VOV4.Bahnar - Gơnơm pơtăm lơ hơdre\ch ‘long pơtăm lơ\m atu\m minh hơgăt teh noh mu\k drăm kơ lơ unh hnam jang mir tơ\ dêh char Dak Nông hlôi đei [ôh [iơ\ hloh. Hơdăh noh tơdrong jang pơtăm tiu atu\m hăm cà phê. Atu\m hăm tơdrong kh^n axong jang, io\k yua lơ kơloăi pho\ng rei păng kih thuơ\t vei lăng tro\ [lep, kơ hre\ng unh hnam kon pơlei tơ\ dôm apu\ng Tuy Đức, Dak R’lấp, Dak Song, Dak Mil hlôi klaih đơ\ng hin dơnuh, ato\k pơm pơdro\ng kjăp xđơ\ng.  

Lơ\m lơ kon pơlei jang mir lơ\m dêh char ưh kơ đei yua cà phê păng tiu yuơ to# phang păng yuơ pơgar ‘long đunh xơnăm păng kră kru\t, noh pơyan jang xơnăm 2015-2016 kơ unh hnam [ok Tôn Văn Công, oei tơ\ xăh Dak Buk So, apu\ng Tuy Đức, dêh char Dak Nông duh jing pơyan jang đei jơnei keh kong. Lơ\m hơgăt 10 héc ta, lơ hơgăt cà phê pơtăm hơmet ăh xơnăm 2011, pơtăm atu\m hăm tiu, pơyan jang âu [ok jo# hơlen gô đei yua truh 24 tấn tơmam choh jang. Mưh hăm kjă te\ch dang ei noh unh hnam [ok gô đei yua pơhlom 2 tih 500 triu hlak jên, hloh kơ dôm xơnăm adrol ki.

{ok Công ăn tơbăt, ke\ đei jơnei âu noh gơnơm unh hnam hlôi xkơ\t hơdăh pơtăm atu\m hơdre\ch ‘long pơtăm tro\ [lep; kh^n io\k yua khoa ho\k kih thuơ\t, nhen pơtăm cà phê hơdre\ch ‘nao, jang kiơ\ trong ruih đak mong [iơ\, tuh pho\ng tro\ [lep păng vei lăng [lep pơkăp: “Mă blu\ng noh ‘meh ato\k ‘lơ\ng kjăp athei rơih hơdre\ch mă ‘lơ\ng, mă 2 noh pho\ng rei, kơlih teh tơ\ xơ\ ưh kơ giơ\ng. Mă kăl noh athei tuh pho\ng nhen unh hnam inh hơnơ\ng kơ yua noh pho\ng hữu cơ vi sinh. ‘Ngoaih kơ noh, tuh dôm kơloăi pho\ng Đức, pho\ng Bình Điền. Ăh cà phê oei chôh pơkap, khei ‘năr pơkao ruh, ăh ruih đak pơkao hơlu\ng noh pơtơm pruih pho\ng hla vă kơtuen lơ plei, plei tih. Khei năr noh duh gơh hơmet pơmâu pơrang, khei năr đơ\ng ro\ng kơ noh pruih pơgang pơlôch pơmâu pơrang, dôm kơloăi pơmâu hơnơ\ng pơm ruh plei. Mă kăl noh ưh kơ đei le# hơlu\ng plei vă ăh pe\ yua kơnh đei yua lơ hloh...”.

