Oei lăng mĕ tơ̆ Khoa Hồi sức Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên, ‘nhŏng Nguyễn Cao Cường, tơ̆ thôn 9 xăh Ea Kly, apŭng Krông Pắc, dêh char Đắk Lắk ăn tơbăt, 1 giĕng adrol ki, mĕ ‘nhŏng pơ̆k ưh đei hơdơ̆r kơna unh hnam chơ yă năm tơ̆ hnam pơgang apŭng vă hơmet. Tơ̆ âu yă đei khăm hơlen akhan pơ̆k đơ̆ng pham tŏk. Đơ̆ng rŏng 1 năr ƀich tơ̆ hnam pơgang apŭng, mĕ ‘nhŏng đei chơ năm tơ̆ Khoa Hồi sức hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên vă hơmet. Gơnơm đei hơmet tơtom, đơ̆ng rŏng 5 năr ƀich tơ̆ hnam pơgang, jơhngâm pran mĕ ‘nhŏng sơđơ̆ng bơih: “Tơ̆ hnam yă ưh pă băt yă kiơ. Mât tơ̆ âu đe ƀak si kâp kư̆u dang 2,3 jơ đơ̆ng rŏng ‘nŏh mưh pet mơn jĭ, ưh hơdơ̆r hlŏh 1 năr ‘nŏh ƀôh hơdơ̆r dơ̆ng. Mĕ đei hơmet tôch ‘lơ̆ng, ‘nao lăp 5 năr đĕch mă lei đĭ gơ̆h sŏng xa, pơtâp nơnăm bơih, gơ̆h mơ̆ng păng pơma nuh kŭm huei mơ̆n bơih.”

Tơ̆ lăm jĭ păih to ‘nŏh jĭ bơngai jĭ Nguyễn Đến, 85 sơnăm, tơ̆ xăh Ea Bar, apŭng Buôn Đôn. Kiơ̆ mŏ Nguyễn Thị Tuyết, kon ƀok Đến, tơ̆ hnam, ƀok oei sŏng ‘nŏh hăk tơgok, jơ̆ng ti ưh gơ̆h dơdrŏ, unh hnam chơ năm tơ̆ hnam pơgang đei đe ƀak si khăm hơlen akhan pơ̆k đơ̆ng pham tŏk. Mŏ Tuyết tơroi, ‘nâu jĭ ‘măng mă 2 ƀă sư pơ̆k, mă lei ‘măng mă âu dêh ƀiơ̆ yoa ƀok đei lơ tơdrong jĭ lơ̆m hơkâu: “Bơngai kră jĭ lơ̆m tơsoh, jĭ tơ̆ huan hơyô, đang kơ ‘nŏh jĭ plei rơmơ̆n, ƀich hơmet tơ̆ âu 10 năr bơih. Blŭng a mât tơ̆ hnam pơgang ƀak si akhan rŏ năng pă đei hơmĕng bơih, dang ei ƀôh da ƀiơ̆ kŭm tôch hơiă.”

‘Nâu jĭ 2 lơ̆m lơ bơngai pơ̆k yoa đơ̆ng pham tŏk athei chơ hơmet tơ̆ hnam pơgang lơ̆m dôm năr tơjê̆ âu. Kiơ̆ ƀak si Huỳnh Thị Đoan Dung, Vei lăng Khoa Hồi sức Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên, lơ̆m khei 10, khoa iŏk hơmet ăn 153 ‘nu bơngai pơ̆k đơ̆ng pham tŏk, kơsô̆ bơngai jĭ roi tŏk lơ̆m dôm năr hơtuch khei 10, hăm dang 10 ‘nu bơngai 1 năr. Tơblang găh bơngai pơ̆k roi tŏk lơ̆m khei ‘năr âu, ƀak si Dung akhan, mưh hơyuh tŏ tơplih ưh ê athei rim huan pham tơplih kiơ̆ mă tom hăm dôm tơdrong tơplih ‘nŏh ‘năi. ‘Năr tơngiĕt pơm ăn huan pham roi iĕ, kơchĭl jing đei huyêt ap tŏk, đơ̆ng noh jing đei pơchăh trong huan, pham blŭh tŏk tơ̆ ‘ngok. Mĭnh tơdrong nai dơ̆ng pơm ăn lơ bơngai ƀônh pơ̆k lơ̆m pơyan tơ ngiĕt ‘nŏh yoa kơsô̆ hồng cầu, tiểu cầu tŏk, pơm ăn pham krăl, jing đei tơdrong chĭl tơ̆ huan pham. Găh noh dơ̆ng, dôm bơngai đei tơdrong jĭ lơ̆m hơkâu nhen huyêt ap tŏk, bek plên, jĭ bơ̆n hơyô đak sĭk ưh đei trong vei lăng tang găn jĭ ‘nŏh roi ƀônh pơ̆k yoa đơ̆ng pham tŏk.

