Jĭ zona yoa đơ̆ng virus varicella-zoster pơm tơlĕch. ‘Nâu jĭ kơ loăi virus pơm tơlĕch jĭ chŭ. Mưh jĭ chŭ klăih bơih ‘nŏh virus âu oei đei lơ̆m hơkâu jăn, arih tơ̆ huan adrol vă lĕch dơ̆ng tơ̆ ‘ngoăih, pơm tơlĕch hăm jĭ zona. Jĭ đa đei tơ̆ bơngai kră, mă loi tơ̆ dôm bơngai kơpal kơ 50 sơnăm. Roi ‘lŏ roi kră roi hơmơt đei jĭ. Kiơ̆ kơsô̆ chih jô̆, rim sơnăm, mưh 1000 ‘nu bơngai ‘nŏh đei dang 1-4 ‘nu bơngai jĭ zona păng kơsô̆ âu tŏk lơ tơ̆ dôm bơngai kơpal kơ 65 sơnăm dang 4 – 12 ‘nu bơmngai jĭ. Đei truh 50% kơsô̆ bơngai kơpal kơ 85 sơnăm đei tơdrong jĭ ‘nâu. ‘Ngoăih kơ ‘nŏh, 1,2 kơsô̆ bơngai đei jĭ tơ̆ lăm hơkâu nhen: pham kơnê̆, pham rơmă, huyêt ap tŏk, hơyô đak sĭk, jĭ tơpoh,... kŭm ƀônh tơpoh jĭ zona ‘năi. Tơ̆ khoa khăm, Hnam pơgang đa khoa tơring Tây Nguyên, jô̆ păh lăp 1 năr khoa iŏk khăm ăn dang 50 ‘nu bơngai, lơ̆m noh bơngai jĭ zona đei truh 10%. Đei lơ bơngai jĭ năm khăm ƀât jĭ đĭ pơchăh đak bơih, jĭ kơ̆l, tep ưh sŭk.

Ƀak si chuyên khoa I Tạ Thị Khánh Nhàn – khoa Khăm, Hnam pơgang đa khoa tơring Tây Nguyên ăn tơbăt: “Bơngai kră rơmơ̆n, kơpal 60 sơnăm, bơngai ưh kơjăng, hơkĕ hơkong, bơngai jĭ lupus ƀrê ƀra, hơkar kơ hrưih mă ‘nŏh jĭ jĭ pơplei u Lympho, jĭ hơyô đak sĭk, HIV/AIDS, jĭ ung thư oei hơmet hăm pơgang xă trĭ, dôm bơngai jĭ oei huch pơgang nhen corticoid đunh đai, dôm bơngai jĭ chŭ dăh mă jĭ zona adrol kơ ‘nŏh athei năm khăm mă hơnơ̆ng vă băt jĭ hrôih.”

Jĭ zona blŭng a mưh ‘nao đei tôch ƀônh hơvơ̆l hăm dôm tơdrong jĭ tơ̆ hơkar nai, kơlih thoi noh mă lơ bơngai năng pơhơi, ưh đei năm khăm, chă răt pơgang hơmet kơdih pơm tơlĕch lơ tơdrong krê nhen jĭ tơ̆ hoan đơ̆ng rŏng kơ jĭ zona, jing đei rơka, pơm ăn măt ưh kơbang păng 1,2 tơdrong jĭ krê hơmơt nai hai nhen jĭ tơsoh, jĭ klơm, jĭ ‘ngok…

Yă Q oei tơ̆ phường Tự An, plt Buôn Ma Thuột truh tơ̆ hnam pơgang đa khoa Tơring Tây Nguyên khăm mưh ƀôh: jĭ rơră nhen ƀet tơ̆ hơkar kŏng koi, hơkâu lĕch ƀrê ƀra đang kơ ‘nŏh jing mŭn đak, tôch jĭ, ƀơm ưh ‘lơ̆ng truh tơ̆ jơhngâm pran. Yă Q tơroi: “‘Măng mă blŭng ƀôh pơkoih, đơ đik, jĭ rơră rơrônh, mă loi mưh tŏ ‘mi kial tơplih. Yoa adrol kơ ‘nŏh inh jĭ khơp, inh jĭ hơyô đak sĭk hai, đa ưh gơ̆h tep, dang ei đei hloi jĭ ‘nâu dơ̆ng pơm ăn hơkâu jăn jĭ hơâm hơăm, gleh lap.”

