IO|K ĐE|I JƠNE|I RONG RƠMO BRAHMAN TƠ| DAK NÔNG

Dêh char Dak Nông đei tơpôl rơmo hloh 23 rơbâu to\, mă lơ noh hdre\ch rơmo hmă tơ\ tơring, hơkâu ie\, đunh tih vơ\. Vă hơto\k đei jơnei lơ\m tơdrong rong kon tơrong, đơ\ng xơnăm 2009, Dak Nông hlôi răt 63 to\ rơmo tơno hdre\ch Brahman, axong ăn rim unh hnam rong kon tơrong tơ\ apu\ng Cư Jut, vă hơlen lăng tơdrong ăn chông hơto\k hdre\ch rơmo. Truh dang ei, tơ\ apu\ng Chư\ Jút hlôi đei je# 1000 to\ rơmo kon lai, đei pơhlom 40% lơ\m khul rơmo kơ apu\ng. Kiơ\ tơdrong hơlen đơ\ng anih jang găh thú y, ăh ‘nao kon, rơmo kon trăp hloh tong ane# pơtêng hăm rơmo kon hdre\ch hmă tơ\ tơring, dang trăp truh 24 k^ hloi. Đơ\ng ro\ng 12 khei, rơmo kon lai hlôi to\k trăp 2 tă minh puơ\t, lơ\m kplăh noh rơmo kon ưh kơ đei lai noh tam mă truh 1 tă. Jing minh lơ\m dôm unh hnam jang mă blu\ng tơ\ xăh Dak Rông, apu\ng Chư\ Jút rong rơmo lai, dang ei unh hnam [ok Vũ Quang Huy đei 3 to\ rơmo lai Brahman. {ok Huy ăn tơbăt găh dôm tơdrong ‘lơ\ng hăm hdre\ch rơmo âu pơtêng hăm hdre\ch rơmo xo kơ tơring: Hăp đei lơ tơdrong ‘lơ\ng: mă mônh noh tơdrong trăp hăm rơmo rong xa ‘nhe\m noh hăp trăp hloh. Mă 2 noh ke\ tơjră hăm pơrang j^ noh kơtang hloh. Mă 3 noh rơmo lai âu đei tơdrong ‘lơ\ng hloh [ơ\t ba yua hăp lơ\m tơdrong pơchoh teh dăh mă chơ tơmam tơmam đơ\ng mir ataih.

Đơ\ng tơdrong đei jơnei tơ\ Chư\ Jút, ăh je# đ^ xơnăm 2012, tơdrong jang chông lai tơpôl rơmo hlôi pơih xă lơ\m apu\ng Tuy Đức, Dak Glong. {ok Bùi Việt Hùng, tơ\ xăh Dak Rtih, apu\ng Tuy Đức ăn tơbăt, tơdrong rong rơmo hiôk hloh, yuơ rơmo Brahman tro\ [lep hăm tơdrong rong kon tơrong tơ\ tơring: Tơmam xa ăn rơmo tơ\ tơring noh lơ: ăh pơyan ‘mi noh đei lơ ‘nhe\t, păng io\k hơnong, kon pơlei choh ‘nhe\t [a noh ba ako\m ‘nhăk vih, ‘năr mă yơ ưh kơ rơvơn noh năm io\k hơnong ăn kơ hăp xa. Rong kon tơrong dang ei noh jing ako\m đei lơ mơ\r tuh ăn ‘long pơtăm noh hiôk hian.

Rơmo tơno hlôi đei chông hăm lơ rơmo hơkăn tơ\ tơring. Păng dôm rơmo kon mă blu\ng to\k bo\k tih vơ\ rim kơ năr, xkơ\t pơyua lơ ăn kon pơlei. {ok Võ Hữu Quang, tơ\ xăh Dak Rtih, apu\ng Tuy Đức ăn tơbăt: Rơmo Brahman hdre\ch ‘nao âu noh chông lai, minh xơnăm noh kjă hăp ato\k hloh 2 ‘măng pơtêng hăm hdre\ch rơmo hmă tơ\ tơring. Lơ\m khei năr blu\ng đei axong ‘nhăk hdre\ch rơmo vih noh kon pơlei adoi đei tơgu\m kih thuơ\t rong rơmo, trong chông yo\ng, mă 2 noh găh kih thuơ\t bơ\ hơdrong, tơmam xa... noh ba rong rơmo âu athei vei xđơ\ng vă hăp chông hdre\ch gơh pran păng xđơ\ng.

‘Nao âu, anih jang vei lăng kon pơlei dêh char Dak Nông hlôi k^ pơkăp vă ato\k tenh khul rơmo ‘lơ\ng ‘nhe\m hơpôm, pơih xă tơdrong chông hdre\ch rơmo lai lơ\m ja#p apu\ng kơ dêh char. Kiơ\ kơ noh, dêh char gô axong 163 to\ rơmo hdre\ch Brahman pơjao ăn dôm unh hnam rong kon tơrong vă chông kon yo\ng hdre\ch tơ\ tơring. Kon pơlei đei ho\k găh kih thuơ\t rong kon tơrong, bơ\ hơdrong, trong uh ^ch rơmo vă tuh ăn ‘long pơtăm păng răk vei tơmam xa ăn rơmo. Atu\m hăm tơdrong hơmet hdre\ch rơmo, dêh char adoi tơgu\m kon pơlei pơtru\t kơtang tơdrong pơtăm ‘nhe\t, vă xkơ\t rong rơmo kiơ\ um ru\p var pơgar, atu\m hăm noh pơtho bngai jang găh choh jang xa băt găh tơdrong chông lai mă nơ\r Yuăn krao thụ tinh nhân tạo, vă dăh tenh pơih xă hdre\ch rơmo lai lơ\m tơring.

