VOV4.Bahnar - Khei năr dang ei, lơ pơgar cà phê tơ\ Dak Lak to\k bo\k oei ăh khei kơtuen plei. Mă lei, yuơ hơyuh to# ‘mi ưh kơ xđơ\ng hơnơ\ng pơm ăn tơm cà phê đơ\ng kon pơlei [ônh [ơm pơrang pơrăm mă hăt noh măng dăk yă de.  

Măng dăk yă de jing minh lơ\m dôm kơloăi pơrang hli hlơt hloh hăm tơm cà phê tơnap kơ tang găn. Măng dăk yă de pơm tơjur plei cà phê đơ\ng 40 truh 60%, pơrăm găh mu\k drăm hăm bngai jang choh pơtăm. Kiơ\ dôm bngai jang khoa ho\k, măng dăk yă de hơnơ\ng tơdru\t kơtang lơ\m pơgar cà phê ‘nao pơtăm hloh kơ pơgar cà phê đei plei. Măng dăk yă de hơnơ\ng ako\m tơ\ lơ anih lơ\m tơm nhen: tơ ‘mơ\ng pơda, kơ ‘nhu\m plei, to\ng pơkao, tơm rơh... Măng dăk yă de pơrăm xơdrai, plei hăm trong [et trep đak pơda lơ\m plei cà phê pơm ăn plei pơda ưh kơ ke\ tih. Mưh hlăm noh hơnơ\ng kơ [ôh pơmâu găm gom [enh hla păng xơdrai pơm ăn tơm ưh kơ ke\ trep hơyuh ‘năr, pơm ăn plei honh păng ruh, pho\ noh pơm xơdrai kro păng lôch tơm. Thak sih Trương Văn Cao, Kdră Anih jang vei hơlen ‘long pơtăm apu\ng Krông Pach, Dak Lak ăn tơbăt: “Hăm tơm cà phê đei lơ kơloăi pơrang pơrăm. Mă lei lơ\m pơyan phang âu noh măng dăk yă de pơrăm hăm tơm cà phê lơ hloh, tơ\ xơdrai, tơm hla păng tơ\ hơla teh noh hăp hram lơ\m rơh tơm cà phê. Ăh blu\ng pơyan phang noh bơ\n [ôh răh rai lơ\m minh [ar tơmđang kơ noh hăp lang xă truh tơ\ hla, kơ ‘nhu\m plei păng tơ\ xơdrai. Măng dăk yă de xôch trep đak lơ\m hla păng plei. Mưh xôch ăh hla noh pơm ăn kơ hla be\nh, kro păng ruh. Mưh xôch ăh kơ ‘nhu\m plei noh hăm pơm ăn kơ plei kro păng ruh. Ăh pơyan phang măng dăk yă de chêk lar tơ\ teh pran hloh, hăp cheh kơtăp chêk lar lơ”