Ƀak si Huỳnh Thị Đoan Dung tơtă: “Hmă hmă đa đei lơ tơ̆ bơngai jĭ kră, mă lei hrei ‘nâu ‘lơ ‘lơ̆p kŭm đei roi lơ kơna athei đei trong hơmet hơdrol vă tang găn pơ̆k. Hăm dôm bơngai đei tơdrong jĭ lơ̆m hơkâu nhen huyêt ap tŏk athei adrin hơmet mă ‘lơ̆ng, lê̆ ăn đei strees păng dôm tơdrong tơplih ưh ê vă tang găn huyêt ap tŏk dei dei hloi.”

Tang găn pơ̆k đơ̆ng jĭ plei lĕn hư

Plei lĕn rơmơ̆n ‘noh tơdrong jĭ găh plei lĕn đa tơƀơ̆p, gơh hơmet klăih mưh chă ƀôh păng hơmet hrôih. Tơplơ̆ dơ̆ng, tơdăh chă ƀôh păng hơmet klui, jĭ gô roi dêh, pơm ăn lơ tơdrong jĭ, krê hưmơt hloh, gô pơm ăn pơ̆k đơ̆ng pham tŏk.

Ƀok N.V.P oei tơ̆ xăh Ia Tmốt, apŭng Ea Súp, dêh char Đắk Lắk năm tơ̆ Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên hăm tơdrong jĭ ưh kơ gơh chă hơ yô, jĭ tơ̆ rŏng păih ‘ma, pơ̆k đơ̆ng pham tŏk 2 ‘măng pơm ưh kơ jăng jo 1 păh hơkâu păih ‘ngieo, plei lĕn hư (rơmơ̆n). Kiơ̆ nơ̆r tơroi đơ̆ng bơngai jĭ, ƀok đei jĭ tơmo plei lĕn đĭ đunh mă lei ưh kơ năm tơ̆ hnam pơgang hơmet mă chă huch kơdih dôm kơloăi pơgang hla ‘long kiơ̆ nơ̆r chă tơroi đơ̆ng lơ bơngai. 1 sơnăm đơ̆ng rŏng ƀok hơnơ̆ng ƀôh jĭ kơ̆l, hơving măt, huêt ap tŏk kơjung, 180/100mmHg. Kơplăh doh, ƀok oei ưh kơ năm tơ̆ hnam pơgang mă chă răt kơdih pơgang hơmet huêt ap tŏk brŏk huch, đei 3 khei ‘noh sư pơ̆k. Đơ̆ng rŏng năm hơmet tơ̆ Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên, bơngai jĭ hlôi đei răih iŏk tơmo, tăh đing pơro đak hơyô kiơ̆ hơkar păng hơmet plei lĕn hư tang găn pơ̆k hơlơ̆k dơ̆ng.

Ƀok N.V.P tơroi:  Tơ̆ hnam ĭnh đei jĭ klak păih ‘ma, jĭ kơ ‘yĕng păih ‘ma. Năm tơ̆ hnam pơgang apŭng khăm siêu âm đe sư akhan tơmo trong chă hơyô, mong đak độ 2. Yua kơ tơ̆ apŭng jĭ ưh kơ dă ƀiơ̆ kơna năm tơ̆ hnam pơgang kơpal răih iŏk tơmo. Yua kơ ĭnh đei tơdrong jĭ hơdrol ‘noh pơ̆k kơna truh ‘năr brei mă gơh răih. Hơnih răih tŏk bŏk oei jĭ, lap. Yua đơ̆ng ĭnh pơm pơ hơi găh jơhngơ̆m pran, huêt ap tŏk mă ưh kơ băt kơna lê̆ jĭ dêh mă năm tơ̆ hnam pơgang.