Adoi đei jơnei hăm um ru\p pơtăm tiu păng cà phê, unh hnam [ok Trương Văn Lập, oei tơ\ xăh Đức Minh, apu\ng Dak Mil. Xơnăm xơ\, [ok đei yua 2 tấn cà phê păng hloh 6 tấn tiu, lơ\m hơgăt pơtăm 5 ha. Kiơ\ kơ [ok Trương Văn Lập, noh mă blu\ng tơdrong pơtăm atu\m hăm ‘long erih lơ\m pơgar cà phê vă kơ yơp ăn pơgar cà phê. Pơtoi kơ noh, tơdrong pơtăm tiu lơ\m ‘long erih duh vă hoai kơ hoach teh hoh. Dar deh noh, [ok [ôh trong jang âu đei yua hơ iă găh mu\k drăm hloh kơ 4 ‘măng pơtêng hăm pơtăm cà phê adro#. Mă lei, duh kiơ\ kơ [ok Lập, âu jing um ru\p pơtăm ‘lơ\ng hloh hăm hơyuh to# ‘mi păng teh tơ\ Dak Mil. Hăm dôm tơring teh nai, kon pơlei jang mir athei hơlen băt trong jang păng păng pơtăm thoi yơ vă mă [lep: “Hăm kon pơlei jang mir adrol kơ pơtăm noh athei băt teh po [lep hăm hơdre\ch tiu mă yơ dăh mă teh kăl hơmet thoi yơ ‘mơ\i adrol kơ pơtăm tiu. Ne\ kơ pơtăm tiu tơnap kơ erih, mă tơ\  Việt Nam ưh kơ đei xđơ\ng dang yơ noh athei pơtăm atu\m cà phê hăm tiu kiơ\ pơkăp [lep tơm. Vă lơ\m minh hơgăt teh noh pơtăm đei 1ha mưh kiơ\ pơkăp 3,8 m 1:1. Ning mônh kơnh, mưh tiu tơjur kjă noh cà phê duh đei yua lơ xđơ\ng. Mưh tơdrong hlôh vao găh jang xa tơnăp noh cà phê păng tiu pơtăm kiơ\ pơkăp âu gô đei yua lơ xđơ\ng hloh lơ\m dôm um ru\p mă inh hlôi io\k hơlen jang”.

Kiơ\ tơdrong hơlen đơ\ng Jơnu\m kon pơlei jang mir dêh char Dak Nông, lơ\m kxo# hloh 300 ‘nu kon pơlei pơm jang rơgei dang ei, đei hloh tong ane# unh hnam đei pơgar pơtăm cà phê atu\m hăm tiu đei yua lơ găh mu\k drăm. ‘Nâu duh jing um ru\p jang mă lơ kon pơlei jang mir to\k bo\k oei io\k jang vă hơto\k kjă tơdrong choh jang xa kjăp xđơ\ng.

TRONG YUA PHO|NG HỮU CƠ PĂNG MƠ|R UH BU|K SINH HO|K ĐƠ|NG DJĂH TƠMAM DRĂM LƠ|M TƠDRONG JANG TIU.

Tiu jing hơdre\ch ‘long pơtăm đei yua lơ găh mu\k drăm. Yuơ noh, lơ pơgar jang tơ\ Dak Nông hlôi yua lơ pho\ng hoă ho\k, pơgang vei lăng ‘long pơtăm vă hơto\k io\k yua. Mă lei, trong jang âu pơm ăn teh roi năr roi xap, ưh kơ đei ‘long, rơkah lơ kơchơ\t pơnhu\l lơ\m teh noh đei lơ pơrang tơnap kơ hơmet. Yuơ noh vă pơm jang xđơ\ng dang ei lơ kon pơlei jang mir io\k yua pho\ng hữu cơ păng mơ\r uh bu\k đơ\ng djăh tơmam drăm vă tuh ăn tơm tiu. Thoi noh yua pho\ng hữu cơ păng mơ\r uh bu\k sinh ho\k đơ\ng djăh tơmam drăm noh ‘lơ\ng yă kiơ, trong io\k yua thoi yơ gơh ‘lơ\ng, tơ\ hơla âu kih sư Phan Văn Chủng, Kdră Anih jang Behn Meyer Việt Nam- tơring Tây Nguyên, gô tơroi hơdăh găh tơdrong âu. 

-{ok ăi, tuh mơ\r, ich rơ mo thoi yơ vă gơ\h ‘lơ\ng?

