văn Từ: Pơ rang j^ pơm ăn plei ôm, kơ to\ng plei ôm ‘no\h pơ yan ‘mi âu đei tôch dêh. Lơ\m pơ yan ‘mi, hơ yuh ‘ngôm kơ jung kơ na jing đei j^. Plei hơ lu\ng kơ dih, đơ\ng ưh kơ măh pho\ng ku\m tôch lơ. Mơ\r tuh ăn ‘long đei plei ưh kơ măh vă rong plei ku\m pơm ăn plei hơ lu\ng ‘năi. Lơ\m pơ yan ‘mi âu, pơ rang j^ phă kơ to\ng plei đei lơ. Mưh ‘năr to\ ‘no\h ưh gan đei [iơ\, mă lei mưh ‘năr yơ\p, hơ yuh ‘ngôm kơ jung ‘no\h pơ rang j^ ôm kơ to\ng plei đei roi dêh păng plei hơ lu\ng tôch lơ, tơ dăh bơ\n ưh đei trong pruih pơ gang tang găn pơ mâu j^ phă vă găn plei hơ lu\ng ‘no\h pơ rang j^ tơ po\h tôch hre\nh…

-Lei, yoa kiơ đei j^ păng mưh đei j^ ‘no\h sư [ôh thoi yơ hă [ok?

         -Ki sư Lê Văn Từ: Tơ drong tơm pơm tơ le\ch j^ ‘no\h yoa pơ mâu phă ôm kơ to\ng, oei krao ‘no\h pơ rang j^thán thư tơ\ plei. Thán thư pơm ăn plei găm, păng mưh mât tơ\ lăm sư pơm ăn kơ to\ng plei ôm. Ưh lăp hơ dro# kơ to\ng plei ôm đe\ch, mă đ^ đăng tơ drong j^ yoa pơ mâu pơm tơ le\ch lơ\m khei ‘năr hơ mơ\l ‘yăl, ‘ngôm hơ ‘yuih adoi tơ po\h tôch hre\nh. Pơm ăn kơ to\ng plei ôm, ưh gơ\h rong plei, mơ\r ưh gơ\h to\k tơ\ plei, lăp gơ gu\ dơ dar ‘no\h plei hơ lu\ng đ^...

-Vă găn [iơ\ hiong răm ăn pơ gar che\h phe, kon pơ lei athei tang găn thoi yơ hă [ok?

-Ki sư Lê Văn Từ: Vă tang găn pơ rang j^ ôm kơ to\ng plei, [ât blu\ng pơ yan ‘mi khei 5, khei 6, ‘no\h pơ tơm pruih pơ gang tang găn j^ tơ\ ‘long che\h phe. Mă 1 vă tang găn pơ rang j^ phă hla kro phe\l phônh păng yă de tơ\ tơm ‘long. Atu\m hăm ‘no\h, pơ yan ‘mi, hơ yuh ‘ngôm kơ jung, j^ khei ‘năr plei vă tih ku\m [ônh đei j^ ôm kơ to\ng plei ‘năi. Đe gơ\h pruih lơ kơ loăi pơ gang pơ lôch pơ mâu, pơ tih gia nhen Anvin, Tinsopbe, dôm kơ loăi pơ gang pơ lôch pơ mâu nhen Amitatot. Amitatot tôch ‘lơ\ng, mă lei măk [iơ\, pơ gar ‘long plei hơ lu\ng lơ ‘no\h athei pruih Amitatot vă găn le#. Oei dôm kơ loăi nai, mưh ‘năr dr^p drăp đunh ‘no\h bơ\n athei pruih dơ\ng 2 ‘măng. Lơ\m khei ‘năr kơ to\ng plei ôm ‘no\h bơ\n yoa pơ gang Amitatot vă găn, mă ưh ‘no\h pơ gang bóc- đô, gốc đồng vă pruih…

Mă 2, tơ drong tuh mơ\r ưh kơ tôm, ưh kơ măh Kali, Canxi... ‘Ngoăih kơ tơ drong vei rong ‘no\h bơ\n athei pruih găn hơ drol hăm đak pơ gang bóc-đô [ât blu\ng pơ yan, mưh [ôh j^ ‘no\h bơ\n gơ\h pruih hơ lơ\k ‘măng mă 2. Mưh đei j^ ‘no\h [ât lăp athei pruih pơ gang tang găn lơ ‘măng mă ưh kơ s^ 1 ‘măng đe\ch, bơ\n gơ\h pruih pơ gang tang găn lơ\m khei ‘năr ‘no\h hloi. Trong jang ‘no\h vei pơ gar rơ hơi ‘lơ\ng, le# kơ pe\ng găn gl^p glăp hang, mưh pơ gar hơ mơ\l ‘no\h [ônh đei pơ rang j^ phă đe\ch…

-Lei a, bơ nê kơ ih hơ!

Lan  - Dơ\ng chih păng rapor