Bơngai nai ‘noh ƀok H.V.S (65 sơnăm, oei tơ̆ xăh Ea Nuôl, apŭng Buôn Đôn, dêh char Đắk Lắk). Ƀok S năm khăm păng chă ƀôh đei jĭ tơmo plei lĕn đunh kơ âu hloh 10 sơnăm mă lei tơplih yua kơ năm tơ̆ hnam pơgang hơmet, ‘noh sư chă huch kơdih pơgang hla ‘long vă tơmo hach. Đơ̆ng rŏng lơ sơnăm chă yua pơgang kơdih, tơdrong jĭ đơ̆ng sư roi năr roi dêh, truh ƀơ̆t đei pơ̆k pham bluh tŏk tơ̆ ‘ngok ƀĭch tơ̆ hnam pơgang hơmet, ƀok mă băt sư đei hư plei lĕn, 2 păh plei lĕn mong đak, tŏk huêt ap păng ‘nâu jĭ tơdrong tơm pơm ăn pơ̆k.

Yă P.T.S, hơkăn bơngai jĭ tơroi: Sư đei pơ̆k blŭng a đunh kơ âu 16 sơnăm. Hloh 2 khei hơdrol, sư đei pơ̆k ‘măng mă 2. Sư jĭ hơyô sĭk hai, tŏk huêt ap, đei tơmo plei lĕn pơm kơchĭl trong chă hơyô. Hơdrol ‘noh sư ưh kơ gơh nơnăm, klak pông, ôr kơ jĭ, ba năm tơ̆ hnam pơgang apŭng hơlen lăng ƀak si ăn năm tơ̆ hnam pơgang tơring Tây Nguyên vă răih.

Khoa ngoại - Hơmet jĭ plei lĕn (Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên) dang ei tŏk bŏk hơmet dang 150 truh 170 ‘nu bơngai jĭ, lơ̆m noh bơngai jĭ plei lĕn hư dang 60-80 ‘nu, tơdrong tơm pơm ăn găh lơ yua đơ̆ng tơmo plei lĕn păng pơ ‘ngeh trong chă chă hơyô... Lơ̆m kơsô̆ bơngai jĭ plei lĕn hư đei 20 - 25 ‘nu jĭ ăl, hơnhăk truh pơ̆k, pơm ăn jo 1 păh hơkâu.

Găh trong pơm ăn jĭ, ƀak si Nguyễn Ngọc Hoàng, Kơdră Khoa ngoại - Hơmet jĭ plei lĕn, Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên tơbăt plei lĕn hư đa hơnhăk truh tŏk huêt ap. Huêt ap tŏk kơ jung ưh kơ đei vei lăng, truh 1 khei ‘năr hơyơ ‘noh gô pơm ăn pơ̆k.

Tơroi găh tơdrong jĭ plei lĕn hư hrei ‘nâu, ƀak si Nguyễn Ngọc Hoàng roi tơbăt: "Jĭ plei lĕn hư păng pơ̆k tŏk bŏk đei ƀôh tơ̆ sơnăm mơlôh. Hơdrol sơ̆ plei lĕn hư păng pơ̆k đa tơƀơ̆p tơ̆ dôm bơngai kơ pal 60 sơ năm. Mă lei hrei ‘nâu đei bơngai hơla kơ 17 sơnăm đĭ đei hư plei lĕn. Dôm bơngai đei huêt ap tŏk ưh kơ tơchĕng yua đơ̆ng plei lĕn, nŏng tơchĕng huch 1 găr pơgang huêt ap ‘noh hoei, đe sư tam mă đei tơchĕng huêt ap yua đơ̆ng plei lĕn pơm ăn kơna đe sư hŭt hiơt plei lĕn hư. Truh khei ‘năr huêt ap ưh pă lăp hăm pơgang dơ̆ng bơih ‘noh gô hơnhăk truh pơ̆k yua đơ̆ng huêt ap tŏk kơjung.”

Dôm sơnăm tơjê̆ âu, kơsô̆ kon pơlei jĭ plei lĕn hư đei ƀôh tŏk tơ̆ lơ sơnăm pha ra băl. Kiơ̆ chih jô̆ đơ̆ng Anih tơm vei lăng găh jang pơgang, kơsô̆ đei jĭ plei lĕn hư tơ̆ Việt Nam đei dang 10,1% kơsô̆ kon pơlei (hơtŏ hloh 10 triệu ‘nu jĭ), hăm 8.000 ‘nu đei jĭ ‘nao rim sơnăm. Kơsô̆ lôch yua đơ̆ng jĭ plei lĕn dơ̆ng mă 8 lơ̆m dôm tơdrong tơm pơm ăn lôch tơ̆ Việt Nam.

