K&H THUƠ|T JANG {UM {LANG HOE|I PƠM PƠRA|M CHAM CHAR

Hăm tơdrong hiôk pơtăm, hiôk vei lăng noh lơ\m dôm xơnăm tơje# âu, hơgăt teh pơtăm [um [lang lơ\m tơring kơ rim dêh char tơring Tây Nguyên ato\k xă.

Tơdrong hơlen đơ\ng anih tơm choh jang, lơ\m anih tơm choh jang xa păng Ato\k tơ iung tơring pơxe\l ăn [ôh, hơgăt teh pơtăm [um [lang kơ rim dêh char tơring Tây Nguyên pơhlom 160.000 ha, xă hloh kơ rim tơring nai nhen: tơring găh tu to\k bo\k, pơbăh to\k bo\k păng hle\ch to\k bo\k.

Tơ\ tơring Tây Nguyên, tôm dêh char adoi đei hơgăt xă hloh. Hơdăh nhen tơ\ Dak Lak, blu\ng xơnăm 2014 hơgăt [um [lang kơ dêh char to\k truh 35.000 ha, lơ\m kplăh noh pơkă adro# đei 15.000 ha. Dêh char Kon Tum pơkă ăn [um [lang noh 28.000 ha, lơ\m kplăh noh kxo# tơpă noh truh 34.000 ha.

Kiơ\ Tiến sih Trương Hồng, Pho\ kdră Viện Khoa học Kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên noh pơkă tơring teh păng hơgăt teh pơtăm [um [lang ưh kơ đei [lep xkơ\t noh jing minh tơdrong pơđep hăm teh. Đơ\ng ro\ng 2 pơyan pơtăm [um [lang, teh tơ\ noh jing xap; hăm tơring teh krang noh tenh kuăng tơhor kiơ\ đak ‘mi... Đơ\ng ro\ng kơ noh ‘meh pơtăm yă kiơ duh tơnap tap.

Lơ\m kplăh hơgăt teh pơtăm [um [lang tơ\ rim dêh char lơ\m tơring hơnơ\ng đei pơih xă noh minh tơdrong tơpă ăn [ôh noh pơm jang ưh kơ đei [lep xkơ\t, ưh kơ đei xđơ\ng. Lơ\m kplăh lơ mir na mih ma duch nă jang đei đơ\ng 18 truh 25 tấn [um hơdrih lơ\m 1 ha, pho\ noh to\ xe\t hloh kơ lơ tơring nai, nhen tơ\ Tây Ninh đei 30 tấn, pho\ hloh  50 tấn hăm dôm hơgăt teh choh jang tơnăp [lep xkơ\t.   

Yuơ noh, tơdrong vă pơm hơto\ [iơ\ tơdrong pơyua hăm trong hơto\k pơ ‘lơ\ng hdre\ch păng pơtho găh khoa ho\k kih thuơ\t ăn bngai jang mir jing kăp g^t tơpă lơ\m tơdrong pơkă jang vă ưh kơ đei pơih xă hơgăt pơtăm mă lei adoi oei đei yua lơ ăn rim hnam kmăi păng tơdrong pơyua ăn kon pơlei đơ\ng [um [lang.

Xkơ\t hơdăh hơyak nơnăm âu, jơnu\m pơgơ\r apu\ng Đăk Hà, dêh char Kon Tum păng Công ty Trách Nhiệm Hữu Hạn pơm pu\k [um [lang Tây Nguyên- Đăk Hà to\k bo\k oei jang kiơ\ xkơ\t pơtăm [um [lang đei yua lơ păng man hnam kmăi xđơ\ng rơgoh cham char mă blu\ng đei yua kăp g^t tơgăl kơ pôk bơnê.

Vă băt hơdăh trong jang âu, bngai chih kơtơ\ng ang găh tơdrong tơroi âu hlôi đei pơma dơnuh hăm [ok Huỳnh Nam Giang, kdră anih jang atu\m kơ Công ty Trách Nhiệm Hữu Hạn pơm pu\k [um [lang Tây Nguyên- Đăk Hà. Vă hlo#h vao hlo\h dơ\ng, tơ\ ala au dôm nơ\r chă pơma dơnu\h găh tơdrong ‘nau:  

- {ok ăi hơgăt te\h tơ\ apu\ng Đak Ha vă chă pơtăm ‘long au pă đe\i să bơih. Lơ lo\h ih hơlen tơdrong ‘nau ‘no\h lơ liơ? 

