IO|K ĐE|I JƠNE|I TRONG JANG PƠTĂM PƠKAO TƠ|  DAK LAK

            Mơ j^t sơnăm kơ au, tơdrong jang pơtăm pơkao tơ\ phương Ea Tam, pơle\i tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Dak Lăk hlôi ato\k tơ iung kơtang. Dôm bơngai jang je\i sơkơ\t hơdăh pơtăm pơkao hơnhăk ba đe\i io\k yua kơ jăp hlo\h pơtêng hăm ‘long pơtăm anai. Tơdrong tơroi năr au gô tơbăt ăn kơ bơ\n trong jang pơtăm pơkao hông kơ mo\ Nguyễn Thị Niên.

            Hơ nhăk tơ drong jang pơ tăm pơ kao đơ\ng plei Mê Linh, Hà Nội mât tơ\ Dak Lak, u\nh hnam mo\ Nguyễn Thị Niên pơ tăm 5 sao pơ kao hông. Hơ dre\ch pơ kao đei răt đơ\ng an^h ơng tơ ghep pơ kao đơ\ng tơ ring găh tu kơ na lăp kăl cho\h hơ met te\h đang ‘no\h pơ tăm hloi. Mo\ Niên tơ roi: to\ ‘mi kial tơ\ Tây Nguyên ‘lơ\ng sơ đơ\ng [iơ\ kơ tơ ring găh tu kơ na gơ\h pơ tăm prăt sơ năm păng tơ drong vei rong ku\m hiôk hian [iơ\. Mă lei, Tây Nguyên lăp đei 2 pơ yan ‘no\h pơ yan ‘mi păng pơ yan to\ kơ na athei năng kăl truh tơ drong tang găn sơ drông ăn pơ kao lơ\m pơ yan ‘mi, yoa pơ kao [ônh đei sơ drông phă, pơm ăn pơ kao kơ ne#: “Pơ tăm ‘no\h [ônh đe\ch, tơ drong kăl ‘no\h athei hue lăng truh tơ\ sơ drông phă, đei lơ sơ drông phă nhen sơ drông pơm ăn hla dreng lơk, hla găm phe\l phônh, hla hơ lu\ng. ‘Mi pru đang dăh mă ‘mi hngach 2,3 năr ‘no\h hla hơ lu\ng đ^. Trong tang găn, adrol kơ [ôh vă ‘mi, gr^p grăp ‘no\h athei kơ chăng tang găn hơ drol, vă găn yă de phă hla pơ kao. Athei năm răt pơ gang pơ lôch yă de phă, pơm ăn hla dreng lơk âu. Pruh hăm kơ [inh kơ măy sư gơ\h dom đunh. ‘Mi hngach tơ dăh pơ kao đei pơ rang j^ phă sư huei kơ tang mơ\n.”

            Vă pơ kao hông gơ\h tih pran păng gơ\h pơ kao lơ ‘măng kiơ\ mo\ Niên lơ\m sơ năm blu\ng a athei sep pơ đ^ kơ to\ng pơ kao. “Bơ\n pơ tăm athei gô tơm tih ‘mơ\i na gơ\h kăt io\k pơ kao. Athei băt, pơ tăm lơ\m 1 sơ năm blu\ng ‘no\h ưh gơ\h kăt io\k pơ kao. Bơ\n athei kăt le# rơ nôp pơ kao vă rong tơm sư. 1 sơ năm đơ\ng ro\ng, mưh tơm, dơng tih ‘lơ\ng ‘no\h bơ\n pơ tơm kăt io\k pơ kao, kơ plăh âu sư huei pơ răm truh tơ\ tơm pơ kao bơih.”

            Đơ\ng 5 sao pơ kao blu\ng a đunh kơ âu 10 sơ năm sơ\, truh dang ei mo\ Niên pơih xă, pơ tăm đei 1ha 3 sao pơ kao. Mă lei, pơ tăm dôm yơ athei lăng kiơ\ tơ drong đe ‘me\h răt io\k lơ dăh ưh ‘mơ\i. Mo\ Niên pơ ma:”Bơ\n lăng kiơ\ tơ drong đe ‘me\h răt dang yơ na bơ\n pơ tăm. Pơ tăm lơ hnang te\ch ưh kơ đ^ ‘no\h pơ kao jing kơ ne#. Bơ\n chă pơ tăm 1 ‘măng 2,3 kơ nong, pơ tăm kiơ\ băl, kăt ‘nâu pơ tăm to, pơ tăm lăp măh vă te\ch hlot đ^ hai, rong đei pơ kao ‘lơ\ng hai”.