            -Ki sư Phan Văn Chủng: Yoa rơ\h tiu rơ muăn, rơ\h pơ pôi kơ na kăl đei te\h rơ bưi ‘lơ\ng vă chăt pran. Tơ drong tuh thim mơ\r, ich rơ mo ăn tiu tôch kơ kăl păng mih ma duch nă athei tuh hơ nơ\ng rim sơ năm. Rim pơ gar ‘long pha ra băl, tuh lơ to\ se\t pha ra băl, tuh ăn tiu ‘nao pơ tăm păng tiu đei plei ku\m pha ra băl ‘năi. Hrei ‘nâu, đe te\ch mơ dro lơ kơ loăi pho\ng mơ\r pơm đơ\ng ich ie\r, ich rơ mo, dơng hơ bo, hơ nong [a vă tuh, săy ăn ‘long pơ tăm. Mă lei, rim kơ loăi pho\ng pơm pha ra băl kơ na kon pơ lei bơ\n tuh, săy ku\m pha ra băl ‘năi. Pơ tih gia hăm mơ\r  ich rơ mo, dôm bơ ngai jang khoa ho\k tơ tă tuh 1 sơ năm 1 ‘măng ăn pơ gar tiu đei plei, đơ\ng 1.800 - 2000 tơ nơm, tuh dang 10-20 tân/ha. Oei pho\ng mơ\r răt io\k đơ\ng te\h đak đe đei mơ\r lơ, đei hơ met pơ ‘lơ\ng ‘no\h kon pơ lei tuh 1 ‘măng, tuh đơ\ng 7 lang truh 1 k^ 1 ‘măng, 1 tơ nơm. Hăm pơ gar tiu ‘nao pơ tăm tuh đơ\ng 5 lang -1 k^ păng chă tuh, săy thim dơ\ng pho\ng vă tiu ie\ chăt rơh pran, trep io\k đ^ mơ\r lơ\m te\h, [ônh kơ tih [iơ\.

            -Mưh lei, bơ\n athei tuh, săy mơ\r âu kơ plăh [ât khei yơ vă sư ‘lơ\ng hlo\h?

          -Ki sư Phan Văn Chủng: Dôm bơ ngai jang khoa ho\k hlôi tơ che\ng hơ len, athei săy pho\ng mơ\r ăn tiu [ât blu\ng pơ yan ‘mi ‘no\h ‘lơ\ng hlo\h, yoa [ât blu\ng pơ yan ‘mi te\h ‘yôm, hơ yuh to\ to\k. Mưh săy kơ plăh âu ‘no\h mơ\r pơm ăn te\h rơ bưi ‘lơ\ng, pơm tơ jur [iơ\ đak tâng lơ\m sơ lu\ng, găn ưh ăn đak lơ\p păng 1,2 pơ rang j^ phă rơ\h. Mưh săy pho\ng [ât blu\ng pơ yan ‘mi sư pơm ăn rơh tiu chăt pran ‘lơ\ng, ke\ trep io\k mơ\r ăn tơm tiu. Oei săy pho\ng thoi yơ, tuh dăh mă prôi tơ răih. Hăm tiu đei plei mih ma duch nă athei chor te\h ju\m dăr tơm, đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h prôi pho\ng mơr păng [u\ hơ met dơ\ng vă sư đei yoa ‘lơ\ng hlo\h. Tơ dăh ưh đei [u\ kơ lơ\p te\h mưh măt ‘năr pơ chrang tơ\ pho\ng pơm ăn mơ\r ưh gan kơ tang, dôm tơ mam đei yoa lơ\m te\h lôch. ‘Măng săy pho\ng mơ\r mă âu, chor găh âu, ‘măng đơ\ng ro\ng kơnh chor găh to. 1 sơ năm săy 2, 3 ‘măng ‘no\h ju\m dăr hơ lu\ng đei mơr ngăl, pơm ăn rơ\h tiu chăt jur tơ\ hơ la, ưh đei đông tơ\ kơ pal. Thoi no\h sư pơm tơ jur [iơ\ măt ‘năr pơ chrang tơ păt tơ\ rơh tiu.

-Mưh săy, tuh pho\ng mơ\r hăm kăl săy thim pho\ng hmă dơ\ng ưh?

