VOV4.Bahnar - Khe\i năr au, tơ\ lơ pơgar chehphe đe\i [o#h yă de pơra\m rơ\h. Vă tang găn hơlau pơrang au, lơ kon pơlei hlôi răt pơgang ve\i lăng ‘long pơtăm vă pruih tơ\ ‘long pơtăm. ‘Nau trong jang joăt joe tơgu\m ăn kon pơlei ke\ pơlôch yăde mă le\i ư\h kơ gan ke\ kơ yuơ pơgang hăp gô pơm kơne# tru\h tơdrong ‘lơ\ng kơ ‘long pơtăm. {ar sơnăm kơ au, đơ\ng io\k đe\i lơ\m chă tơche\ng hơlen găh tơdrong vă jang “Chă rơ\ih m^nh [ar kơloăi pơmau, kơ ep lep ler lơ\m te\h ke\ tang găn hơlau yăde pơra\m rơ\h tơ\ chehphe” đơ\ng Dơno\ an^h tơm chă tơche\ng hơlen Kih thuơ\t cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên, hlôi pơm tơle\ch đe\i tơmam sinh ho\k tang găn hơlau pơlôch pơra\m yăde pơra\m rơ\h chehphe ‘no\h  Wasi F1 păng Wasi F2, tơgu\m ăn kon pơlei ke\ pơlôch yăde mă lei ư\h kơ kăl io\k yua pơgang.

Tơ\ hơla sơdrai ‘long sâu riêng, ‘long [ơ, pơgar chehphe să hlo\h 1 ha kơ u\nh hnam yă Võ Thị Cẩm, oe\i tơ\ thôn Phú Phong, tơring Ea Drơ\ng, apu\ng Cư M’gar, dêh char Dak Lak blu\h vơ\ jing ‘lơ\ng. Mă le\i đơ\ng vă je# m^nh khe\i au, yăde kok, yăde găm đe\i [o#h tôch kơ lơ pơm ăn ple\i chehphe hơlu\ng lơ. Yă Cẩm tơbăt, mă đơ\ng hlôi răt pơgang chă pruih ră bơih, mă le\i tru\h dang e\i oe\i ư\h kơ ke\ đ^ ‘mơ\i. U|nh hnam tôch tơtăm hơmơt ple\i chehphe ư\h kơ ge\i kơ jăp păng tơdrong chă pruih pơgang lơ kơnh pơm kơne# tru\h ‘long pơtăm păng ple\i ‘long pơtăm.

Yă Cẩm pơma: “ Âu ki yăde pơra\m tôch kơtang, năm răt pơgang chă pruih ră bơih mă le\i oe\i ư\h kơ ke\ pơlôch pơgo\h, lăp dang 70%. Yăde kok hăm yăde găm pơm pơra\m tôch kơ tang, tơdăh [o#h hrôih, pruih pơgang tơtom mă le\i je\i hiong răm tru\h 20%. Găh yăde găm hăp pơra\m tru\h 50% tơdăh ư\h kơ [o#h tơtom...”

Je\i pơgar chehphe đe\i yăde pơra\m kơtang, mă le\i [ok Trần Hữu Toàn, oe\i tơ\ tơring Ea Tiêu, apu\ng Cư Kuin, dêh char Dak Lak, hlôi rơ\ih io\k trong pơlôch yăde hăm sinh ho\k. Đe\i kang [o# Dơno\ an^h tơm chă tơche\ng hơlen Kih thuơ\t cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên pơtho ăn, [ok Toàn hlôi io\k yua 2 kơ loăi tơmam sinh ho\k  tang găn pơlôch yăde pơra\m rơ\h chehphe ‘no\h  Wasi F1 hăm Wasi F2. ‘Nau tơmam drăm đe\i pơ jing đơ\ng tơdrong chă tơche\ng hơlen “Chă rơ\ih m^nh [ar kơloăi pơmau, kơ ep lep ler lơ\m te\h ke\ tang găn hơlau yăde pơra\m rơ\h tơ\ chehphe” đơ\ng Dơno\ an^h tơm chă tơche\ng hơlen Kih thuơ\t cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên.  {ok Trần Hữu Toàn tơbăt, pơgang au ke\ pơlôch pơra\m yăde păng io\k yua tôch rơvơn, lăp tu\h tơ\ dơnơm ư\h kơ kăl chă pruih nhen sơ\ ôh.