Kih sư Đặng Viết Duân, Kơdră che\p pơgơ\r An^h bơ\ jang ve\i lăng rong kon tơrong găh Dơno\ an^h jang pơgang ve\i lăng kon tơrong dêh char Dak Nông tơbăt, đơ\ng ro\ng chă lăng hơlen dôm hla bơar păng năm dăr lăng hloi tơ\ rim dêh char, an^h bơ\ jang ve\i lăng cho\h jang sa dêh char Dak Nông hlôi hơlen kăl chă rơ\ih pơm yo\ng rơmo dăm Brahman vă chă tơgiong hăm rơmo hmă lơ\m tơring. ‘Nau yo\ng rơmo đe\i lơ hơ iă nhen: chă rong t^h vơ\ ‘lơ\ng lơ\m dêh char, kon rơmo đe\i ‘nhe\m lơ, ‘nhe\m ‘lơ\ng, păng kon rơmo akăn gơ\h ăn chă tơ giong hăm dôm rơmo se\ch lơ kơ Châu Âu ( kơ yuơ rơmo yo\ng bơ\n hmă ie\, ư\h kơ gơ\h ăn chă tơgiong. Kih sư Đặng Viết Duân tơbăt: “ Rơmo Brahman găh yo\ng rơmo Zebu, ‘no\h găh tơdrong gơ\h er^h lơ\m kơ ‘năr kial to\ nhen le\ tơ\ te\h đak bơ\n, kơna găh tơdrong chă sa bơ\n ‘ngie\t au to je\i le\i lăi hăm rơmo Việt Nam bơ\n hmă, mă le\i hăp sa lơ [iơ\, găh tơmam drăm chă hie\m ư\h kơ dê ôh. Hăp je\i sa ‘ngie\t, hơnong [a, đơ\ng no\h dơng hơ [o, dôm tơdrong hiôk đe\ch; păng nhôn je\i hlôi pơgơ\r pơtho ăn kon pơle\i chă u\h ‘ngie\t tơmam drăm sa ăn rơmo lơ\m pơyan phang hlôi đe\i jơne\i kơ jăp”.

- ‘Nho\ng ăi, mư\h chă rong rơmo Brahman ‘no\h kon pơle\i bơ\n pơm kiơ\ dôm kih thuơ\t kiơ?

Kih sư Đặng Viết Duân:  Chă rong rơmo au je\i vă le\i lăi rong rơmo bơ\n hmă bơ\n: Mă blu\ng ‘no\h kon pơle\i chă hơpuih ôp rơgo\h rơgong, mă [ar dôm ^ch rơmo lơ\m rơgong kôch tơle\ch tơ\ ‘ngoăih păng chă prôi vôi vă pơlôch pơrang. Mă pêng ‘no\h pơm kiơ\ mă [lep tơdrong tơchơ\t [et pơgang tang găn j^ đơ\ng an^h jang pơgang ve\i lăng kon tơrong. Mă poăn ‘no\h lơ\m 1 sơnăm 2 ‘măng [et pơgang tang găn bơ\n roi, tăng ke\i tăng pa, kơ yuơ rơmo bơ\n chă ve\i hơchăng tơ\ bri, kơna đe\i lơ bơ\n tăng ke\i tăng pa chă dom kăp.

- Lơ\m tơdrong chă tơgiong rơmo Brahman hăm rơmo bơ\n hmă ‘no\h kon pơle\i kơchăng dôm tơdrong yă kiơ, ho\ ‘nho\ng?

Kih sư Đặng Viết Duân:  Tơpă yan au đe\i m^nh [ar rơmo yo\ng, mă kăl rơmo yo\ng kon kông kơtă, hăp tôch kơ ie\ kơna rơmo dăm ư\h kơ gơ\h vă kiơ\ chă tơgiong. Kơ yuơ akau rơmo dăm tôch kơ t^h, kơ jung, kơna tơnap mă chă ăn tơgiong, kơ yuơ lơ lo\h bơngai ve\i rơmo chă dui rơmo yo\ng dơ\ng tơ\ te\h kơ jung. Găh tơdrong ‘nau bơ\n hlôi băt hơdăh rơmo bơ\n ‘no\h ie\, kơ yươ lơ lo\h nhôn hlôi hơnhăk ba rơmo lai Brahman, ư\h khan yo\ng rơmo Brahman hloi ôh, ‘no\h hơnhăk romo dăm lai Brahman ‘no\h tôch kơ lăp. Đơ\ng ro\ng chă ăn tơgiong mư\h hlông đe\i kon đơ\ng ro\ng au kơnh mă chă rơ\ih dôm rơmo akăn ‘lơ\ng vă chă pơm yo\ng ăn tơgiong hăm rơmo Brahman, vă pơm ăn rơmo đơ\ng ro\ng au kơnh roi ‘lơ\ng hlo\h dơ\ng.

- Bơnê kơ ih hơ!