Đơ̆ng rŏng kơ jĭ zona ‘măng mă blŭng, virus varicella-zoster (VZV) ưh đei lĕch đĭ lơ̆m hơkâu jăn mă oei dơ̆ng tơ̆ hoan mă lei ưh đei pơm tơlĕch jĭ. Đơ̆ng rŏng kơ ‘nŏh 1 khei ‘năr, mưh hơkâu jăn ưh jăng, dăh mă tŏ ‘mi kial lăp hăm pơrang jĭ, đei tơdrong gleh hrat, pơmat tat lơ̆m tơdrong arih xa… sư pơm ăn jĭ zona đei hơlơ̆k dơ̆ng.

Ƀok H oei tơ̆ phường Tân Thành, plt Buôn Ma Thuột jĭ zona hơlơ̆k dơ̆ng ‘măng mă 2 păng jĭ rơka đuh, ƀok năm khăm păng hơmet dơ̆ng tơ̆ HnamHnam Hnam pơgang đa khoa tơring Tây Nguyên. Ƀok H tơroi: “‘Măng mă blŭng nhen pel ƀơm sơdrông, nhen bơ̆n kơ ep kăp, kial thu ƀơm ‘nŏh rơră jĭ, nhen đe puk hơmrĕ, đunh đunh sư đơ đik, mưh ƀlŏk truh ‘nŏh ưh hiôk rơhău kiơ, jĭ tơngơ̆p tơ̆ kơ̆l, hrŭi ƀơm sŏk tôch jĭ.”

Mă đơ̆ng ưh kơsĭ jĭ hơmơt ră, mă lei mưh đei jĭ zona bơngai jĭ athei tơjră hăm lơ tơdrong pơmat tat lơ̆m tơdrong arih xa yoa hơkâu jăn ưh kơ jăng, tơdăh ưh đei vei lăng păng hơmet tơtom, bơngai jĭ gô đei rơka lanh xă tơ̆ hơkar. Ƀât dôm anih rơka lĕch đak tôch ƀônh đei đuh, pơ ‘ngeh ƀrŭng, tôch jĭ. Krê hlŏh dơ̆ng mưh jĭ zona tơpŏh tơ̆ muh măt, tơdăh jĭ đei hloi tơ̆ huan ƀât lăp sư pơm ăn măt jing tol hloi. Zona mât lơ̆m đon sư pơm ăn đon ưh gan hơbăng. Drŏ kăn hơnăp đei jĭ zona ƀât lăp ƀơm ưh ‘lơ̆ng truh tơ̆ nge lơ̆m klak.                    

Jĭ kiơ̆ kơ yuăn khan Zona thần kinh ‘noh jĭ pơchŭng hơkar, jĭ hơlơ̆k dơ̆ng lơ ‘măng pơm ăn ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng truh jơhngơ̆m pran, măt lăng đơ̆ng bơngai jĭ. Vă đei dơ̆ng hlôh vao tang găn tơdrong jĭ ‘nâu, tơ̆ hơ la âu ‘noh jơ pơma dơnuh hăm ƀak si chuyên khoa I Tạ Thị Khánh Nhàn - Khoa khăm, Hnam pơgang đa khoa tơring Tây Nguyên.

- Jĭ đei ƀôh hơdăh đơ̆ng jĭ zona ‘noh lơ liơ hă ƀak si? Păng jĭ hăm đei ƀôh hơlơ̆k hơle ưh?

- Ƀak si Nhàn: Ƀơ̆t blŭng, hơdrol kơ đei ƀôh hơdăh đơ̆ng jĭ zona ‘noh bơngai jĭ gô đei ƀôh pha ra băl nhen: Yuh lăp ai, tơ ngiĕt, jĭ kơ̆l, hơkâu lap rơmơ̆n. Mơn kơ jĭ hang tơ̆ 1 păh trong hoan đei hloi lĕch hmrŏng mhrônh. Đơ̆ng rŏng kơ ‘noh đak hmrŏng mhrônh jing đuh, pơchăh tơdăh hơtŭt ƀơm, đơ̆ng rŏng kơ klăih gô pơm ăn rơka. Jĭ gô đei ƀôh jĭ hơlơ̆k hơle mă lei ưh kơ lơ. Hơmơt kơ đei ƀôh jĭ hơlơ̆k dơ̆ng lơ đa đei lơ̆m dôm bơngai ‘lŏ kră, đei tơdrong jĭ ưh kơ pran. Yua thoi noh athei pơhrăm hơkâu jăn păng ‘nĕ kơ tơchĕng lơ, năm khăm tơ̆ ƀak si păng hơmet hrôih mưh đei jĭ Zona vă pơm dă ƀiơ̆ kơ jĭ hơ lơ̆k dơ̆ng ăn dôm ‘măng đơ̆ng rŏng.

