VOV4.Bahnar - Đơ\ng ro\ng minh pơyan ca phê ưh đei yua, lơ\m dôm năr âu, kon pơlei jang mir tơ\ dêh char Kon Tum oei hăt hot hăm tơdrong ruih đak ăn ca phê. Tơpă ăn [ôh, hơyuh to# ‘mi tơplih to\k bo\k oei pơrăm kơne# truh tơdrong jang ca phê pơma adro#, păng tơdrong choh jang xa pơma atu\m tơ\ tơring âu. Athei jang kiơ\ khei năr hơyuh to# ‘mi tơplih vă pơtoi pơm jang jing tơdrong kăl hloh hăm kon pơlei jang mir păng anih choh jang xa dêh char Kon Tum.

Dôm xơnăm tơje# âu, yuơ răm đơ\ng hơyuh to# ‘mi tơplih roi năr roi hơto\k păng tơdrong răm tih tên truh bơngai jang ca phê tơ\ apu\ng Đak Hà, dêh char Kon Tum. Jing tơring juăt jang ca phê, đei je# tong ane# lơ\m hơgăt teh hloh 21.000 ha ca phê kơ dêh char, kon pơlei jang mir apu\ng Đak Hà băt hơdăh tơdrong mă hơyuh to# ‘mi tơplih pơrăm kơtang hăm ‘long pơtăm. {ok Nguyễn Xuân Hải, oei tơ\ thôn 5, xăh Hà Mòn ăn tơbăt: “Dôm xơnăm tơje# âu yuơ to# đunh năr lơ dơnâu đak ưh đei măh vă ruih ăn tơm ca phê noh plei ưh gan đei. Mă [ar noh khei năr ruih đak athei pơdui đunh yuơ ưh măh đak noh khei năr ruih đak kơdăn ataih băl, noh plei ca phê ưh đei lơ”.

Pơyan jang 2019 âu ki, plei ca phê tơ\ apu\ng Đak Hà tơjur [ôh hơdăh. Đei lơ unh hnam ăh pơyan adrol ki, rim tơm ca phê đei yua pơhlom 20 k^ plei dang ei tơjur tong ane#. ‘Nho\ng Trần Quốc Tuấn, oei tơ\ thôn 2, xăh Đak Ngọc ăn tơbăt, mu\k drăm unh hnam gơnơm lơ\m tơm ca phê. Pơyan jang ca phê âu ki ưh đei yua, kơjă te\ch noh reh, pơm ăn unh hnam tơjra#m lơ tơnap tap. Kiơ\ kơ ‘nho\ng Tuấn, hơyuh to# ‘mi tơplih to\k bo\k pơrăm tih tên hăm bơngai jang ca phê. ‘Meh dơ\ng kơjăp hăm ‘long pơtăm âu noh kăl đei trong jang : “Dôm xơnăm tơje# âu, roi đunh plei ca phê roi pă đei lơ yuơđơ\ng hơyuh to# ‘mi. Nhen dôm xơnăm adrol ki noh [ôh hơdăh 6 khei pơyan ‘mi păng 6 khei pơyan phang. Khei năr ba jang, pe\ plei noh duh hơdăh hloh. Khei năr tơje# âu, to# ‘mi ưh xơđơ\ng, pơyan phang, pơyan pe\ plei lai yơ duh ‘mi kial, pơgăn truh tơdrong pe\ plei păng plei ca phê duh ưh đei lơ. Mih ma duch nă ‘meh hơmet pơ ‘lơ\ng tơdrong mă âu, noh pơtăm hrơ hrau hăm ‘long pơtăm to\ xe\t năr lơ\m pơgar ca phê vă hơto\k tơdrong erih mu\k drăm păng axong jang ăn ca phê hơdre\ch tro\ [lep hăm hơyuh to# ‘mi dang ei”.