Kiơ\ tơdrong tơroi đơ\ng dôm bngai jang khoa ho\k, vă tang găn măng dăk yă de x^t hloh, mă blu\ng kon pơlei pơtăm cà phê athei hơlen lăng trong jang po tam mă tơnăp ưh păng hơnơ\ng hơlen var pơgar, choh chong mă rơgoh. Mă hăt noh đơ\ng ro\ng kơ pe\ plei đang. Tơdrong kăt hleh xơdrai tơm cà phê noh kăp g^t, vă kơ tơm rơhơi noh gô tơjur anih oei ăn măng dăk yă de. Adoi kiơ\ tơdrong tơroi đơ\ng dôm bngai jang khoa ho\k, mă hăm rim ‘long pơtăm yơ, tơdrong axong tôm măh kơchơ\t duh tơgu\m ăn ‘long pơtăm to\k pran ke\ tơjră hăm pơrang. Tơm cà phê adoi thoi ăi mơ\n. Đơ\ng ro\ng kơ pe\ plei đang noh tơm ưh kơ pran, chôh pơkao hrôih yuơ hơyuh to# ‘mi ưh kơ xđơ\ng, yuơ noh, tơdrong tuh pho\ng mơ\r tro\ [lep gô tơgu\m ăn tơm cà phê tơjră hăm pơrang pran hloh. Thak sih Trương Văn Cao tơroi: “Hăm pơyan phang noh tơm cà phê chôh pơkao vă kơtuen plei, yuơ noh pho\ng mơ\r păng kơchơ\t ‘lơ\ng bơ\n tuh păh lăp đe\ch. Găh pho\ng hoă ho\k noh bơ\n yua pho\ng mă đei to\ xe\t đạm nhen pho\ng SA. Bơ\n tuh hăm xkơ\t 200Kg/ha. Pho\ng SA ‘ngoah kơ đạm hram hăm tơm ăh pơyan phang noh hăm oei đei kơchơ\t lưu huỳnh. ‘Ngoaih kơ pho\ng hoă ho\k, mih ma duch nă duh gơh yua minh [ar kơloăi pho\ng hữu cơ vi sinh đak đei đạm hữu cơ păh lăp. ‘Ngoaih kơ noh pho\ng hữu cơ oei đei pho\ng vi lượng tơgu\m ăn tơm cà phê to\k pran, ke\ chôh pơkao kơtuen plei xđơ\ng tơnăp hloh”

‘Ngoaih kơ tơdrong vei hơlen kơchơ\t ‘lơ\ng mă tro\ [lep, tơdrong yua kon char kơmar pơ yua vă pơlôch măng dăk yă de adoi jing minh lơ\m dôm trong jang mă đei rim bngai juăt jang găh choh pơtăm pơkăl jang kiơ\. Lơ hơdre\ch kon char kơmar ‘lơ\ng pơlôch măng dăk yă de nhen: ong xut, hơrơ\ng, ưh kơ adro# pơlôch măng dăk yă de mă oei tơgu\m vei xđơ\ng cham char dơ\ng. Mă lei, [ơ\t măng dăk yă de chêk lar lơ noh tơdrong pơlôch hăm pơgang hoă ho\k athei io\k jang hloi, mă hăt noh lơ\mchăl pơm jang dang ei. Thak sih Trương Văn Cao tơroi: “{ơ\t bơ\n [ôh lơ noh yua minh [ar kơloăi pơgang păng [ơ\t yua pơgang hoă ho\k noh yua pơgang pruih kiơ\ xkơ\t 4 [lep păng ăh pruih pơgang athei lu\k lơ\k hăm pơkăp găh kơdraih. Ăh pruih, mưh măng dăk yă de oei lơ\m kơ’nhu\m plei noh atu\m hăm đơ\ng ro\ng kơ ruih đak bơ\n athei ôp mă rơgoh kơ ‘nhu\m plei le# hrăng đang kơ noh pruih pơgang hăm đong tơ\ xơdrai kơ ‘nhu\m plei mă đei măng dăk yă de gom xa . Mưh măng dăk yă de oei ăh hơla tơm noh bơ\n lu\k lơ\k pơgang păng pruih kơtă ăh tơm hloi, athei pruih pơgang 2-3 ‘măng, rim ‘măng pruih ataih băl đơ\ng 10-14 năr vă tang găn măng dăk yă de chêk lar pơrăm ‘long pơtăm.”

Atu\m hăm tơdrong yua pơgang noh trong choh jang ưh kơ pho\ng pơgang to\k bo\k oei đei mih ma duch nă io\k jang lơ\m tơdrong choh jang xa rơgoh xđơ\ng dang ei. Trong jang ưh kơ yua pơgang vă tang găn păng pơlôch măng dăk yă de nhen tơ\ hơla âu: tơhlu ‘nhui unh vă tang găn măng dăk yă de chêk lar, dơ\t pơga dăh mă dăng tơlei vă tang găn măng dăk yă de lang xă, ‘nh^k tơmam choh jang athei ôp rơgoh ling lang, ưh kơ đei pơtăm dôm hơdre\ch ‘long mă măng dăk yă de lăp oei gom tơje# hăm pơgar cà phê, pruih đak hăm đing chruih vă ôp tơhiu le# măng dăk yă de. Dôm trong jang âu gô pơm ăn măng dăk yă de ưh kơ ke\ chêk lar, [ônh ăn mih ma duch nă pơkăp anih đei măng dăk yă de păng vă pơlôch hơmet le# pơrang.

