VOV4.Bahnar - Kon Tum noh tơring tơm kơ lơ hơdre\ch ‘long pơm pơgang kăp g^t, nhen sâm Ngọc Linh, sâm hroi (đảng sâm), ngũ vị tử, sa nhân…Vă io\k jang mu\k drăm hlôi đei găh ‘long pơm pơgang, dêh char Kon Tum hlôi đei trong axong jang tơnăp, vă tơgu\m kon pơlei kon kông pơtăm hơdre\ch ‘long pơm pơgang, vă hơto\k io\k yua, xut le# pơngot tơjur hin dơnuh păng hơto\k pơm pơdro\ng. Truh dang ei dêh char Kon Tum hlôi pơtăm đei hloh 1.500ha ‘long pơm pơgang hăm đei io\k yua pơhlom 4.600 ta#n.

Đơ\ng ro\ng 2 xơnăm tơle\ch jang, xăh Măng Cành, apu\ng Kon Plông hơto\k đei je# 30ha ‘long pơm pơgang mă lơ noh sâm hroi (đảng sâm) păng tơm đương quy. Vă 77 unh hnam kon pơlei hin dơnuh, tơje# hin dơnuh tơ\ 9 pơlei lơ\m xăh duh gơh pơtăm đei ‘long pơm pơgang, AnihChoh jang xa tơ\ tơring tơgu\m ăn hơdre\ch, kih thuơ\t păng kơchăng “chă pơtho rei pơtăm”. Đơ\ng noh dôm unh hnam âu hlôi pơtăm đei hloh 4ha sâm hroi păng đương quy. Đơ\ng ro\ng kơ dôm tơdrong pơngơ\t mă blu\ng, lơ unh hnam kon pơlei tơ\ xăh Măng Cành dang ei hlôi kh^n axong jang, tơplih minh [ar hơgăt teh jang ưh đei yua vă pơtăm ‘long pơm pơgang. Pơmai Y Yên, oei tơ\ pơlei Kon Năng, mă ‘năr ‘mi duh pơ ‘nam năm tơ\ mir vei hơlen 1 ha tơm đương quy chơt hơ iă ăn tơbăt: “{ơ\t mă xăh axong ăn minh [ar unh hnam hơdre\ch sâm đương quy, [ôh unh hnam đe pơtăm đei noh inh adoi răt pơtăm hơlen năng. Sâm đei yua bơih đei bơngai năm răt noh ba te\ch. Đơ\ng tơdrong pơtăm sâm đương quy, inh [ôh pơyua lơ ăn unh hnam, đei jên axong ăn tơdrong erih lơ\m unh hnam”.

Mă ‘nao pơm jang mă blu\ng, cho\ng mă hơdre\ch ‘long pơm pơgang pơyua găh mu\k drăm ăn bơngai pơtăm, mă hăt noh ăn kon pơlei kon kông tơ\ apu\ng Kon Plông noh lơ tơpă. Hơdăh nhen tơm sâm hroi, hăm tơdrong pơyua pơhlom 3.900 k^ minh ha đei yua pơhlom 600 triu hlj; tơm đương quy đei yua pơhlom 14 ta#n 1ha cho te\ch đei pơhlom 350 triu hlj... Hơ iă hloh noh tơdrong jang hadoi te\ch răt, pơm tơle\ch pơgang đơ\ng kon pơlei hăm anih jang mu\k drăm tơ\ tơring đei io\k jang mă blu\ng đei io\k yua kơjăp pơkăp xơđơ\ng đunh đai. {ok Bùi Quang Đạo, Kơdră Anih jang hadoi Choh jang xa Tuyết Sơn Kon Plông ăn tơbăt: “Trong jang hadoi tơguăt hăm kon pơlei, mă hăt noh hăm kon pơlei kon kông vă hơto\k tơring pơtăm ‘long pơm pơgang noh đei io\k yua tơnăp, dăp đon dăp bơnôh đơ\ng kon pơlei. Pơm jang hadoi kiơ\ pơkăp atu\m pơyua vă pơm thoi yơ ăn kon pơlei jang tơnăp hloh, hơto\k io\k yua ăn kon pơlei kon kông, mă kăl noh hăm unh hnam hin dơnuh, tơje# hin dơnuh”.