- {ok Huỳnh Nam Giang: Đơ\ng mă ^nh pơm hnam kmăi ot [um [lang Tây Nguyên - Đak Hà au ^nh hlôi hơnhăk hơdre\ch [um [lang hle v^h pơtăm tơ\ Đak Ha au. Hơdre\ch [um [lang au đơ\ng Tây Ninh păng Đồng Nai kon pơle\i tơ\ au hlôi pơtăm đ^ m^nh [ar sơnăm kơ au bơih. Kon pơle\i tơ\ au krao khan hơdre\ch [um [lang tơm kơ đe\h dăh mă hơdre\ch [um [lang ‘lơ\ng, găh anăn khoa ho\k ‘no\h KM49. Tơ\ Tây Ninh, hlôi đe\i dôm u\nh hnam pơtăm io\k đe\i đơ\ng 90 tru\h 100 tân tân lơ\m 1ha. Jo# hơto\ găh să chă pơtăm lơ\m 1ha io\k đe\i đơ\ng 50 tru\h 60 tân. Lơ\m mă ^nh chă ap^nh tơ\ Đak Ha au, găh lơ hơgăt te\h pơtăm [um [lang ‘no\h kon pơle\i akhan lơ\m 1ha io\k đe\i đơ\ng 18 truh 25 tân đe\ch. Păng găh lơ u\nh hnam pơtăm hơdre\ch [um [lang đ^ so, pơ t^h gia pơtăm hơdre\ch KM94. Hăp đe\i hla să, lơ tơm kơna bơb^t hơgăt te\h dêh. Lơ\m 1ha chă pơtăm dang hlo\h 12.500dơnơm tru\h 13.000 dơnơm, ‘no\h to\ se\t hlo\h pơtêng hăm pơtăm [um [lang tơm kơđe\h. Tơm [um [lang kơđe\h au tơpăt tơ ‘mlơ\k, kơđe\h păng lơ\m 1ha gơ\h chă pơtăm đơ\ng 16.000 tru\h 17.000 dơnơm lơ\m 1ha. Đơ\ng ‘no\h đe\i ple\i lơ, kơna lơ\m hơgăt te\h ‘no\h ră mă le\i đe\i io\k yua kơ jăp hlo\h. 

- Mư\h le\i ih tơroi lăng găh khe\i ‘năr t^h vơ\ kơ [um [lang au lơ\m sơnăm păng lơ\m m^nh sơnăm bơ\n chă pơtăm lơ\m dôm pơyan?

- {ok Huỳnh Nam Giang: {um [lang au hlôi pơtăm tơ\ Tây Ninh păng Đồng Nai, chă pơtăm hăp ư\h kơ nge# gô chang tru\h ‘mi jur ‘no\h pơtăm ôh. Mă le\i gô mơ\ng dang yơ bơ\n ro# đang ‘no\h bơ\n pơtăm hloi je\i hoe\i mơ\n. Kư\ mă 7 khe\i đơ\ng ro\ng pơtăm ‘no\h gơ\h chă bu\ch ro# [um bơih. Nhen tơ\ Tây Ninh đe pơtăm lơ\m 2 sơnăm gơ\h pơtăm 3 ‘măng, 3 ‘măng bu\ch ro# [um. 

- Đak Hà đe\i hơgăt te\h să j^h dơnau đak tơ\ng kơ Hnam kmăi đak tơle\ch u\nh hơyu\h Plei Kroong. Lơ lo\h hăm gơ\h chă hơnhăk [um [lang au pơtăm lơ\m hơgăt te\h au dăh mă ư\h?

- {ok Huỳnh Nam Giang: Tơring j^h dơnau đak tơ\ng kơ dơnau đak Plei Kroong pơ hlom gơ\h chă pơtăm [um [lang au mơ\n kơ yuơ tơ\ Tây Ninh je\i đe\i dơnau Dầu Tiêng, đe je\i hlôi chă pơtăm groi te\h j^h đak dơnau păng ple\i tôch kơ dêh mơ\n. Lăp đe\i m^nh tơdrong tơring j^h dơnau đak tơ\ng Ple\i Kroong au găp gơnang lơ\m hnam kmăi đak tơle\ch u\nh hơyu\h dang yơ đe pơcho\h đak. Tơdăh đe\i kơte\ch 6 khe\i ‘no\h pơtăm [um [lang je\i oe\i iok đe\i đơ\ng 24 tru\h 25 ‘no\h bơ\n bu\ch hoe\i bơih.

