VOV4.Bahnar - Dôm sơ năm tơ je# âu, kon pơ lei Dak Lak hlôi pơ\n tơ pl^h trong jang ‘long pơ tăm vă hơ to\k plei ăl păng io\k yua kơ jăp. Lơ\m no\h, tơ drong tơ mơ\t yua tơ drong jang pơ tăm ‘long sa ple\i lơ\m pơgar mir che\hphe hlôi tơ gu\m lơ u\nh hnam hơ met ‘lơ\ng tơ drong ar^h sa.  

Yă Hoàng Thị Phong, oei tơ\ tơring Ea Kao, pơ lei tơm Buôn Ma Thuột, de#h char Dak Lak pơ tăm 50 tơ nơm ‘long sầu riêng lơ\m 7 sào kơ u\nh hnam, pơ yan phe\ io\k sơ năm sơ\, pơ gar sầu riêng 7 sơ năm ăn io\k yua dang 3 tấn, te\ch đei hlo\h 55 triệu hlak jên, vă je# hơ to\ hăm io\k yua đơ\ng ‘long che\h phe lơ\m atu\m 1 hơ găt te\h. Sơ năm ‘nâu, pơ gar sầu riêng tơ che\ng hơ drol ăn io\k yua đang 4 tấn, kơ jă dang 75 triệu hlak jên. Yă Phong tơ che\ng hơ drol, 2,3 sơ năm dơ\ng, [ơ\t pơ gar che\h phe jing kră krut ‘no\h kơ so# sầu riêng pơ tăm hơ lam gô io\k đei plei sơ đơ\ng dang 6 tru\h 7 tấn 1 năm, ăn io\k yua dang 120 tru\h 150 triệu hlak jên. Yă Hoàng Thị Phong, pơ ma: “ Pơ gar che\h hnam nhôn ‘no\h ku\m kră bơ\ih, kơ na chă sầu riêng pơ tăm hơ lam vă chă thim io\k yua, đơ\ng ro\ng âu che\h phe kră ku\m athei ko\h hu\t, tơ dăh pơ tăm ming plơ\ng che\h phe dơ\ng, ‘no\h nhôn ku\m đei sầu riêng vă io\k yua ‘mong plơ\, mư\h ư\h ‘no\h pơm liơ đei jên rim na\r vă gô che\h phe. Dăh mă ba athei pơ tăm 2,3 kơ loăi ‘long pơ tăm hơ lam vă đei io\k yua rim năr, mư\h ư\h kơ ko\h ‘no\h liơ ke\ gô đei dôm ‘long đunh năr”.  

Ku\m pơ tăm hơ lam ‘long sa plei lơ\m pơ gar che\h phe đơ\ng dôm sơ năm hơ drol, ‘nho\ng Nguyễn Văn Quốc oei tơ\ thôn 3, xăh Hòa phú, pơ lei tơm Buôn Ma Thuột rơ\ih ‘long [ơ. ‘Nho\ng Quốc tơ roi tơ băt, rim tơ nơm [ơ pơ tăm hơ lam kơ ‘nho\ng ăn io\k yua dang 50 k^, 1 pơ yan kơ so# [ơ ‘nho\ng te\ch đei 2,3 j^t triệu hlak jên. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, yơ\p đơ\ng ‘long [ơ kơ jung, rơ ngơp, ke\ pe\ng to\ ăn kơ che\h phe ư\h kơ đei le\ch hơ yu\h đak kơ tang lơ\m pơ yan to\: “ &nh pơ tăm [ơ mă mônh ‘no\h j^ yua kơ io\k yua mu\k drăm đơ\ng ‘long ‘nâu, ‘long ‘no\h [ônh kơ vei lăng, yơ\p hla t^h ke\ pe\ng rơ ngơp ăn kơ che\h phe, brei mơ sơ\ ăn ư\h kơ đei dôm ‘long [ơ ro\ lăng pơ gar che\h phe hnam nhôn jô đ^ bơ\ih.”

Tơ drong pơ tăm hơ lam ‘long sa plei lơ\m pơ gar che\h phe hlôi tơ gu\m ăn kơ lơ kon pơ lei jang chu\n mir đei dơ\ng io\k yua lơ, pơ jing đei lơ ‘long pơ tăm lơ\m atu\m  hơ găt te\h, hơ to\k io\k yua mu\k drăm lơ\m jang sa.  