Truh dang ei apu\ng Kon Plông, dêh char Kon Tum hlôi pơtăm đei hloh 150ha ‘long pơm pơgang mă tơm noh sâm hroi, đương quy, sa nhân. Lơ\m noh, hơgăt mă jơnu\m pơgơ\r tơring tơgu\m ăn kon pơlei pơtăm noh 96ha păng je# 60ha noh đơ\ng dôm anih jang, tơ ‘ngla bơngai jang kơdih axong jang. {ok Lê Đức Tín, Pho\ Kơdră Anih vei lăng kon pơlei apu\ng Kon Plông ăn tơbăt, tơchơ\t kơ apu\ng noh pơjing đei tơring pơtăm ‘long pơm pơgang xơđơ\ng tơguăt hăm pơm tơle\ch axong tơdrong jang, hơto\k io\k yua ăn kon pơlei. Vă jang đei tơdrong âu, jơnu\m pơgơ\r tơring pơm trong hiôk ăn kon pơlei păng anih jang mu\k drăm: “Apu\ng tơroi ăn anih jang mu\k drăm gơh pơm tơle\ch pơgang lơ\m hơgăt teh pơkăp vă đe xư axong jang kơtă păng tơguăt hăm kon pơlei chă răt ‘long pơm pơgang pơtăm đei. Apu\ng hơvơn rim anih jang mu\k drăm axong man hnam kơmăi pơm pơgang tơ\ apu\ng. Lơ\m tơdrong jang tơ\ âu, apu\ng adro# tơguăt hăm dôm tơdrong tơchơ\t, pơ ‘lơ\ng tơmam drăm vă pơjing hơnăn dôm kơloăi pơgang hla ‘long Măng Đen”.   

- Pơmai Hồ Thị Kim Oanh, Kơdră Anih jang Te\ch pơdro Lâm Thịnh tơ\ apu\ng Đăk Tô, dêh char Kon Tum, bơngai jang đei jơnei hăm tơmam hla che sâm hroi Ngọc Linh ‘nao tơgop hơto\k kơjă kăp g^t ăn minh kơloăi pơgang hla ‘long tơ\ tơring, yak hadoi tơgu\m ăn bơngai pơtăm sâm hroi tơ\ xăh Mường Hoong păng Ngọc Linh kơ apu\ng Đăk Glei đei anih te\ch tơle\ch tơmam drăm po, xơđơ\ng hơto\k io\k yua.   

- Đơ\ng đon kơche\ng thoi yơ mă ih pơjing anih jang mu\k drăm păng rơih pơm jang te\ch pơdro tơmam drăm âu ?

Tơl: Inh đei rơneh păng tih vơ\ tơ\ âu noh đơ\ng oei ‘la#p hlôi tơguăt hăm ‘long pơm pơgang păng mă g^t noh sâm hroi. Sâm hroi tơ\ âu noh lơ păng kon pơlei Xơ đăng tơ\ tơring groi  kông Ngọc Linh pơtăm păng io\k yua đơ\ng đunh xơ\ bơih. Adrol ki đe xư chă xơ\k kro ‘măn yua. ‘Măn chă pai đak nhă, tong hăm hơlăk dăh mă ‘măn yua lơ\m rim ‘măng ako\m et xa đe\ch. Hla ‘long pơgang noh lơ mă lei yua thoi noh huach đe\ch. Io\k đơ\ng tơdrong lăp, tơdrong ‘meh tơgu\m ăn kon pơlei đei anih te\ch tơle\ch xơđơ\ng kơjăp, io\k yua tôm tơmam pơtăm đei păng hơto\k hăp jing tơmam drăm kăp g^t kơ tơring, tơgu\m ăn kon pơlei noh inh pơtơm chă hơlen păng pơm tơle\ch hla che kơdu\ng mă blu\ng.

- Vă pơm tơle\ch tơmam drăm po, ih chă hơlen trong jang ‘nao, kơmăi kơmo\k thoi yơ?

-Tơl: Mă blu\ng inh păng boăl inh năm truh tơ\ Lâm Đồng vă chă ho\k hơlen. Lâm Đồng jing anih tơm kơ hla che. Ba ‘meh pơm tơle\ch minh kơloăi hla che ‘lơ\ng păng vei xơđơ\ng tơdrong ‘lơ\ng kơ sâm noh ba athei năm ho\k hơlen. Inh tơ[ơ\p đei bơngai dăp đon dăp bơnôh. Xư đei anih pơm tơle\ch hla che tơ\ Lâm Đồng păng tơdrong hlôh vao adoi đei 10 xơnăm jang găh hla che. Hăm hla che kơdu\ng noh xư pơtho ăn kơ nhôn găh trong bơ\ hla che, trong hơna hla che păng vei tơdrong ‘lơ\ng đơ\ng [um sâm păng dôm kơloăi ‘long pơgang nai. Đơ\ng noh nhôn ho\k đei mă blu\ng trong tơnăp pơm tơle\ch hla che đơ\ng teh đak Nhật păng xơkơ\t pơm kiơ\ trong ‘nao âu đơ\ng teh đak Nhật đơ\ng hla ‘long cham char đe\ch.  

- Dang ei ‘noh tơmam drăm mă Anih jang pơm tơle\ch hlôi đei te\ch tơ\ yơ păng bơngai răt yua chă jâu akhan thoi yơ găh tơmam drăm dih kâu pơm tơle\ch?