{ok Trần Hữu Toàn tơbăt: “Pơgar ^nh yăde pơra\m tôch kơ lơ đơ\ng chă pơra\m tơ\ dơnơm tru\h yăde tơ\ tơm tôch kơ lơ. Đơ\ng mă An^h tơm au jang pơlong năng ‘no\h yăde pă đe\i hloi bơih. Dang e\i, yăde pơra\m je\i đe\i mă le\i to\ se\t [iơ\…”

Kiơ\ đơ\ng [ok Phạm Ngọc Hải, kang [o# kih thuơ\t kơ Ko\ng ty chehphe Việt Thắng, dêh char Dak Lăk ‘no\h, tơ pl^h io\k yua pơgang hoă ho\k vă pơlôch yăde ‘no\h hre\i au hăm rim tơmam sinh ho\k ‘no\h Wasi F1 păng Wasi F2, kon pơlei đe\i dơ\ng trong jang ‘nao kơ jăp ‘lơ\ng hlo\h dơ\ng lơ\m ve\i lăng năng tông pơgar chehphe. Trong jang au hlôi đe\i jang kiơ\ păng [o#h hơdăh tơ\ m^nh [ar tơring jang chehphe tơm kơ dêh char, lơ\m au Ko\ng ty chehphe Việt Thắng je\i hlôi jang kiơ\ ‘lơ\ng tơpă mơ\n.

{ok Phạm Ngọc Hải, tơbăt: “ Yăde pơra\m tơ\ ‘long pơtăm ‘no\h kon pơlei [ônh kơ [o#h, adoi đe\i lơ kơ loăi pơgang hoă ho\k, sinh ho\k, mă le\i tơdăh yăde pơra\m tơ\ rơ\h, kon pơlei tơnap mă băt. Mă kăl kang [o# kih thuơ\t năm dăr lăng pơgar đe\i ‘măng je\i ư\h kơ băt. Nhôn jang hơdoi hăm Dơno\ an^h tơm chă tơche\ng hơlen Kih thuơ\t cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên tơchă [o#h păng hlôi pơlôch ke\ yăde pơra\m rơ\h ‘no\h jing tơdrong hơ iă dêh. Tru\h au kơnh, kăl tơbăt mă kơtang hlo\h dơ\ng vă rim tơring tơrang băt păng hrôih hơnhăk tơmam sinh ho\k au tơmơ\t lơ\m jang sa…”

Jang kiơ\ trong jang sinh ho\k tơ pl^h ăn io\k yua pơgang vă tang găn hơlau pơlôch pơrang, sơdrông pơra\m ‘no\h jing trong jang ‘lơ\ng hơ iă hlo\h tơgu\m ăn kon pơlei jang sa đe\i tơmam ‘long pơtăm ‘lơ\ng, rơgo\h ‘lơ\ng, yak tru\h tơdrong cho\h jang sa kơ jăp ‘lơ\ng.

Pơm thoi yơ vă tang găn tơnăp pơrang pơrăm ‘long pơtăm mă ưh kơ kăl yua pơgang huă ho\k? Thạc sĩ Đào Thị Lan Hoa păng Khul kang [o# kơ Anih jang hơlen Khoa ho\k kih thuơ\t choh jang xa – jang găh bri Tây Nguyên hlôi hơlen, io\k jang păng chă trong jang tơnăp hloh.

- Thạc  sĩ ăi, tơdrong hơlen khoa ho\k hơnăn  “rơih hơlen, io\k yua minh [ar kơloăi pơmâu kí sinh côn trùng lơ\m teh vă tang găn păng pơlôch măng dăk yă de pơrăm rơh tơm cà phê” hlôi đei io\k jang thoi yơ ăn kon pơlei pơm jang?