Jăh vă akhan, dang ei kjă cà phê oei tơjur noh lơ bngai pă gan tơguăt hăm tơdrong hơlen jang cà phê. Mă lei, cà phê adoi oei jing ‘long pơtăm tơm pơm tơle\ch tơmam te\ch ăn teh đak tih hloh kơ dêh char Dak Lak. Vă jang găh cà phê kjăp xđơ\ng tang găn tơdrong pơtăm kơdâu kiơ\ kjă te\ch, mih ma duch nă athei hơlen lăng pơgar ‘long ling lang, jang tơnăp tơdrong chă tuh pho\ng mơ\r, tang găn pơrang tro\ [lep, yuơ pơgang tro\ [lep vă đei gơh đei yua xđơ\ng, tơre\k truh tơdrong choh jang xa kjăp xđơ\ng hloh. 

Jang chehphe kơ jăp ‘lơ\ng kiơ\ tơchơ\t 4C hlôi hơnhakư ba đe\i io\k yua kơ jăp ăn lơ u\nh hnam kon pơle\i. Trong jang au hlôi tơ pl^h trong jang chehphe sơ\ ki, tơgu\m ăn kon pơle\i jang kiơ\ khoa ho\k kih thuơ\t, pơ kom kon jên tơmơ\t jang ‘măng mă blu\ng, ato\k đe\i io\k yua kơ jăp ‘lơ\ng. Đơ\ng no\h pơm đe\i chehphe ‘lơ\ng, sơkơ\t hơdăh chehphe ‘lơ\ng kơ Việt Nam lơ\m an^h te\ch mơdro apu\ng ple\nh te\h. Vă băt hơdăh hlo\h dơ\ng trong jang chehphe kơ jăp ‘lơ\ng ‘moi kiơ\ tơchơ\t 4C, bơngai chă ch^h kơtơ\ng ang kơ Radiô NPMVN oe\i tơ\ Tây Nguyên pơma dơnu\h hăm [ok Lưu Văn Hoàng, tang măt ăn An^h jang 4C tơ\ Việt Nam.  

- {ok ăi, jang chehphe kiơ\ tơchơ\t 4C ‘no\h g^t kăl lơ liơ hăm tơdrong jang chehphe kơ jăp ‘lơ\ng hre\i au?

{ok Lưu Văn Hoàng: Jang chehphe kơ jăp ‘lơ\ng vă đe\i ple\i ăi, ple\i ‘lơ\ng păng ato\k tơdrong jang sa păng oe\i sa kơ kon pơle\i cho\h jang sa sơđơ\ng dơ\ng kơ jăp, kơna tơdrong tơchơ\t 4C jing tơdrong jang kăl hlo\h lơ\m jang kiơ\ tơdrong jang kơ jăp ‘lơ\ng. Kơ yuơ lơ lo\h lơ\m khe\i năr au ki nhôn hlôi pơgơ\r pơtho tơbăt păng tơgu\m djru kon pơle\i lơ\m jang kiơ\ rim trong jang kơ tơchơ\t 4C vă sơđơ\ng đe\i chehphe jang kiơ\ tơchơ\t ‘lơ\ng kơ jăp ‘lơ\ng lơ\m 3 tơdrong ‘no\h: Cham char, tơpôl păng mu\k drăm.

-Mư\h le\i bơngai bu gơ\h jang chehphe kiơ\ tơchơ\t 4C păng đe\i tôm tơdrong pơkăp yă kiơ mă gơ\h vang jang kiơ\?