-Tơl: Tơmam drăm mă Anih jang pơm tơle\ch hlôi đei te\ch tơle\ch tơ\ 13 dêh char, plei tơm tơring tơmăn đak krong Cửu Long păng Nam {o#. Tơring dơnơm răt tơmơ\t noh plei tơm Hồ Chí Minh, Hà Nội păng Đà Nẵng. Kiơ\ xơkơ\t đơ\ng bơngai răt yua noh tơmam drăm tôch ‘lơ\ng. Yua lơ\m pơhlom đơ\ng ro\ng 2 gie\ng noh đe akhan ‘lơ\ng, [ônh tep. Tôm bơngai răt yua tơmam nhôn pơm tơle\ch adoi akhan, hla che [ônh nhă, ‘lơ\ng hăm jơhngơ\m jăn, noh đe [ônh kơ tep hlơ\k, kơ\l ‘ngok adoi hơ iơch hơ iong. Dang ei Anih jang to\k bo\k oei pơm tơle\ch minh tơmam dơ\ng noh bơ\ kao sâm hroi Ngọc Linh. Kao sâm hroi Ngọc Linh noh adoi đei đe akhan ‘lơ\ng hăm jơhngơ\m jăn.  

- Vă ke\ đei tơmam pơm tơle\ch hla che noh ih pơm jang hăm kon pơlei jang mir kiơ\ pơkăp thoi yơ?

-Tơl: Vă ke\ đei minh tơmam ‘lơ\ng hla che kơdu\ng noh ba athei vei xơđơ\ng [âu phu păng pơgang hlôi đei, vă xơđơ\ng ăn bơngai gơh ‘lơ\ng grăng hăm jơhngơ\m jăn. Nhôn rơih ‘long pơtăm noh sâm hroi đei pơtăm tơ\ Mường Hoong, Ngọc Linh kơ apu\ng Đăk Glei. Nhôn rơih ‘long pơgang tơ\ groi kông Ngọc Linh noh đei pơgang x^t hloh, đei lơ măh ăn tơdrong jang te\ch răt sâm hroi păng jing minh tơmam kăp g^t kơ tơring.

- Ih xơkơ\t thoi yơ găh tơdrong pơtăm ‘long pơm pơgang đơ\ng kon pơlei jang mir mă ih jang hadoi?  

- Tơl: Dang ei tơring pơtăm ‘long pơm pơgang inh noh tam io\k yua trong jang ‘nao. Đe xư mă lơ noh choh pơtăm kiơ\ trong xo, io\k hơdre\ch sâm tơ\ tơring pơtăm tơplih pơyan, dang 2 xơnăm đe gô tơplih minh ‘măng. Ưh đei yua pơgang hoă chơ\t, pho\ng rei kiơ ôh, le# hăp hon kơdih đe\ch. Pơtăm ăh pơyan ‘mi păng đ^ pơyan jang noh kăt yua. Dang ei Anih jang răt kiơ\ pơyan io\k yua đơ\ng kon pơlei. Kon pơlei jang mir dang ei adoi băt hơdăh kơdih po athei hơto\k pơ ‘lơ\ng sâm mă po pơtăm đei, dang ưh đei yua pơgang hơdrông. Ưh đei yua pho\ng hoă ho\k. Chơt hơ iă mă anih jang ‘meh tơroi găh tơmam drăm rơgoh hăm kon pơlei jang mir. Axong tơmam drăm pơm hla che ăn anih jang noh anih jang nhôn gô hơ ‘nhăk trong jang kơmăi kơmo\k ‘nao rơgoh ‘lơ\ng ăn kon pơlei pơm jang păng [ơ\t doh ba răt tơmam drăm adoi xơđơ\ng mơ\n.

- Dêh char Kon Tum to\k bo\k oei tơchơ\t kho\m mă jang đei lơ\m hơto\k pơm tơle\ch pơgang hla ‘long. Vă jang đei tơdrong âu noh, kơdih po kon pơlei jang mir athei tơplih thoi yơ lơ\m đon kơche\ng pơm jang kơ po.

-Tơl: Vă hơto\k hlôh vao ăn bơngai jang mir noh bơ\n athei đei dôm trong jang tơgu\m păng hơ ‘nhăk dôm tơdrong juăt lơ\m choh pơtăm hưuh kơ ăn kon pơlei pơm kiơ\. Hơ ‘nhăk dôm trong jang ‘nao, mă kăl noh trong jang vi sinh va#t ăn kon pơlei băt păng hơto\k băt vao ăn đe ye\t noh athei pơjing minh tơmam drăm rơgoh xơđơ\ng noh pơtơm đei bơngai răt yua lui ngeh păng gơh hơto\k tơ iung hloh.

- Lei ah, bơnê kơ ih hơu!

Lan chih păng rapor