M^nh pơyan ‘mi tru\h, lơ kon pơle\i hlôi pơ pro\ vă chă pơtăm ‘long pơtăm lơ kơ loăi lơ\m pơgar mir tơgu\m ăn đe\i io\k yua kơ jăp tơ pl^h ăn chă pơtăm m^nh kơ loăi ‘long pơtăm nhen sơ\ ki. Vă tơgu\m ăn kon pơle\i băt dơ\ng lơ\m trong jang chă pơtăm lơ hơdre\ch ‘long pơtăm đe\i io\k yua kơ jăp, tơdrong tơroi “Yak hơdoi hăm kon pơle\i cho\h jang sa” năr au, Tiến sĩ Trương Hồng, bơngai joăt jang hơlen cho\h jang sa găh Dơno\ an^h tơm chă tơche\ng Khoa ho\k Kih thuơ\t cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên gô chă pơtho tơbăt ăn kon pơle\i bơ\n trong chă rơ\ih hơdre\ch, kih thuơ\t pơtăm, ve\i lăng m^nh [ar ‘long sa ple\i gơ\h chă pơtăm plăh sơlam lơ\m pơgar ‘long chehphe.

- {ok ăi tơdrong chă pơtăm lơ ‘long pơtăm lơ\m m^nh mir pơgar hre\i au ‘no\h đe\i hơ iă lơ liơ hăm kon pơle\i cho\h jang sa?

Tiến sĩ Trương Hồng: Hăm tơdrong pơtăm hơdro# mă kăl ‘no\h ‘long chehphe tơ\ Tây Nguyên đe\i lơ tơdrong ư\h kơ gan sơđơ\ng hlo\h kơ yuơ kơ jă tơ pl^h kiơ\ jơ ‘năr păng lơ\m khe\i ‘năr hre\i au ‘no\h kơ jă chephe roi năr roi ư\h sơđơ\ng kơtang păng tôch kơ re kơ yuơ lơ lo\h jang jang chehphe kơ kon pơle\i kơ đe\i io\k yua kơ jăp. Pơm lơ liơ vă jang răh chehphe kơ jăp ‘lơ\ng adoi đe\i io\k yua kơ jăp ăn kon pơle\i bơ\n ‘no\h nhôn to\k bo\k chă pơ tru\t kon pơle\i bơ\n dăh chă pơtăm hrau hrăo hăm ‘long sa ple\i te\ch mơdro măt. Đơ\ng no\h adoi jang sa lơ ‘long pơtăm adoi đe\i io\k yua kơ jăp lơ\m m^nh pơgar mir. Tơgu\m ăn pơgar chehphe bơ\n er^h sot, ple\i sơđơ\ng păng mă kăl pơm tơ jur găh đak tơ ruih lơ\m pơyan phang, kơ yuơ lơ lo\h bơ\n pơm dă [iơ\ tơ hoach kon jên chă tơruih đak.

- {ok ăi, hre\i au lơ kon pơle\i lăng kơ jăp tru\h tơdrong chă rơ\ih hơdre\ch chă pơtăm plăh sơlam ‘no\h hơdre\ch ‘long [ơ păng và sầu riêng. Mư\h le\i ih hăm chă pơ kă kiơ hăm kon pơle\i ư\h rơ\ih răt pơtăm [ar kơ loăi ‘long pơtăm au vă chă pơtăm plăh sơlam lơ\m pơgar mir chehphe?

TS Trương Hồng: ‘Long sa ple\i ‘no\h kơ loăi đunh sơnăm, kơna kon pơle\i bơ\n kơ chăng tru\h chă răt hơdre\ch tơ\ yơ păng hơdre\ch yă kiơ, ‘no\h nhôn pơkă hăm kon pơle\i bơ\n găh ‘long [ơ le\i kon pơle\i bơ\n răt kơ loăi [ơ Phalăng tôch kơ ‘lơ\ng, hơdre\ch [ơ [ut 7, ‘nau hơdre\ch chă pơtăm jing ‘lơ\ng hăm groi te\h Tây Nguyên pơma atu\m păng Dak Lăk pơma hơdro#, kơ yuơ ple\i trem păng te\ch măt. Hăm hưodre\ch sâu riêng nhôn tơbăt ăn kon pơle\i dăh rơ\ih răt hơdre\ch Mon Thon kơ yuơ hơdre\ch au ‘lơ\ng păng hre\i nau kơ jă sơđơ\ng păng măt, kon pơle\i bơ\n dăh năm răt hơdre\ch tơ\ an^h ơng te\ch hlôi đe\i kơdră kơpal ăn asong te\ch mơdro, lơ\m mă no\h kon pơle\i bơ\n mă răt đe\i hơdre\ch ‘lơ\ng, găh bơ\n chă răt hơdre\ch ư\h kơbăt an^h ayơ pơm tơle\ch le\i lăp 4 tru\h 5 sơnăm chă pơtăm ‘no\h ple\i ư\h kơ ‘lơ\ng, ư\h kơ trem, tơdrong mă au pơm kơne# tru\h tơdrong jang sa păng tơdrong jang sa kơ jăp ‘lơ\ng kơ kon pơle\i lơ\m khe\i năr tru\h au kơnh.