Kiơ̆ kơ ƀak si Nguyễn Ngọc Hoàng, dang ei oei đei lơ bơngai tam mă hlôh rơđăh tơdrong krê hơmơt đơ̆ng dôm tơdrong jĭ găh plei lĕn. Ƀơ̆t chă ƀôh jĭ, ưh kơ năm tơ̆ hnam pơgang joăt hơmet jĭ mă đa yua dôm kơloăi pơgang hla ‘long vă hơmet, ƀơ̆t mă dôm pơgang ‘nâu tam mă đei tơchĕng hơlen ‘lơ̆ng vă băt hơdăh tơdrong sĭt đơ̆ng pơgang. Yua thoi noh, tơdrong jĭ găh plei lĕn ưh kơ đei hơmet hrôih, ƀlep trong kơna hơnhăk truh jĭ dêh, tôch krê hơmơt.  Ƀĭch tơ̆ hnam pơgang ƀơ̆t đĭ đei tơdrong jĭ ăl ‘noh hơmet hơnat kơ klăih. Yua thoi noh, tơ tă kơ kon pơlei ưh kơ gơh chă yua kơdih pơgang vă hơmet dôm kơ tơdrong jĭ pơma atŭm, tơdrong jĭ găh plei lĕn pơma hơdrô̆. Kăl kơ jăh năm tơ̆ hnam pơgang vă đe ƀak si hơmet tơtom. Dôm bơngai bek, huet ap tŏk, tơdrong jĭ plei nuih... dăh mă dôm bơngai jĭ plei lĕn hư đei hloi tơdrong jĭ (bơngai kră đei huêt ap tŏk, plei nuih tơteh ưh kơ ‘lơ̆ng, bek plên, sa tăng ƀoh >5 gram ƀoh 1 năr dăh mă huch đak ‘ngam, đak sĭk >1 kơlich 1 giĕng) ‘noh hơmơt kơ pơ̆k tôch kơ lơ 30-40%. Yua thoi noh dôm bơngai ‘nâu kăl athei lăng truh hơlen lăng jơhngơ̆m pran hưnơ̆ng, đei trong hơrih hiôk vă vei lăng ‘lơ̆ng dôm tơdrong jĭ đei hơmơt pơm ăn plei lĕn hư păng pơ̆k.

Mưh pơ̆k đơ̆ng pham tŏk, mă loi pơ̆k tơ̆ bơngai jĭ plei lĕn rơmơ̆n ‘nŏh tôch ƀônh lôch păng jing jo jăn. Vă băt hơdăh ƀiơ̆ trong tang găn kŭm nhen trong hơmet blŭng a mưh đei bơngai pơ̆k, ƀak si CKII Nguyễn Ngọc Hoàng – Kơdră vei lăng Khoa ngoại – Hơmet jĭ plei lĕn, Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên đei nơ̆r roi tơƀôh hơdăh ƀiơ̆.

-Ƀak si ăi, dôm tơdrong kiơ pơm ăn bơngai jĭ plei lĕn rơmơ̆n ƀônh pơ̆k đơ̆ng pham tŏk hă?

-Ƀak si Hoàng: Plei lĕn rơmơ̆n đei 3 grŭp tơm. Mă mônh ‘nŏh bơngai jĭ plei lĕn rơmơ̆n ưh kơ jăng, jur albumin pham. Jur albumin jĭ dôm bơngai jĭ găh grŭp ƀônh pơ̆k đơ̆ng pham tŏk hlŏh. Roi hơkĕ, roi ưh jăng roi ƀônh pơ̆k. Pơtih gia lơ̆m grŭp bơngai bek, kơsô̆ bơngai pơ̆k roi tŏk, tơplơ̆ kơ ‘noh jĭ grŭp rơmơ̆n rơmŏ, ưh kơ jăng, jur albumin pham yoa đơ̆ng plei lĕn rơmơ̆n. Mă loi hăm bơngai jĭ oei hlŏng pham hăm kơmăy ‘nŏh tôch ƀônh pơ̆k kŭm nhen thoi grŭp bơngai bek ‘năi. Mă 2 jĭ bơngai plei lĕn rơmơ̆n gô đei huyêt ap tŏk, huyêt ap tŏk kŭm jing tơdrong tơm yoa đơ̆ng plei lĕn rơmơ̆n. Vă truh 95% bơngai jĭ plei lĕn rơmơ̆n đei huyêt ap tŏk. Mưh huyêt ap tŏk ‘nŏh tôch ƀônh pơ̆k. Kơsô̆ bơngai jĭ huyêt ap tŏk păng bơngai kră hlŏng pham hăm kơmăy krê pơ̆k đơ̆ng pham tŏk, tŏk truh 120% pơting hăm bơngai hmă. Huyêt ap tŏk jĭ tơdrong tôch ƀônh pơm ăn bơngai jĭ pơ̆k. Grŭp mă 3, ‘nŏh bơngai plei lĕn rơmơ̆n ưh kơmăh pham, jur albumin pham ‘nŏh krê kơ pơ̆k truh 20%.