{ok Lưu Văn Hoàng: 4C ‘no\h m^nh tơdrong tơchơ\t mơ\ng kơ d^h kơna bơngai bu je\i gơ\h vang jang kiơ\ ngăl mă le\i je\i đe\i m^nh [ar tơdrong pơkăp nhen: tơdăh vang jang kiơ\ khu\l kon pơle\i cho\h jang sa je\i gơ\h mơ\n, hơp tak xah je\i gơ\h, vang jang rim khu\l jang anai je\i gơ\h mơ\n, Ko\ng ty ‘no\h [ônh [o\ bơih. Păng tơdrong pơkăp  [ônh hlo\h kăl đe\i tôm m^nh contenno găr chehphe lơ\m an^h po, khu\l po ‘no\h chehphe 4C. Vă io\k đe\i tơchơt drơ\ng 4C ‘no\h tơdrong mă blu\ng ‘no\h kăl jang kiơ\ tơchơ\t găh 3 tơdrong: Cham char, tơpôl păng mu\k drăm.

- Vă yak tru\h cho\h jang sa kơ jăp ‘lơ\nh, kiơ\ kơ ih kon pơle\i cho\h jang sa năm tơchă jang kiơ\ 4C dăh mă 4C năm tơchă kon pơle\i?

{ok Lưu Văn Hoàng: Kiơ\ kơ ^nh pơ đ^ [ar păh vang yak tơ chă d^h băl kơ yuơ tơdrong jang tơm kơ 4C ‘no\h m^nh an^h jang chehphe kơ jăp ‘lơ\ng hơnu\k hơnoa ư\h khan ăn jơhnơr dang oe\i đe\ch ôh mă le\i oe\i ăn jơhnơr đơ\ng ro\ng dơ\ng. Găh kon pơle\i ‘no\h sư ‘me\h vă lăng tru\h tơdrong cho\h jang sa đunh đai tai sơnăm lơ\m mir pơgar bơ\n, lăng tru\h cho\h jang sa kơ jăp ‘lơ\ng păng đe\i io\k yua kơ jăp hlo\h kơna ba chă tơche\ng pơ đ^ [ar păh je\i vang tơchă d^h băl ư\h bơngai bu tơchă bơngai bu ôh.

- Mư\h le\i, dang e\i ih tơroi ăn kơ bơ\n dôm tơdrong hlôi io\k đe\i kơ jăp đơ\ng jang kiơ\ tơdrong jang ato\k tơ iung kơ jăp ‘lơ\ng ‘moi kiơ\ tơchơ\t 4C [ok hihs?

{ok Lưu Văn Hoàng: Mă tơpă jang kiơ\ tơdrong au đe\i io\k yua lơ hlo\h pơtêng hăm hơpơi ‘me\h văi. Kơ yuơ jang chehphe kiơ\ tơchơ\t 4C hlôi tơgu\m ăn kon pơle\i đe\i lơ tơdrong rơvơn vă jang kiơ\ cho\h jang sa kơ jăp ‘lơ\ng, tơ pl^h trong cho\h jang sa sơ\ hăm trong jang kiơ\ cho\h jang sa kơ jăp ‘lơ\ng đơ\ng rim an^h jang 4C chă pơtho ăn. Đe sư hlôi jang kiơ\ khoa ho\k kih thuơ\t lơ\m mir pơgar chehphe po păng đe sư đe\i rơvơn vă vang jang kiơ\ lơ\m an^h mơdro sa.

- Bơnê kơ ih hơ [ok hơ!

Trong băt hơdăh găh yăde pơra\m chehphe păng trong gơlong tang găn hơlau pơlôch yăde

Lơ\m khe\i năr hre\i au, lơ pơgar chehphe tơ\ Dak Lăk to\k bo\k lơ\m khe\i ‘năr kơtăn ple\i. Mă le\i, kơ yuơ to\ ‘mi kial ư\h sơ đơ\ng kơna pơm ăn mir pơgar chehphe kon pơle\i [ônh đe\i sơdrông pơrang pơra\m, mă kăl ‘no\h yăde pơra\m. Lơ\m tơdrong tơroi năr au, nhôn tơroi tru\h tơdrong yăde pơra\m chehphe păng trong tang găn hơlau, pơra\m hu\t.