VOV4.Bahnar – Dôm sơ năm tơ je# âu, te\h pơ tăm ‘long sâu riêng tơ\ dêh char Dak Lak oei to\k hre\nh, hơ nhăk io\k yoa lơ ăn kon pơ lei. Mă lei ‘nâu ku\m jing kơ loăi ‘long kăl đei ki thuơ\t vei rong, tang găn sơ drông phă ‘lơ\ng ‘mơ\i na gơ\h đei xa. Ki sư Trần Đỗ Hoàng, Pho\ kơ dră An^h pơ tho ki thuơ\t, Gru\p jang Lộc Trời roi tơ [ôh ăn mih ma duch nă ki thuơ\t vei rong păng tang găn sơ drông phă tơ\ ‘long sâu riêng.

-Ki sư ăi, khei ‘năr âu ki kon pơ lei tơ\ lơ tơ ring lơ\m dêh char Dak Lak tôch pơ ngơ\t yoa ‘long sâu riêng le\ch pơ kao mă ưh kơ đei plei, mă ưh ‘no\h plei to\ se\t đe\ch. ‘Nâu hăm tro\ yoa to\ ‘mi kial sơ năm ‘nâu ưh kơ ‘lơ\ng hăm ‘long sâu riêng ưh, hă ki sư?

-Ki sư Trần Đỗ Hoàng: Sâu riêng j^ kơ loăi ‘long đei tơ\ tơ ring to\ ‘mi lơ kơ na athei kăl đei ‘năr to\ păng ‘mi hai vă erih, tih vơ\, păng ‘mi athei sơ đơ\ng, pơ yan phang ưh gơ\h đunh hlo\h 3 khei.

Lăng dơ\ng pơ yan phang âu ki ‘no\h khei ‘năr to\ phang to\ se\t, tôch lăp hăm ‘long sâu riêng. Yoa thoi no\h to\ ‘mi [ơm truh tơ drong ưh đei le\ch pơ kao păng kơ te\n plei âu ku\m tam mă băt hơ dăh ‘năi. Tơ\ âu bơ\n athei lăng truh tơ drong nai dơ\ng.

Mă 1 ‘no\h le\ch pơ kao lơ mă lei ưh đei kơ te\n plei. Sâu riêng đa le\ch pơ kao tôch lơ păng thu\ phơ\n kơ dih mă lei kơ so# plei gei ưh kơ lơ pơ têng hăm thu\ phơ\n đơ\ng nai. Đei 2 tơ drong kăl vă thu\ phơ\n đơ\ng nai đei yoa ‘lơ\ng: mă 1 ‘no\h dôm kơ loăi ong, pơ lai dăh mă pu\ng truh trep pơ kao, sư tơ gu\m ăn ‘long sâu riêng le\ch pơ kao păng kơ te\n plei tơ\ kơ măng. Mă 2 kăl đei ‘long thu\ phơ\n j^ hơ dre\ch nai dăh mă 1 tơm ‘long pha vă thu\ phơ\n ăn băl sư roi ‘lơ\ng [iơ\. Vă jang đei tơ drong ‘nâu, mă 1 lơ\m khei ‘năr ‘long sâu riêng oei le\ch pơ kao athei hơ to\k tơ drong pơ lung bơ\n ong, pơ lai kiơ\ đơ\ng tơ\k u\nh đeng lơ\m pơ gar vă sư păr truh lơ [iơ\. Mă ưh ‘no\h pơ tăm thim dôm hơ dre\ch sâu riêng nai lơ\m pơ gar ‘no\h đei yoa ku\m lơ [iơ\. ‘Nâu j^ dôm tơ drong jang pơ long năng tôch đei yoa đơ\ng An^h pơ tăm ‘long xa plei Tơ ring pơ băh, pơ tăm hơ lam 2-3 hơ dre\ch ‘long ‘no\h đei plei ‘lơ\ng [iơ\.

-Lei, hăm đei tơ drong nai dơ\ng, pơm ăn sâu riêng ưh kơ đei plei ưh?