Yă Đào Thị Lan Hoa:  Tơdrong hơlen lơ\m lăm th^ nghiệm, nhôn hlôi hơlen pơm tơle\ch 2 che# phẩm noh Wasii F1 păng Wasii F2 vă tang găn păng hơmet măng dăk yă de pơrăm rơh tơm cà phê tơ\ pơgar. Đơ\ng noh ăn [ôh, tơdrong ‘lơ\ng kơ ch# phẩm âu io\k jang tơ\ pơgar cà phê tơring Chư\ Kuin noh x^t tơnăp truh 80% găh tơdrong tang găn pơrang. Hăm kon pơlei jang mir, nhôn [ôh tơdrong yua che# phẩm âu [ônh đe\ch. Mưh nhen io\k yua [lep pơkăp pơtho đơ\ng nhôn noh ăh hơlen măng yă de noh bơ\n hơ ‘lơ\ teh ăh tơm, pông teh ăh rơh tơm cà phê jru\ pơhlom 30 cm, đang kơ noh rei che# phẩm âu tơ\ kơpal păng ruih đak đang kơ noh kla#p teh, noh tang găn pơrang x^t hloh...

- Măng dăk yă de noh tơdrong pơrăm tơnap kơ tang găn păng hơmet, tơdrong yua che# phẩm sinh học thoi âu pơtêng hăm dôm trong tang găn xo noh hăp ‘lơ\ng hloh thoi yơ hă koh?

Yă Đào Thị Lan Hoa: Lơ\m khei năr âu ki, nhôn duh hơlen hăm dôm hơdre\ch ‘long pơtăm nai, hăm tơm cà phê duh đei jơnei keh kong vă tang găn păng hơmet măng dăk yă de. Oei hăm măng dăk pơrăm rơh, ăn [ôh tơdrong ‘lơ\ng đơ\ng yua che# phẩm pơmâu kí sinh côn trùng, tang găn măng dăk pơrăm rơh  pơtêng hăm dôm trong tang găn nai ăh anih, xơđơ\ng hăm cham char pơm jang păng cham char tăp dăr, ưh kơ đei pơrăm truh kon char kơmar pơyua lơ\m mir na. Hăm tơdrong hơto\k choh pơtăm rơgoh ‘lơ\ng lơ\m khei năr truh noh tơdrong rê\k yua che# phẩm sinh học gô đei lơ bơngai jang rơih io\k.

 - Mă lei, tơdrong ‘meh hơmet pơrang tenh kuăng đơ\ng tơmam sinh học noh hăm hơto\ hăm yua pơgang hoă ho\k ưh?

Yă Đào Thị Lan Hoa:   Lơ\m khei năr io\k jang hơlen lơ\m pơgar cà phê tang găn măng dăk yă de pơrăm rơh noh [ôh che# phẩm sinh ho\k hram adar hloh pơtêng hăm pơgang hoă ho\k, mă lei găh khei năr vă măng dăk vih hơlơ\k noh nhen băl. Nhôn [ôh hơmet đơ\ng minh truh [ar ‘măng, đei jơnei hơto\ đe\ch. Yuơ noh ăh yua che# phẩm sinh ho\k hăp ‘lơ\ng noh pơm ăn pơrang ưh kơ ke\ tơjră hăm pơgang. Ăh yua che# phẩm lơ\m khei năr blu\ng noh hăp [ônh hloh, tơdrong hơ iuch hơyuh Ph, noh hăp gô vei xơđơ\ng ăn pơrang ưh kơ hơlơ\k dơ\ng ôh, tơdrong mă noh tơbang đei tơdrong ‘lơ\ng đơ\ng che# phẩm sinh học…

-  ‘Nguaih kơ todrong yua dôm che# phẩm sinh học, lơ\m pơm jang, mih ma duch nă athei băt tơdrong kiơ vă vei xơđơ\ng kơloăi pơmâu dăh mă kon char kơmar pơyua hăm ‘long pơtăm vă pơlôch măng dăk yă de? 

Yă Đào Thị Lan Hoa:  Mih ma duch nă athei băt, pơm thoi yơ vă pơgar cà phê gơh [lep vă pơmâu kí sinh chêk lar. Hơdăh noh, nhôn tơbăt ăh yua tơmam che# phẩm noh athei [lep tơdrong hơ iuch, tơ\ dôm pơgar rơngơp rơhơi, atu\m hăm tơm pơm yơ\p, noh [ônh ăn pơmâu chêk lar, mă kăl noh lơ\m teh, mưh đei dôm pơgar yua pho\ng hữu cơ uh bu\k noh ‘lơ\ng ăn kơloăi pơmâu âu chêk lar lơ\m teh...

- Bơnê kơ thạc sĩ!

Lan – Zưt chih păng rapor