-Pơm thoi yơ vă gơ̆h băt bơngai jĭ pơ̆k đơ̆ng pham tŏk? Păng mưh ƀôh bơngai pơ̆k ‘nŏh pơm liơ hă ƀak si?

-Ƀak si Hoàng: Ƀôh bơngai jĭ pơ̆k ‘nŏh tôch gĭt kăl vă dŏng hơmet. Mưh hiơ̆ 1 pơnĭt ‘nŏh 2 triu tê̆ ƀao ‘ngok lôch ưh gơ̆h arih dơ̆ng. Mưh ƀôh hlĭch găh nơ̆r pơma dăh mă bơngai jĭ ưh ê pơ̆k, bơngai rơmơ̆n rơmŏ, tơdrong mă blŭng ‘nŏh lăng năng ƀơ̆r sư hăm luĕng ưh, mưh ƀôh ƀơ̆r luĕng ‘nŏh lê̆ ăn bơngai jĭ xa, lê̆ kuơh, pĕt kial, lê̆ ƀet tơlĕch pham ƀât hơnglou ti păng ưh gơ̆h tơhuch ăn pơgang rơh hla ‘long. Chơ năm ưh trŏ hnam pơgang vă hơmet kŭm pơm pơhiơ̆ lê̆ tơdrong dŏng hơmet ‘năi. Athei năm tơ̆ hnam pơgang tih vă dŏng hơmet ăn bơngai jĭ. Tơgĕch iŏk jơ măih. Mưh ƀôh pơ̆k đơ̆ng pham tŏk nhen đei tơroi tơ̆ kơpal ‘nŏh jơ chơ hơmet tôch gĭt kăl vă dŏng hơmet bơngai pơ̆k, athei chơ năm tơ̆ hnam pơgang tih roi hrôih roi ‘lơ̆ng. ‘Ngoăih kơ ‘nŏh, đei 1,2 ‘nu bơngai ưh kơ băt kơdih jĭ plei lĕn rơmơ̆n, lăp băt huyêt ap tŏk đĕch, yoa thoi nŏh mưh ƀôh jĭ kơting dŭ rŏng, jĭ kơ iĕng athei năm khăm hơlen plei lĕn hai, ưh gơ̆h răt huch pơgang kư̆ kă. Mưh bơngai jĭ huyêt ap tŏk ‘nŏh, hơkâu gleh lap, hơkar dreng drơt, rŏ năng đei jĭ plei lĕn rơmơ̆n hloi. Dăh mă ưh kơmăh pham, hơkar ƀrot, dreng, lap ‘nŏh athei năm khăm năng plei lĕn. Dăh mă ‘nglăih kâu dơdrĕn, hơyô lơ ‘măng, hơyô tơ̆ kơmăng ‘nŏh athei tơchĕng truh tơdrong jĭ tơ̆ trong hơyô, năm khăm plen lĕn vă hơmet jĭ plei lĕn rơmơ̆n hloi. Mưh pơ̆k bơih ‘nŏh đa đei truh 40% bơngai jĭ pơ̆k hơlơ̆k dơ̆ng, pơ̆k ‘măng mă 2 đa dêh hlŏh păng krê kơ lôch hlŏh kơ ‘măng mă 1. Hăm bơngai jĭ plei lĕn rơmơ̆n mă pơ̆k ‘nŏh đa pơm ăn bơngai pơ̆k ưh gơ̆h iung nơnăm dơ̆ng, jing jo ƀich kơtă 1 ƀôt. Mưh bơngai jĭ ƀich 1 ƀôt ‘nŏh plei lĕn roi ưh jăng, tơdrong ‘nglăih kâu, chă hơyô ưh pă băt, tôch ƀônh đei tơmo lơ̆m plei lĕn, roi ƀônh đei jĭ rơka, pơchŭng, hơyô ưh kơ gơ̆h.

-Lei a, bơnê kơ ih ƀak si, hlôi roi tơƀôh lơ tơdrong kăl!