-Ki sư Trần Đỗ Hoàng: Tơ drong mă 2 ‘no\h plei kơ te\n bơih mă lei hơ lu\ng, sư đei 2 tơ drong, mă 1 ‘no\h j^ mơ\r. Mưh ‘long ưh măh mơ\r mă athei rong plei lơ sư jing đei tơ drong tơ gar băl mơ\r, pơm ăn plei hơ lu\ng. Mă ưh ‘no\h yoa săy pho\ng ưh hơ nơ\ng. Kơ na nhôn athei: mă 1 athei săy pho\ng mă hơ nơ\ng, klăih sơng lơ ‘măng săy: đơ\ng ro\ng kơ phe\, adrol kơ le\ch pơ kao păng lơ\m khei ‘năr rong plei. Atu\m hăm ‘no\h ‘ngoăih kơ tơ drong săy pho\ng tơ\ te\h athei pruih pho\ng tơ\ hla hai. Khei ‘năr âu ki, An^h pơ tăm ‘long xa plei Tơ ring pơ băh tơ che\ng ‘lơ\ng pho\ng Hi-Boron, ‘nâu j^ kơ loăi pho\ng đei kơ chơ\t Bo păng đam đơ\ng công ty Hi-Tech (Úc). Mưh săy ăn ‘long sâu riêng ‘no\h plei gei tôch lơ păng plei hơ kâu tih. Bơ\n athei kơ chăng dơ\ng, athei kăt hu\t [iơ\ pơ kao, ‘long sâu riêng le\ch pơ kao 2-3 ‘măng, bơ\n athei rơih khei ‘năr vă kăt [ơt [iơ\ pơ kao. Păng mưh rong plei ‘no\h athei ako\m mơ\r rong dôm to\ plei tih ‘lơ\ng, oei plei ie\, ưh kơ ‘lơ\ng ‘no\h kăt hu\t le#.

Tơ drong mă 2 dơ\ng bơ\n athei kơ chăng ‘no\h j^, lơ\m khei ‘năr le\ch pơ kao, kơ te\n plei đa đei 1, 2 pơ rang j^ phă ‘năi, bơ\n athei dăr lăng lơ\m pơ gar vă chă [ôh păng đei trong tang găn. Găh sơ drông ‘no\h j^ sơ drông kuer xa plei, pơm ăn plei ie\ hơ lu\ng. Mă loi ‘no\h yoa pơ mâu j^, hrei ‘nâu ‘no\h j^ pơ mâu Phusarium pơm ăn pơ kao ôm, hơ lu\ng. ‘No\h j^ m^nh [ar tơ drong tơm athei hơ len năng păng athei tơ le\ch trong jang ‘lơ\ng vă gơ\h đei xa.

- Ki sư Trần Đỗ Hoàng ăi, kơ plăh dang ei, đơ\ng ro\ng kơ phe\, ‘long sâu riêng kăl đei mơ\r thoi yơ?

-Ki sư Trần Đỗ Hoàng: Đơ\ng ro\ng kơ phe\ plei, khei ‘năr âu bơ\n athei săy pho\ng, tuh mơ\r vă tơ gu\m ăn ‘long chăt pran dơ\ng. Kiơ\ tơ drong tơ che\ng hơ len găh pho\ng đơ\ng Malaysia ăn [ôh, tơ\ ‘long sâu riêng tơ gep 18 sơ năm, plei đei 7 tân 1ha ‘no\h 1 ha io\k đơ\ng te\h dang 16,4 k^ đam, 3,9 k^ P2O5, 28,5 k^ K2O, 2 k^\ Canxi, 3,4 k^ Magie, hơ to\ hăm dang 33 k^ Ure, 23,5 k^ lân, 57 k^ Sulfat kali păng 3,4 k^ Sulfat Magie lơ\m 1 sơ năm.

Thoi no\h mă đơ\ng pho\ng đei ‘long trep io\k đơ\ng te\h ưh kơ lơ mă lei ‘long sâu riêng tôch kăl mơ\r vă blu\h pran dơ\ng. Yoa thoi no\h lơ\m khei ‘năr âu bơ\n săy pho\ng đam ‘no\h tơm vă ‘long le\ch hla, tuh thim lân vă rong rơ\h păng săy thim Kali vă rong plei, ‘long trep Kali tôch ‘lơ\ng. ‘Ngoăih kơ ‘no\h bơ\n athei tơ re\k truh dôm kơ chơ\t trung vi lượng sư tôch kăl ‘năi păng tơ drong tuh vi lượng kiơ\ 2 trong ‘no\h tu\h pho\ng mơ\r, ich rơ mo mă ưh ‘no\h pruih pho\ng tơ\ hla.

-Kon pơ lei gơ\h yoa dôm kơ loăi pho\ng thoi yơ vă tuh ăn ‘long lơ\m khei ‘năr ‘nâu hă ki sư?

-Ki sư Trần Đỗ Hoàng: Găh pho\ng ku\m nhen dôm kơ loăi pho\ng vă săy, bơ\n athei băt thoi âu, ‘nâu j^ khei ‘năr rơ\h chăt păng le\ch dơng, hla ‘nao kơ na kăl đei lơ đam păng lân, mưh tu\h bơ\n athei tu\h 2 kơ loăi pho\ng âu mă lơ [iơ\ păng athei băt tuh thim mơ\r hai, mă hơ dăh j^ ich rơ mo vă đei tôm vi lượng, pơm ăn te\h ‘long hai, hơ to\k tơ drong đei yoa đơ\ng pho\ng hai. Găh tơ drong tuh mơ\r, ich rơ mo bơ\n athei tuh hrâu hăm dôm pơ gang sinh ho\k nhen: Trico ĐHCT păng pho\ng pruih tơ\ hla, hơ met pơ ‘lơ\ng te\h Rizomic, vă vei lăng ‘lơ\ng pơ rang j^ phă lơ\m te\h, mă loi j^ pơ mâu phytophthora pơm tơ le\ch j^ le\ch kơ tăk, tôch hơ mơt hăm ‘long sầu riêng. Mưh bơ\n pruih hloi dôm kơ loăi pơ gang sinh ho\k âu sư gơ\h găn pơ rang j^ hai, pơm ăn te\h roi ‘lơ\ng hai, pơm hơ to\k tơ drong đei yoa đơ\ng pho\ng.

