VOV4.Bahnar -Vă ato\k kơtang tơdrong hlo#h vao lơ\m tang găn hơlau, pơlôch pơrang pơra\m tiu, adoi tơgu\m ăn kon pơlei đei trong jang tiu kiơ\ trong kơ jăp ‘lơ\ng, An^h tơm pơtru\t cho\h jang sa dêh char Gia Lai hlôi tơle\ch trong jang Hơmet pơ ‘lơ\ng pơgar tiu răm pơrang lôch koăng lôch dar deh pơra\m hăm trong tang găn hơlau, pơlôch pơrang lơ trong jang. ‘Măng mă blu\ng, tơdrong jang au hlôi đei jơnei ‘lơ\ng.

Trong jang hơmet pơ ‘lơ\ng pơgar tiu răm pơrang lôch koăng lôch dar deh pơra\m hăm trong jang tang găn hơlau, pơlôch pơra\m pơrang kiơ\ lơ trong đei An^h tơm pơtru\t cho\h jang sa dêh char Gia Lai tơle\ch jang đơ\ng khe\i blu\ng sơnăm 2018 tru\h dang ei. Tơdrong jang au hlôi đei iung jang kiơ\ tơ\ mir pơgar kơ 15 u\nh hnam kon pơlei tơ\ rim tơring pơtăm tiu lơ\m dêh char nhen tơring Ia Băng (apu\ng Chư Prông), tơring Dun (apu\ng Chư\ Sê) păng tơring Ia Phang (apu\ng Chư\ Pưh).

Yă Đinh Thị Hiệp, kang [o# kih thuơ\t An^h tơm pơtru\t cho\h jang sa dêh char Gia lai tơbăt, rim pơgar tiu đei rơ\ih jang kiơ\ trong jang au jei đei [o#h pơrang lôch koăng lôch dar deh pơra\m. Te\h pơgar tiu ư\h kơ rơhu\ ‘lơ\ng, đei lơ pơmau pơrang pơm pơra\m rơ\h. Tơdrong mă au atu\m hăm joăt io\k yua pơgang ve\i lăng ‘long pơtăm păng pho\ng chă prôi pơm ăn dơnơm tiu ư\h kơ ke\ krơ\ng hăm pơrang, [ônh pơm ăn lôch kơ yuơ pơrang pơra\m. Dôm tơdrong au pơm tơnap tap lơ\m tơle\ch jang kiơ\ trong jang au:

 “Tiu tơ\ au lôch tôch kơ koăng, kơna tơnap mă rơ\ih io\k, găh tơdrong pho\ng, pơgang au to io\k yua lơ dêh hnang, kon pơlei chă jang kiơ\ kơ d^h đe sư đe\ch. Đei ‘măng bơ\n chă pơtho ăn đe sư chă pơcho\h đak, đe sư jei ư\h kơ pơm kiơ\ kơna lơ\m iung jang chă rơih u\nh hnam jei tôch mơmat tat, đe sư lăp pơm kiơ\ trong jang kơ đe sư, ư\h kơ lui kiơ\, ư\h kơ ‘me\h pơm kiơ\ bơ\n chă pơtho ăn.”

Tơpă yan au, mă đơ\ng đ^ băt hơdăh joăt joe jang tiu lơ sơnăm kơ au, mă lei mo\ Nguyễn Thị Phượng oei tơ\ pơlei Bang, tơring Dun, apu\ng Chư Sê, dêh char Gia Lai oei ư\h kơ đei trong ayơ do\ng ke\ 1ha tiu u\nh hnam lôch kơ yuơ đak tơ\ng lơ\m pơyan ‘mi sơnăm 2017. Mă lei vă je# 1 sơnăm au, đei rim kang [o# An^h tơm Pơtru\t cho\h jang sa dêh char chă pơtho trong jang pơm pơcho\h đak atu\m hăm lơ trong jang tang găn pơrang pơra\m ăn 2 sao tiu to\k bo\k đei [o#h đei pơrang loch koăng lôch dar deh pơra\m, pơgar tiu hla đum, hơlu\ng hơpăng kơ u\nh hnam mo\ hlôi đei jing ‘lơ\ng dơ\ng:        

 “Sơ\ lơ\m mă tim mă pơm kiơ\ trong jang au ‘no\h tiu nhôn đei [o#h hla đum, hơlu\ng hơpăng. Đơ\ng mă jang kiơ\ ‘no\h tiu hlôi dă [iơ\ đum hla, tơ ‘mơ\ng đei blu\h lơ. Ba [o#h dơnơm tiu hăm đei vă jing ‘lơ\ng hlo\h pơtêng hăm hơdrol au ki.”

‘Ngoăih tơpl^h trong jang sa, rim kang [o# kih thuơ\t găh tơdrong vă jang chă pơtho ăn kon pơlei tơpl^h trong vei lăng năng tông, prôi pho\ng ăn kơ tiu. Mă hơdăh, rim kang [o# An^h tơm Pơtru\t cho\h jang sa dêh char Gia Lai pơtho ăn kon pơlei chă tu\h mơ\r, pho\ng đa trung lượng lơ ‘măng. Atu\m hăm ‘no\h, găh prôi pho\ng roi năr prôi roi to\ se\t, tơpl^h hăm ‘no\h j^ tu\h mơ\r vă pơm ăn kơ te\h jing ‘lơ\ng.