Hăm hơyuh to# ‘mi tơplih dang ei, pơyan phang Tây Nguyên pơdui đunh pơm ăn đak ruih ăn tơm ca phê roi năr roi khăi, [ok Trần Văn Chương, Pho\ Kơdră Anih Choh jang xa păng Hơto\k tơring pơxe\l dêh char Kon Tum ăn tơbăt, tơdrong io\k yua kiơ\ trong ruih đak ‘nao, mong [iơ\ đak đei lăng jing tơdrong kăl vă pơtoi hơto\k anih choh jang xa kơjăp xơđơ\ng, mă hăt noh hăm ‘long pơtăm đei yua lơ găh mu\k drăm nhen tơm ca phê : “Hăm hơyuh to# ‘mi tơplih nhen dang ei, Anih Choh jang xa dêh char  Kon Tum duh hlôi đei lơ trong tơle\ch pơm jang. Nhen pơtho ăn kon pơlei pơm jang kiơ\ trong ‘nao, ruih đak mong [iơ\ vă vei măh đak ăn ‘long pơtăm. Hơvơn kon pơlei ruih đak nhen tơdrong kăl đơ\ng ‘long pơtăm păng xơkơ\t khei năr ruih măh mai vă vei xơđơ\ng đak ruih ăn tơdrong pơm jang”.

Atu\m hăm tơm ca phê, kiơ\ Anih Choh jang xa păng Hơto\k tơring pơxe\l dêh char Kon Tum, hơyuh to# ‘mi tơplih hlôi pơrăm truh tơdrong choh jang xa pơma atu\m tơ\ tơring păng pơrăm tih tên găh mu\k drăm kơ kon pơlei. Tơdrong hơlen lơ\m 5 xơnăm kơ âu ăn [ôh, to# pơđang pơrăm truh pơhlom 4.500 ha ‘long pơtăm, pơrăm hloh 190 tih hlj. Atu\m hăm noh, ‘mi kial đak hơbông duh tơhiu păng pơrăm hloh 1.800 ha ‘long pơtăm, jo# hơlen noh răm hloh 100 tih hlj. Jang athei mă [lep kiơ\ hơyuh to# ‘mi tơplih vă hơto\kt ơm ca phê pơma adro# păng choh jang xa pơma atu\m to\k bo\k jing tơdrong kăl hloh hăm anih choh jang xa kơ dêh char Kon Tum.

M^nh lơ\m dôm tơdrong kăl hlo\h lơ\m khei năr au kơ bơngai jang chehphe tơ\ Tây Nguyên ‘no\h sơđơ\ng măh mai đak tơruih. Tơ\ anăp tơdrong tơpl^h to\ ‘mi kial păng ato\k tơ iung kơtang hlo\h pơtêng hăm trong pơ pro\ jang ‘no\h đak tơruih pơro ăn ‘long pơtăm lơ\m pơyan phang to\k bo\k roi năr roi kơ [a\h kơ [ôch. Io\k yua đak pơro tơruih lơ liơ mă đei pơkom, [lep ‘lơ\ng ‘no\h jing dôm tơdrong pơ koel iung jang kiơ\ kăl hlo\h hăm bơngai jang chehphe. Tơ\ ala au dôm nơ\r pơma dơnu\h hăm [ok Nguyễn Tri Sáu, Kơdră che\p pơgơ\r Hơp tak xah cho\h jang sa păng Mơdro sa Sáu Nhung hăm [ok Nguyễn Xuân Hải oei tơ\ tơring Hà Mòn, apu\ng Đak Hà, dêh char Kon Tum. Jei ap^nh tơroi dơ\ng găh [ok Nguyễn Tri Sáu ‘no\h j^ bơngai hlôi tơle\ch ăn dang 300 tr^u hlak jên tơle\ch kon jên răt kmăi kmo\k, đing tơruih pơkom đak kơtă tơ\ tơm ‘long ăn 3 ha chehphe kơ u\nh hnam păng đei [o#h hơnhăk đei io\k yua kơ jăp đơ\ng trong pruih đak au.

- {ok Nguyễn Tri Sáu ăi, tơ\ anăp tơdrong tơpl^h to\ ‘mi kial măkăl tơdrong ư\h kơ măh đak chă pơro tơruih ăn ‘long chehphe, ih đei trong tang găn hơlau lơ liơ [ok? 

{ok Nguyễn Tri Sáu trả lời: O| ah, [o#h hơdăh găh tơpl^h to\ ‘mi kial, vă iung tơ jră tang găn hơlau, mă lei hăm u\nh hnam nhôn ‘no\h nhôn hlôi hơmet đang hơdrol găh dơnau đak, chă pơlăp rim đing đak tơruih pơkom đak kơtă tơ\ tơm vă sơđơ\ng găh đak tơruih adoi nhen sơđơ\ng ăn chă prôi pho\ng vă kơ bơ\n hoei chă jang kiơ\ gômơ\ng kiơ\ to\ ‘mi bơih. Kơ yuơ hrei au to\ ‘mi hlôi tơpl^h kơna bơn kăl hơmet ăn hơlau lơ\m vei lăng năng tông vă ‘long pơtăm hăp blu\h vơ\ jing ‘lơ\ng păng cho#h pơkao hrơ\p m^nh ‘măng ‘ne\i mă đei plei gei kơ jăp.   