Mă lei mưh săy pho\ng bơ\n athei băt le# săy dôm kơ loăi pho\ng đei Clo ăn ‘long sâu riêng yoa [ônh pơm ăn plei brơ\p. M^nh [ar kơ loăi ‘long ưh lăp hăm Clo nhen sâu riêng, [um tây, hât hla,… ‘no\h bơ\n le# kơ săy. Bơ\n gơ\h tơ plih hăm dôm kơ loăi pho\ng nai. Pơ tih gia, tơ plih kơ tơ drong săy pho\ng Clorua Kali ‘no\h bơ\n io\k săy pho\ng Sulfat Kali ăn ‘long sầu riêng.

-Găh pơ rang j^ phă dơ\ng ‘no\h thoi yơ? Khei ‘năr âu kon pơ lei athei kơ chăng tang găn hăm dôm kơ loăi sơ drông, pơ rang j^ kiơ phă tơ\ ‘long sâu riêng hă ki sư?

-Ki sư Trần Đỗ Hoàng: Tơ\ ‘long sâu riêng ku\m đei lơ pơ rang j^ phă vă prăt sơ năm hloi. Mă lei, kơ plăh khei ‘năr âu bơ\n athei kơ chăng hăm dôm kơ loăi pơ rang j^ ‘nâu. Mă 1 hăm sơ drông ‘no\h athei tơ re\k truh tơ\ yă de phă hla păng tơ ‘mơ\ng ‘lơ\p. Bơ\n vei lăng mưh ‘nao [ôh tơ ‘mơ\ng le\ch ‘no\h pruih hloi pơ gang vă đei yoa ‘lơ\ng păng sơ đơ\ng ‘lơ\ng nhen: Angun mă ưh ‘no\h Actara vă tang găn yă de phă. Bơ\n athei dăr lăng, pruih 2, 3 ‘măng vă sư đei yoa ‘lơ\ng.

Găh pơ rang j^ ‘no\h nhôn tơ tă khei ‘năr âu krê hlo\h ‘no\h pơ mâu Phytophhora Palmivora phă. Pơ rang j^ phă lơ an^h tơ\ tơm ‘long nhen pơm ăn dơng ôm, le\ch kơ tăk; tơ\ kơ pal ‘no\h pơm ăn plei ôm mă ưh ‘no\h hla ‘lơ\p hơ lu\ng. Kơ loăi ‘nâu ‘no\h yoa pơ mâu phytophthora, sư phă tơ\ lơ kơ loăi ‘long pơ tăm lơ\m tơ ring, ‘ngoăih kơ ‘long sâu riêng đei hloi ‘long cao su, tiu... Pơ rang j^ phă đơ\ng te\h mưh đei đak lơ\p,… bơ\n athei bơ\ jang, vei lăng mă ‘lơ\ng ‘mơ\i na gơ\h đei yoa. Mă 1 athei chor hơ bong ăn đak ro, le# kơ ăn pơ gar hơ yơ\l, iôm mưh đei ‘mi. Mă 2 bơ\n athei tuh lơ ich rơ mo, hơ dai hăm pruih dôm kơ loăi pơ gang sinh ho\k nhen Trico Phytoph, Trico ĐHCT, pruih thim pơ gang Ridomil hăm sư đei yoa ‘lơ\ng. Atu\m hăm ‘no\h athei kăt hu\t pơ đ^ dôm dơng ‘long đei j^, hơ nhăk le\ch đơ\ng pơ gar păng so\h hu\t le# vă je# huei tơ po\h. Mưh [ôh vă đei j^ ‘no\h athei pruih pơ gang Insuran 50WD, pơ gang pơ lôch pơ rang j^ âu tôch kơ tang jo# hloi tơ\ tiu, ‘long cao su,… Đei 2 trong: pha mă lơ\m vă pik tơ\ rơ ka j^ mă ưh ‘no\h pruih tơ\ hla vă tang găn j^. ‘Nâu j^ m^nh [ar pơ rang j^ tôch krê mă bơ\n athei băt lơ\m khei ‘năr âu.

-Lei a, bơ nê kơ ih ki sư Trần Đỗ Hoàng.

Dơ\ng: Tơ blơ\