Kon pơlei jei đei ho\k pơhra\m rim tơmam sinh ho\k tơgu\m pơlôch pơmau pơrang, pơrang pơra\m lơ\m te\h, tơ\ tơm, sơdrai, hla. M^nh tơdrong kăl hlo\h anai ‘no\h kon pơlei đei kang [o# chă pơtho chor thoong pơcho\h hu\t đak ‘mi mư\h đei ‘mi, dăng hơdrau dăh mă pơtăm ‘long bing kial, pơjing rơngơp ăn mir pơgar. {ok Phan Quốc Thành, Pơlei Bang, tơring Dun, apu\ng Chư\ Sê, dêh char Gia Lai, kon pơlei cho\h jang sa đei jang kiơ\ tơdrong jang au tơbăt:

“Pơtêng hăm dôm pơgar tiu đe tơ je#, ba [o#h trong hơmet pơ ‘lơ\ng pơrang lôch koăng lôch dar deh lơ lau hăp ‘lơ\ng tơpă mơ\n. Mư\h kon pơlei jang kiơ\ trong jang au, ba lui kon pơlei gô pơm kiơ\ tơ\ pơgar tiu kơ u\nh hnam bơ\n hloi.”

 Tơ\ hơla âu noh, đei jơ pơma dơnuh hăm kih sư choh jang xa Bà Lê Thị Thu Thảo, kang [o# pơgơ\r tơdrong jang hơmet pơ ‘lơ\ng pơgar tiu lôch adar hăm trong tang găn pơrang tôm tong kơ anih pơtru\t choh jang xa kơ dêh char  Gia Lai vă băt hơdăh hloh găh tơchơ\t, trong jang kơ tơdrong âu: 

- Kih sư ăi, tơdrong tơm kơ Tơdrong jang hơmet pơ ‘lơ\ng pơgar tiu lôch adar hăm trong tang găn pơrang tôm tong mă Anih pơtru\t choh jang xa dêh char Gia Lai oei jang dang ei noh yă kiơ?

- Duch Lê Thị Thu Thảo: Tơdrong tơm vă jang noh tơgu\m ăn tơm tiu to\k giơ\ng pran hloh, dang hơmet pơ ‘lơ\ng pơgar tiu hlôi [ơm pơrang adrol kơ noh mă lei da [iơ\, vă hăp ke\ to\k giơ\ng pran hơlơ\k dơ\ng. Khei năr âu ki, mih ma duch nă jang tiu hlôi yua lơ pơgang hoă ho\k păng tuh lơ pho\ng rei noh teh tơplih kơchơ\t, pơm trong [ônh ăn pơrang chêk lar lơ\m teh, pơrăm truh pơgar tiu. Yuơ noh, trong pơkăp jang vă hơmet âu noh, hơto\k kơchơ\t pH lơ\m teh, atu\m hăm noh hơmet kơloăi vi sinh vât ‘lơ\ng lơ\m teh vă tơgu\m ăn rơh tơm tiu trep đak păng kơchơ\t ‘lơ\ng vă rong tơm pran hloh.  

Tơdrong jang đei io\k jang tơ\ dêh char Gia Lai hăm hơgăt teh xă 3ha, hơto\ hăm dôm tơring tơle\ch jang noh Ia Băng, xăh Dun, xăh Ia Phang, lơ\m 3 apu\ng Chư\ Prông, Chư\ Sê, Chư\ Pưh. Rim tơring thoi noh đei 5 unh hnam vang jang, rim unh hnam đei tơgu\m jang lơ\m 2 sao. Đơ\ng ro\ng kơ minh xơnăm tơle\ch jang hơmet pơ ‘lơ\ng xơkơ\t mă blu\ng ăn [ôh tơdrong hơmet đei jơnei kăp g^t. Yuơ noh xơnăm 2019, tơdrong jang pơtoi pơm jang vă đei xơkơ\t tơnăp hloh.

- Dôm trong jang tơm vă tơplih đon kơche\ng păng trong pơm jang xo đơ\ng kon pơlei pơtăm tiu lơ\m tơdrong pơkăp jang noh yă kiơ hă kih sư?

- Duch Lê Thị Thu Thảo: Thoi noh jing pơkăp hơmet pơ ‘lơ\ng tơdrong mă tiu [ơm pơrang lôch adar kiơ\ trong pơkăp hơmet hadoi, dang yua dôm trong kih thuơ\t nhen vei rong tuh pho\ng vă tang găn pơrang kơjăp xơđơ\ng. Yua pho\ng tơ\ âu noh tơplih trong tuh pho\ng. Pơtăl kơ adrol ki tuh minh ‘măng glưh hăm lơ kơxo# pho\ng noh dang ei bơ\n tuh to\ xe\t hloh păng axong jing lơ ‘măng vă tơm [ônh trep, atu\m hăm noh yua minh [ar kơloăi pho\ng pơm ăn teh pui ‘lơ\ng nhen MKP, Kali ru-mát păng dôm kơloăi pho\ng hlôi đei păng te\ch lơ lơ\m tơring.