- Lơ\m trong ato\k tơ iung tơring pơtăm [um [lang jkơ po, hăm kjon pơle\i, bơ\n hăm đe\i trong tơgu\m djru yă kiơ hăm kon pơle\i ưh?

- {ok Huỳnh Nam Giang: Nhôn hlôi jang hơdoi hăm Dơno\ an^h ve\i lăng kon pơle\i apu\ng Đak Ha hơnhăk hơdre\ch [um [lang hle ple\i ăl au vă chă [ơk ăn rim tơring lơ\m apu\ng. Đơ\ng ro\ng sơnăm au tơdăh kon pơle\i pơtăm đe\i io\k yua kơ jăp le\i lơ\m mă no\h kơnh nhôn gô tơgu\m ăn lơ hlo\h dơ\ng ăn kon pơle\i vă chă pơtăm hăm tơdrong tơm ‘no\h tơgu\m kon pơle\i đe\i hơdre\ch ‘lơ\ng, ple\i ăl păng hnam kmăi lu nhôn je\i đe\i an^h răt io\k ple\i [um vă pơm tơle\ch. 

- Pơtêng 2 păh [um [lang đe\i io\k yua kơ jăp lơ lo\h hăm m^nh [ar ‘long pơtăm anai ‘no\h kiơ\ kơ ih tơdrong đe\i rơvơn đơ\ng [um [lang au lơ liơ?

- {ok Huỳnh Nam Giang: Găh [um [lang đe\i rơvơn hlo\h. Mư\h bơ\n chă pơtăm hui io\k yua pho\ng. Mă [ar dơ\ng ‘no\h ‘long pơtăm hrôih, pơtăm [ônh păng dang e\i kơ jă je\i măt nhen au ki tơ\ Kon Tum bơ\n dau je\i đơ\ng 2.000 tru\h 2.100 hlak jên lơ\m 1 k^. Tơdăh lơ\m 1ha bu\ch đe\ 50 tân [um ‘no\h hui kơ đe\i ‘long pơtăm anai io\k đe\i lơ hơto\ hăm [um [lang au.

- Mưh pơma tru\h [um [lang ‘no\h đe tơche\ng tru\h tơdrong chă pơtăm [lang ‘no\h pơm ăn te\h ư\h kơ jing ‘lơ\ng. Hăm đe\i io\k yua kơ jăp lơ\m m^nh hơgăt te\h, le\i ie\m chă tơche\ng hăm hoe\i gan pơra\m te\h ưh? 

- {ok Huỳnh Nam Giang: Găh lơ rim kơ loăi ‘long pơtăm bơ\n io\k dôm tơdrong yă kiơ kơ te\h ‘no\h bơ\n kăl tơmơ\t ming dơ\ng, tơ v^h hơlơ\k ăn kơ te\h dơ\ng ư\h khan lăp hơdro# [um [lang ôh. {o#h hơdăh nhen tơ\ Tây Ninh đunh kơ au 13, 14 sơnăm ‘no\h lơ\m 1ha pơtăm je\i io\k đe\i đơ\ng 18 tru\yh 20 tân [um đe\ch. Mă le\i tru\h dang e\i roi năr [um roi ple\i lơ gơnơm mă blu\ng ‘no\h bơ\n chă rơ\ih pơtăm hơdrech ‘nao đe\i ple\i lơ. Mă [ar bơ\n kăl jang hơdoi hăm rim khoa ho\k vă đe chă pơtho ăn trong gơlong pơtăm, trong tu\h pho\ng, mơ\r, cho\h ngie\t vă ple\i kơ jăp. Tơdăh bơ\n hơnơ\ng gơnang lơ\m te\h jing ‘lơ\ng bơ\n hơnơ\ng chă pơtăm ư\h kơ đe\i chă tu\h bbơ\n mơ\r, pho\ng le\i te\h ayơ mă ư\h kơ rang rar. 

- Bơnê kơ ih vang chă pơma dơnu\h au!