- Đơ\ng mă pơlăp kmăi đing tơruih đak pơkom pruih kơtă tơ\ tơm lei ih [o#h đei tơdrong tơpl^h lơ liơ hăm pơgar chehphe bơ\n?

{ok Nguyễn Tri Sáu trả lời:  Đơ\ng mă tim đei pơlăp kmăi đing đak tơruih pruih kơtă tơ\ tơm ‘long ‘no\h bơ\n tơruih hăm [et, tơruih jro tơm kơna tơhoach lơ dêh. Mă [ar dơ\ng pruih hăm [et kơ jung ‘no\h kial, tơhoach đak dau tôch kơ lơ. Kial tơhlu ‘no\h đak iôm ư\h gan lơ\m [ơ\t tơm kơna chehphe cho#h pơkao, kơtăn plei ư\h kơ hrơ\p m^nh ‘măng. Dang ei pơlăp đei đing tơruih pru\ih kơtă [ơ\t tơm au hoei tơhoach lơ tơdrong găh năr jang, găh kon jên jang, găh pho\ng păng mă kăl ‘no\h ba vei lăng năng tông dơnơm ‘long sư ‘lơ\ng. Cho#h pơkao, kơtăn plei hrơ\p m^nh ‘măng, rim dơnơm plei lei lăi d^h băl, ư\h khan dơnơm au plei, dơnơm to ư\h gan plei.

- {ok Nguyễn Xuân Hải ai, ih jei bơngai jang chehphe đunh sơnăm mơ\n bơih, kiơ\ kơ ih, trong chă tơruih chehphe joăt joe đơ\ng sơ\ hăm hăm trong tơruih pruih kơtă tơ\ tơm ‘long ‘no\h hăm ‘lơ\ng kơ ne# lơ liơ?

- {ok Nguyễn Xuân Hải trả lời: Bơ\n chă tơruih hăm [ek kơ jung đei an^h đunh tru\h 14 jơ mă lei đei hơn^h lăp tơruih đei 7 jơ. Kơna đak iôm ư\h kơ dôm ăi, chehphe jei đei plei ư\h kơ lei lăi d^h băl mơ\n. Mă lei hrei au, chă pơlăp dôm [ek ie\ au hăp pơru\ih đak măh ăn rim dơnơm kơ yuơ bơ\n chă pơlăp tơ\ rim tơm ‘long păng pơkom đak [iơ\. Đak ư\h kơ gan tơhoach ‘no\h găh u\nh hơyu\h ăn kmăi [ôm đak jei tơhoach to\ se\t kơna vă jor đơ\ng yơ kon jên pơ ‘nho\ ăn tơruih đak jei to\ se\t [iơ\. Kon jên tơmơ\t jang to\ se\t mă lei đei io\k yua lơ. Kiơ\ kơ ^nh đei io\k yua kơ jăp tơpă mơ\n.      

- {ok Nguyễn Tri Sáu ăi, lơ\m vei lăng năng tông chehphe, pơ ‘nho\ đei đak tơruih sơđơ\ng lei hơnhăk jang sa đei io\k yua lơ liơ, ho\ [ok?

{ok Nguyễn Tri Sáu trả lời:   Dôm sơnăm ‘mi kơte\ch hrôih, ‘năr to\ huơ hle\ng ‘no\h tơm chehphe tim tru\h pơyan bôp pơkao t^h lei pơm kơne# tru\h ăn pơyan đơ\ng ro\ng plei to\ se\t, ư\h kơ plei trem. Găh mir pơgar nhôn đei chă pơlăp đing đak, cđei đak sơđơ\ng kơna mư\h ‘mi kơte\ch hrôih nhôn chă tơruih kiơ\ khei ‘mi vă pơjing ăn dơnơm blu\h vơ\ [lep pơyan ‘no\h pơdơ\h tơruih vă dơnơm sư le\ch pơkao ‘lơ\ng ăn sơnăm đơ\ng ro\ng. Mư\h tơruih ‘no\h bơ\n pơm ăn pơkao hăp cho#h pơkao hrơ\p m^nh ‘măng ‘nei kơna plei hăp đum jei hrơ\p m^nh ‘măng. Mir pơgar chhephe ư\h kơ đei vei lăng năng tông ‘lơ\ng [lep đei kmăi kmo\k đing pơruih đak ‘lơ\ng nhen lơ lau ‘no\h hăp plei ư\h kơ gan trem tơpă mơ\n, đei ‘măng lăp đei plei đơ\ng 20 tru\h 30% đe\ch. Hăm mir pơgar nhôn chă tơruih tro\ [lep lơ lau ‘no\h hăp đei plei hơnơ\ng, plei ăl, t^h ‘lơ\ng dơ\ng.