Minh trong jang dơ\ng noh đơ\ng ro\ng kơ pe\ yua, tơm tiu duh kăl ‘năr hrăng adrol kơ bơ\n tuh dôm kơloăi pho\ng vă pơm ăn rơh hon vă rơh gơh trep pho\ng pran hloh.

            ‘Nguaih kơ yua pho\ng, kơxo# ‘măng tuh pho\ng, noh trong tuh pho\ng adoi tơplih. Pơtăl kơ tuh pho\ng kiơ\ chor trong, xăi gô ‘mi noh dang ei bơ\n hrâu hach lơ\m [ôn đak đang kơ noh pruih. Lơ\m ‘năr ưh đei ‘mi, bơ\n chruih đak hơ iuch đang kơ noh xăh pho\ng, noh tơm tiu trep kơchơ\t ‘lơ\ng pran hloh. Tơje# hăm tơdrong yua pho\ng, bơ\n duh hơto\k pơ ‘lơ\ng ăn ‘long pơtăm hăm tơm yơ\p, găn, dơ\t kial. Dang ei, minh [ar pơgar tam mă đei ‘long pơm yơ\p, dơ\t kial noh bơ\n kăt hơnhuăl găm vă dơ\t to# vei hơ iuch teh, hơyuh to# [lep ăn ‘long pơtăm to\k giơ\ng, mă hăt noh lơ\m pơgan phang.

            Ăh pơyan ‘mi, mă kăl noh xơnăm 2018 âu ki, mih ma duch nă băt đak ‘mi lơ, pơdui đunh năr noh pơm ăn pơgar tiu lôch lơ, đei minh [ar pơgar hiong tiu hloi. Thoi noh, tơdrong chor trong pơro đak duh jing minh lơ\m dôm trong jang vă tang găn đak to\ng pơm ôm tơm tiu. ‘Nguaih kơ pơm yơ\p, chor trong đak noh bơ\n athei vei ăn tơm tiu pran duh jing minh trong jang hơto\k tơjră hăm pơrang hơdrông pơrăm, mă hăt noh hăm pơmâu pơrang lơ\m tẹ. Tơdrong juăt jang hloh kơ pơkăp đơ\ng mih ma duch nă adrol ki, pơm ăn kon char kơmar lơ\m teh lôch răm, atu\m hăm noh pơm trong [ônh ăn pơrang hơdrông ‘me# chêk lar. Dang ei pơm thoi yơ vă tang găn pơmâu ‘me# chêk lar, hơto\k kon char kơmar ‘lơ\ng hăm teh hăm trong yua minh [ar kơloăi pho\ng nhen kali ru-mát păng dôm tơmam uh bu\k pơm pho\ng hữu cơ vi sinh. Dang ei đe duh kiơ\ pơkăp ưh gan yua pho\ng hoă ho\k, hơto\k yua mơ\r, pho\ng hữu kơ, tuh minh [ar kơloăi tơmam sinh ho\k pơ ‘lơ\ng hăm teh nhen trichoderma, dôm kơloăi pơmâu tang găn pơmâu ‘me# lơ\m teh pơjing tơdrong lôch tenh lôch adar.

- Dang ei, trong jang tiu kiơ\ pơkăp hữu kơ, kơjăp xơđơ\ng to\k bo\k đei lang xă tơ\ lơ tơring lơ\m dêh char. Thoi noh lơ\m tơdrong jang hơmet pơ ‘lơ\ng pơgar tiu lôch adar hăm trong tang găn pơrang tôm tong, bơngai jang tiu gơh jang hadoi vă tơplih trong jang tiu hữu kơ gơh xơđơ\ng ưh kih sư?

- Duch Lê Thị Thu Thảo: Jang kiơ\ pơkăp hữu kơ noh jing trong pơm tơle\ch tơmam tro\ [lep hăm tơdrong kăl kơ tơring, pơjing đei tơdrong kơjăp xơđơ\ng ăn pơgar tiu. Tơdrong mă bơ\n pơkăp âu duh kiơ\ kơ noh mă lei oei yua pho\ng hoă ho\k, tam mă kiơ\ pơkăp hữu kơ hlo\ng hloi ôh. Dang jang kiơ\ kơjăp xơđơ\ng mă lei duh oei yua pho\ng hoă ho\k vă axong kơchơ\t trung păng vi lượng ăn ‘long pơtăm. Oei pho\ng hoă ho\k noh duh yua cho\ng mă yua to\ xe\t đe\ch păng trong tuh duh axong jing lơ ‘măng. Dang tơplih trong jang kơ kon pơlei pha hăm adrol ki.

- Bơnê kơ kih sư hlôi ‘măn jơ pơma dơnuh âu!

Lan – Zưt chih păng rapor