 -Đei ƀôh jĭ dêh đơ̆ng tơdrong jĭ âu ‘noh liơ liơ hă ƀak si?

-Ƀak si Nhàn:Hmă hmă ‘noh đei jĭ pơchŭng hơkar; mă 2 ‘noh jĭ tơ̆ măt, jĭ trong hoan, jĭ rơka klong măt, pơm ưh kơ gan bang ƀơ̆t lăp hơnhăk truh măt tol; mă 3 ‘noh pơm ăn jĭ ‘ngok; mă 4 ‘noh jĭ trong hoan ‘ngok, jo 1 păh tơƀŏk; mă 5 ‘noh pơm ăn sŏng sa ưh kơ ‘lơ̆ng, ưh kơ gan kơ tơ̆ng, ‘ngoăih kơ ‘noh oei pơm ăn tơdrong jĭ tôch kơ dêh nhen jĭ trong hoan zona hơmet tôch kơ hơnat păng hơkar kơnê̆, ưh kơ đei sŏk sop, lĕch đak pơ uh...

-Hăm gơh yua dôm pơgang hla ‘long vă hơ met zona ưh? Mưh đei jĭ, bơngai jĭ kăl pơm liơ vă hoei kơ pơchŭng păng tơpoh ăn bơngai nai?

- Ƀak si Nhàn: Mưh đei jĭ zona ưh kơ gơh yua dôm pơgang hla ‘long vă hơmet mă kăl kơ năm khăm tơ̆ khoa hơmet jĭ tơ̆ hơ kar vă hơmet tơtom, tang găn jĭ dêh. Vă hoei kơ pơchŭng păng tơpoh ăn bơngai ưh đei jĭ zona thần kinh, bơngai jĭ kăl kơ băt:

‘Nĕ kơ kach, kơ pu dăh mă lê̆ đak ‘mê̆ ƀơm hơ kar đei jĭ. Tơdrong ‘nâu gô pơm ăn đak hmrŏng mhrônh pơchăh păng pơm jing krê hơmơt kơ pơchŭng tôch kơ dêh.

Vei ăn hơkar đei jĭ zona ling lang rơgoh, ôp rơka hăm đak ƀoh vă pơlôch pơrang dăh mă hăm pơgang pik mă ƀak si athei.

Ôp ti mă rơgoh hơnơ̆ng, ƀlep trong mă loi ‘noh jĭ hơdrol păng đơ̆ng rŏng kơ vei lăng hơkar đei jĭ, hrŭk hơbăn ao rơ hơi, ‘nĕ kơ hrăt ƀơm lơ̆m hơkar đei jĭ.

‘Nĕ kơ ngôi tơ jê̆ hăm dôm bơngai đei hơmơt kơ ƀônh tơpoh ƀơm nhen: Drŏ kăn oei hơnăp, hơioh, nge rơneh ưh tôm khei dăh mă hơ iơch kĭ, dôm bơngai ưh kơ pran, dôm bơngai tam mă đei jĭ chŭ, zona dăh mă tam mă ƀet bơ̆ng jĭ chŭ... klĕp truh klăih kơ jĭ.

-Vă tang găn jĭ ‘noh ƀak si hăm đei nơ̆r pơtho tơtă kiơ ăn kơ bơngai jĭ?

- Ƀak si Nhàn: Trong tang găn jĭ zona thần kinh ‘noh:

‘Nĕ kơ ngôi tơ jê̆ hăm đak lĕch đơ̆ng mŭn đak pơchăh đơ̆ng bơngai jĭ zona .

Ƀet bơ̆ng jĭ chŭ

Trong oei sa păng pơdơh ngôi mă lăp, ‘nĕ kơ tơchĕng lơ, pơtâp hơkâu jăn vă hơtŏk jơhngơ̆m pran.

Mưh đei ƀôh jĭ kăl kơ năm tơ̆ ƀak si păng hơdrin hơmet vă jĭ jăh klăih.

Lei ah bơnê kơ ih ƀak si hơ