- {ok Nguyễn Xuân Hải ăi, hrei au lơ kon pơlei cho\h jang sa jei vă răt pơlăp kmăi kmo\k đing đak chă tơruih pơkom đak kơtă tơ\ tơm ‘long, ma lei oei drơ\ng drơ\t kơ yuơ kon jên tơmơ\t jang ‘măng mă blu\ng tôch kơ lơ. Kiơ\ kơ ih tơche\ng lơ liơ găh tơdrong au?  

- {ok Nguyễn Xuân Hải: Tơroi găh tơdrong tơmơ\t jên jang ‘no\h [lep tơpă mơ\n tơdăh pơtêng hăm kon pơlei hrei au ‘no\h tơmơ\t kon jên lơ lau ‘no\h ư\h khan to\ se\t ôh. Mă lei hăm đei io\k yua kơ jăp kơna dang lơ\m 3 sơnăm đơ\ng ro\ng gô kla tôm kon jên tơmơ\t jang hơlau au. Ba chă jo# hơlen lơ\m m^nh sơnăm bơ\n jang sa đei io\k yua rơkăh dang lăp đơ\ng 3 tru\h 4 tr^u hlak jên đe\ch, ‘no\h j^ kon jên rơkăh đơ\ng chă tơruih đak, jên u\nh hơyu\h au to đơ\ng ro\ng dang 3 tru\h 5 sơnăm ‘no\h bơ\n pơdreo tôm đ^ đăng kon jên tơmơ\t jang ‘măng mă blu\ng.       

- Đei io\k yua kơ jăp đơ\ng kmaiư kmo\k đing tơruih pơkom đak kơtă tơ\ tơm ‘long [ok Nguyễn Tri Sáu adoi nhen kon pơlei lơ\m Hơp tak xah hlôi pơ pro\ trong jang yă kiơ lơ\m lang să jang kiơ\ trong jang au? 

{ok Nguyễn Tri Sáu:   {o#h hơdăh đei tơdrong hơ iă đơ\ng dơnau đak păng 6trong chă tơruih pơkom đak vă vei lăng năng tông mir pơgar chehpơhe kơ jăp ‘lơ\ng, nhôn hơpơi ‘me\h vă kon pơlei vang jang kiơ\ lơ\m Tơdrong jang pơlăp kmaiư kmo\k đing pơro tơruih pơkom đak kơtă tơ\ tơm ăn mir pơgar ‘long pơtăm. Dang ei nhôn to\k bo\k krao hơvơn kon pơlei păng to\k bo\k đei kon pơlei vang jang kiơ\ hăm hlo\h 30 ha kơ hlo\h 20 u\nh hnam to\k bo\k chă pơlăp ‘măng mă 1. Tru\h au kơnh nhôn jei ‘me\h vă rim bơngai vang jang lơ\m khu\l kơ Hơp tak xah gô hơdrin hlo\h dơ\ng chă pơlăp kmăi kmo\k đing đak tơruih pơkom đak tơ\ tơm ‘long m^nh păh pơkom kon jên tơmơ\t jang, m^nh păh vă vei lăng năng tông ăn mir pơgar ‘long pơtăm đei plei kơ jăp hơnơ\ng vă jang sa io\k yau kơ jăp lơ\m khei ‘năr kơ jă ư\h sơđơ\ng hrei au.     

- Bơnê kơ [ok Nguyễn Tri Sáu, Kơdră che\p pơgơ\r Hơp tak xah Cho\h jang sa păng Mơdro sa hăm [ok Nguyễn Xuân Hải, oei tơ\ tơring Hà Mòn, apu\ng Đak ha, dêh char Kon Tum hlôi ‘măn jơ ‘năr chă pơma dơnu\h au.

Bơngai ch^h: Khoa Điềm

Tơblơ\ nơ\r: Lan - Amazưt