- Mư\h le\i, đơ\ng ro\ng bơ\n chă rơ\ih đe\i hơdre\ch bơih le\i, ih chă pơtho tơbăt ăn kon pơle\i trong ve\i lăng păng trong chă pơtăm.

TS Trương Hồng: ‘Long sa ple\i mă nhôn ‘nao chă tơroi tơ\ kơpal ‘no\h io\k yua chă pơtăm plăh sơlam adopi pơm ăn yơ\p, adoi vă jang sa đe\i io\k yua kơ jăp lơ\m m^nh hơgăt te\h. Mă bơ\n hlôi sơkơ\t hơdăh chehphe ‘no\h ‘long pơtăm tơm, kơ yuơ lơ lo\h bơ\n kăl ve\i lăng năng tông pơ đ^ chehphe păng ‘long sa ple\i hloi. Kiơ\ đơ\ng chă tơche\ng hơlen kơ Dơno\ an^h jang khoa ho\k kih thuơ\t cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên đe\i [o#h, tơdrong chă pơtăm plăh sơlam lơ\m pơgar chehphe ‘lơ\ng hơ iă hlo\h hăm ‘long [ơ ‘no\h dang đơ\ng 80 tru\h 100 dơnơm lơ\m 1ha. ‘Long sâu riêng je\i le\i lăi mơ\n, găh pơtăm atăih d^h băl 6 - 9 met dăh mă 6-12met gômơ\ng kơ d^h vă, bơ\n gơ\h chă pơtăm ‘long sa ple\i lơ\m pơgar chehphe dăh mă chă pơtăm kiơ\ re\ng chehphe ‘no\h le\i đơ\ng ro\ng au kơnh chă yơ yak hiôk [iơ\, chă phe\ pơdu\ hiok hian hlo\h. Găh ‘long [ơ ‘no\h bơ\n sur sơlu\ng pơtăm jru\ să dang 50 – 50 -50 păng tu\h mơ\r đơ\ng 8 tru\h 10 k^ lơ\m 1 sơlu\ng. Mă kăl bơ\n kăl kơchăng lăng tru\h chă tu\h prôi mơ\r phong ăn pơgar chehphe le\i bơ\n je\i chă tu\h prôi mơ\r pho\ng ăn ‘long sa ple\i hloi tơdăh ư\h le\i ‘long sa ple\i trep io\k mơ\r pho\ng đơ\ng chehphe, pơm ăn chehphe \h kơ jing ‘lơ\ng. Mă [ar ‘no\h tơdăm pơtăm sâu riêng lơ\m pơgar chehohe le\i bơ\n prôi pho\ng kali kơ loăi Kali Sunfat, hăm chehphe ‘no\h prôi pho\ng Kaliclorua găh sâu riêng ‘no\h kon pơle\i bơ\n chă prôi pho\n kalisunfat le\i ‘lơ\ng hlo\h, lom hăp oe\i kơ hơrăng, [au phu ‘lơ\ng, ‘lơ\ng hlo\h mư\h bơ\n chă prôi pho\ng kaliclorrua. ‘Ngoăih kơ ‘no\h ‘long [ơ păng ‘long sâu riêng đe\i pơrang Phitopthora ôm ple\i tơm, kơna kon pơle\i bơ\n dăh kơchăng năm lăng mir pơgar hơnơ\ng vă kơ [o#h đơ\ng no\h đe\i trong pơra\m hu\t ke\.

- Le\i ah, bơnê kơ ih hơ [ok hơ.

Tơblơ\ nơ\r păng rapor: Amazư\t - Thuem