            -Ki sư Phan Văn Chủng: Tơ drong tuh pho\ng mơ\r tôch g^t kăl lơ\m rim sơ năm, mă lei tơ dăh lăp tuh hơ dro# mơ\r đe\ch ‘no\h tam mă đei tôm kơ chơ\t ‘lơ\ng vă rong tiu chăt pran. Kiơ\ tơ drong tơ che\ng, lơ\m 1 tân tiu đei dang 40 gam đâm, 10 gam lân, 20 gam kali. Thoi no\h hăm pơ gar tiu 5 tân sư io\k đam, lân, kali lơ\m te\h tôch lơ. Tơ dăh ưh đei săy thim pho\ng hmă ‘no\h sư jing ưh kơ măh NPK vă rong đei 5 tân găr tiu kro. Tơ dăh lăp pôm mơ\r ‘no\h tiu chăt pran mă lei plei, găr ưh đei hơ kâu ‘lơ\ng. Rim sơ năm tơ dăh ưh đei săy thim pho\ng hmă sư jing ưh kơ măh đam, lân, kali ku\m nhen 1, 2 tơ mam đei yoa nai lơ\m te\h, đơ\ng no\h tiu ưh ke\ tơ jră hăm pơ rang j^ phă, plei jur lơ. Tơ drong săy thim pho\ng tôch kơ kăl, mih ma duch athei săy pho\ng kiơ\ khei ‘năr, săy 4-5 ‘măng ăn kơ tiu. M^nh ‘măng săy ưh gơ\h săy lơ, lăp săy dang 1-2 lang 1 tơ nơm ‘no\h huei bơih. Tơ drong tuh mơ\r hơ dai hăm săy pho\ng athei jang mă ‘lơ\ng, mă lăp. ‘Ngoăih kơ ‘no\h lơ\m tơ drong jang tiu mih ma duch nă athei pruih thim kơ chât vi lượng ăn tiu yoa rơ\h tiu đa chăt đông dang 0,5-2cm đơ\ng kơ pal te\h jur kơ na đơ\ng ro\ng lơ sơ năm sư jing ưh kơ măh vi lượng, pơm ăn hla tiu lơk, hla tơ ve\nh.

-{ok ăi, apinh ih tơ roi hơ dăh [iơ\ găh pơ gang sinh ho\k păng trong yoa sư lăng?

-Ki sư Phan Văn Chủng: Pơ gang sinh ho\k ‘no\h j^ dôm pơ mâu đei yoa vă hơ to\k tơ drong tơ jră hăm pơ mâu phă tơ\ tơm tiu. Tơ\ ‘ngoăih hrei ‘nâu đe te\ch lơ kơ loăi pơ gang sinh ho\k pha ra băl vă tơ jră hăm dôm pơ mâu ưh đei yoa, pơ rang j^ phă tiu lơ\m te\h. Trong yoa dôm kơ loăi pơ gang sinh ho\k ‘no\h gơ\h tuh tơ\ đak pruih ăn tơm tiu mă ưh ‘no\h pruih tơ\ hla. Mă lei, mih ma duch nă athei băt, dôm pơ gang sinh ho\k âu vă tang găn hơ drol đe\ch, kơ na mưh tiu j^ dêh bơih bơ\n pruih sư ưh gan đei yoa, mih ma duch nă athei pruih găn j^ đơ\ng blu\ng pơ yan ‘mi hloi. Nhôn tơ tă, [ât blu\ng pơ yan ‘mi mih ma duch nă yoa pơ gang sinh ho\k athei tuh hrou lơ\m đak pruih [ât tơm sư, [ât to\k bo\k pơ yan ‘mi io\k pơ gang sinh ho\k tơ jră hăm dôm pơ rang j^ vă pruih, oei [ât hơ tuch pơ yan ku\m jang thoi no\h mơ\n. Athei yoa pơ gang 3 ‘măng lơ\m sơ năm vă găn pơ rang j^ lôch hiơ\ păng pơ rang j^ phă tơ\ rơ\h tiu. Pruih pơ gang sinh ho\k tôch ‘lơ\ng ăn tiu păng sơ đơ\ng ăn bơ ngai yoa hai.

-Lei ah, bơ nê kơ ih hơ!

Lan - Dơng chih păng rapor