            ‘Ngoăih kơ pơ tăm pơ kao năr hmă, mo\ Niên oei pơ tăm pơ kao lơ\m kơ châu vă te\ch lơ\m năr Têt Nguyên đán hai. Ưh lăp te\ch lơ\m dêh char đe\ch, mă pơ kao u\nh hnam mo\ oei chơ te\ch truh tơ\ pơ lei tơm Hồ Chí Minh păng tơ ring pơ mât dơ\ng. Io\k yoa jo# păh lăp đơ\ng pơ tăm pơ kao 1 sơ năm hlo\h 200 triêu hlak jên. Đơ\ng tơ drong đei yoa mưh pơ tăm pơ kao blu\ng a hăm 2,3 sao, Khul kon pơ lei jang chu\n mir phường Ea Tam pơih lăm pơ tho pơ hrăm, pơ ma nuh găh tơ drong pơ tăm pơ kao ăn bơ ngai jang lơ\m khul, kơ na truh dang ei lơ\m phường đei hlo\h 20 u\nh hnam pơ tăm pơ kao, khei năr hmă pơ tăm 3ha, oei năr têt ‘no\h pơ tăm 6 ha. Mo\ Vũ Thị Hiền, pho\ kơ dră che\p kơ\l Khul kon pơ lei jang chu\n mir phường Ea Tam tơ roi: “Kăn [o# lơ\m khu\l ku\m adrin apinh jên vă tơ mât ăn tơ drong jang. Đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h, pơ tăm đei bơih, nhôn athei pơ gơ\r pơ ma nuh, krao hơ vơn dôm u\nh hnam pơ tăm pơ kao vang ako\m. Dôm hnam ‘me\h pơ tăm pơ kao, mưh pơ tăm bơ\n jur pơ tho ăn đe sư, đơ\ng tơ drong răt rơih hơ dre\ch, pơ tăm, truh kăt te\ch pơ kao. Hăm kơ jă nhen hrei ‘nâu sư đei yoa lơ mơ\n hăm kon pơ lei pơ tăm. Dôm u\nh hnam pơ tăm pơ kao, lơ bơ ngai đei io\k yoa dang 200 triêu đơ\ng ro\ng pơ huach tôm jên jang”.

            Đơ\ng rong au bơ\n gômơ\ng m^nh [ar tơdrong kăl kơ băt lơ\m pơtăm, ve\i lăng păng kăt te\ch pơkao hông.

            Mă blu\ng chă rơ\ih hơdre\ch, kon pơle\i bơ\n chă hơdre\ch ‘lơ\ng, [au phu păh ai, blu\h vơ\ te\nh koăng păng ke\ krơ\ng hăm sơdrông. Gơ\h io\k yua hơdre\ch pơtăm hăm sơdrai dăh mă pơklep kơmăt.

Găh chă pơtăm: chă pơtăm, re\ng au atăih re\ng to 30 – 35 cm, re\ng au atăih j^h kơnong 15 – 20 cm, dơnơm au atăih dơnơm to 25cm. Tơdăh pơtăm lơ\m ‘năr to\ pơđang le\i chă pe\ng krum hăm hơdrau găm dăh mă hơnong [a 2 – 3 gie\ng vă hăp hoe\i gan lôch.

K^h thuơ\t tu\h mơ\r săi pho\ng: Lăp đơ\ng ro\ng pơtăm 1 – 2 khe\i ‘no\h tơruih mơ\r ăn kơ dơnơm ‘long. Gơ\h io\k yua mơ\r bu\k hăm pho\ng mơ\r vi sinh ‘no\h io\k  60 k^ mơ\r, 10 k^ pho\ng mơ\r vi sinh tu\h hrau lơ\m 2m³ đak đơ\ng no\h tơ ruih lơ\m 1 sao. Hơnơ\ng đơ\ng 10 – 15 năr tơruih m^nh ‘măng, m^nh ‘măng tơruih tu\h hrau hăm 6 k^ pho\ng đam urê. ‘Ngoăih kơ ‘no\h oe\i chă pru\ih pho\ng hla ăn kơ ‘long pơtăm dơ\ng.

K^h thuơ\t cho# gom bôp pơkao: Kon pơle\i bơ\n dăh cho# gom bôp pơkao vă ve\h ver bơ\n sơdrông, kial pơra\m, adoi vă pơm ăn pơkao cho#h klui lơ\m m^nh [ar năr. Đe\i [ar trong cho# gom bôp pơkao ‘no\h cho# gom bôp pơkao hăm hla bơar [a\o ( kăt hla bơar [ao đơ\ng no\h bơ\n lôm văn bôp pơkao păng cho# mă ‘lơ\ng vă hoe\i tơlang) păng chă cho# gom hăm hơdrau cho# gom hlôi đe\i pơm đang.

Hơmet pơ ‘lơ\ng lơ\m jơ ‘năr vă kăt: Mư\h dơnơm hlôi đe\i bôp ‘no\h bơ\n tơ jur to\ se\t prôi pho\ng đam, prôi lơ pho\ng kali, lân ‘no\h 10 k^ kali clorua, 5 k^ lân chă prôi lơ\m 1 sao. Hơdrol kơ kăt pơkao 1-2 năr, lơ\m pơyan phang 1 năr, pơyan rơngơp 2 năr, kon pơle\i bơ\n chă tơruih đak ăn dơnơm pơkao vă sơdrai, hla trep đe\i đak lơ.

Mư\h kăt pơkao: kon pơle\i dăh chă kăt tơ\ t^l pơgê đơ\ng 5 jơ tru\h 6 jơ dăh mă tơ\ gơmăng, lơ\m rim ‘năr prăng. Găh Hơn^h kăt sơdrai pơkao đe\i [ơm tru\h lơ\m tơdrong tơm pơkao vă chăt blu\h tơ [ie\ng păng khe\i ‘năr kăt pơkao đơ\ng ro\ng dơ\ng. Hmă hmă đe ‘măn răk dang đơ\ng 2-4 hơpăng. Lăp đơ\ng ro\ng kăt ‘no\h tong tơng pơkao lơ\m đak hlăng dăh mă đak đe chă hlôt pơkao, đơ\ng ro\ng ‘no\h ming tơ\ an^h phơi rơngơp vă hơmet pơ ‘lơ\ng ‘măng mă blu\ng, kăt hu\t dôm sơdrai pơkao kră, tơm pơkao drông sa…

          Đe\i lơ trong ve\i lăng năng tông pơkao hông. Kon pơle\i bơ\n gơ\h ve\i lăng pơkao hông cho#h rang đunh năr hăm đak pơgang glucoza, sacaroza 3-5% lơ\m khe\i năr ve\i lăng năng tông.