VOV4.Bahnar - Dang ei, lơ pơgar cà phê pơtăm tơ ‘măl tơ\ Gia Lai hlôi to\k 2 xơnăm păng kơjung [lep xơkơ\t vă kăt hleh tơ ‘mơ\ng, vă klăh lơ xơdrai tơm. Hăm tơdrong hlôh vao pơm jang kơ po, rim tơ ‘ngla pơgar adoi io\k yua tơnăp kih thuơ\t kăt hleh tơ ‘mơ\ng, atu\m hăm noh tang găn hơdrông ăn tơm lơ\m khei năr âu.

            Unh hnam [ok Ngô Văn Bảng, oei ăh kơxo# 66, Phù Đổng, plei tơm Pleiku, dêh char Gia Lai đei 1 ha 5 sào cà phê TR4 pơtăm tơ ‘măl to\k 2 xơnăm kơ âu. Dang ei, tơ\ tôm hơgăt cà phê âu tơm kơjung hloh 1 m, noh pơyan phang âu, [ok Bảng gô vă kăt hleh tơ ‘mơ\ng. Kiơ\ tơdrong mă [ok juăt jang, kăt tơ ‘mơ\ng cà phê ăh pơyan phang gô tang găn pơrang gam hăm tơm tơ ‘mơ\ng. Atu\m hăm kăt tơ ‘mơ\ng dôm tơm kơjung nhen pơkăp, [ok năm hơlen pơgar ‘long chă tơm ưh ke\ vơ\ giơ\ng vă pơtăm tơ ‘măl dơ\ng: “Hăm kơjung lơ\m hloh 1 m noh inh pơtơm kăt tơ ‘mơ\ng. Cà phê lơ\m 1 xơnăm minh puơ\t, 2 xơnăm noh pơtơm gơh kăt tơ ‘mơ\ng, oei kăt tam mă tôm pơkăp noh tơm ưh giơ\ng pran, ba athei ro# hu\t le# pơtăm hơdre\ch ‘nao dơ\ng, ưh đei pơrang, tuh pho\ng [ônh hiôk hloh”

   Duh hơmet kăt tơ ‘mơ\ng 2 ha cà phê hơdre\ch ‘nao, pơmai Nguyễn Thị Ngọc Thu, oei tơ\ th^ tra#n Phú Hòa, apu\ng Chư Păh, dêh char Gia Lai ăn tơbăt, tơdrong kăt tơ ‘mơ\ng cà phê athei kiơ\ kơ tơm hơdre\ch cà phê. Hăm hơdre\ch cà phê xo rơh ưh pran, plei păh ai, noh pơmai gô tơm kơjung hloh 1 m ‘mơ\i pơtơm kăt tơ ‘mơ\ng. Mă lei, dang ei, hơdre\ch cà phê ‘nao, rơh pran hloh, đei plei lơ, ưh gan [ơm pơrang, noh pơmai gô tơm kơjung truh 1 m 4 pơtơm kăt tơ ‘mơ\ng. Tơ ‘mơ\ng kơjung gô pơm tơnap ăn tơdrong pe\ plei, mă lei hơlơ\k kơ noh, tơm gô đei lơ plei hloh. Atu\m hăm noh, đơ\ng ro\ng kăt tơ ‘mơ\ng, pơmai gô choh chong pơ ‘nguaih rim anih kăt vă tang găn pơrang: “Inh pơngơ\t hăm pơrang xa ăh anih kăt âu. Noh inh hơnơ\ng yua pơgang kơloăi gốc đồng vă pruih dăh mă pik tôm anih kăt noh. Pơgang Champion noh yua lơ hloh, kơlih pơgang âu reh jên păng x^t hloh. Pơyan ‘mi noh inh tuh pho\ng 3 ‘măng, oei pơyan phang noh inh ưh đei tuh pho\ng ôh.”

Le# tơ ‘mơ\ng chehphe [lep kih thuơ\t, bơngai chă ch^h tơdrong tơroi đe\i pơma dơnu\h hăm Kih sư Lê Bá Nghiêm, kang [o# Dơno\ an^h pơtru\t cho\h jang sa dêh char Gia Lai tơbăt.

- Kih sư ăi ih tơbăt lăng tơdrong kăl hlo\h lơ\m kăt tơ ‘mơ\ng ăn dơnơm chehphe ‘no\h yă kiơ?

Kih sư Lê Bá Nghiêm: Kăt tơ ‘mơ\ng dơnơm ‘no\h jing tơdrong kăl hlo\h lơ\m jang sa. Kơ yuơ ‘me\h vă pơ jing đe\i lơ sơdrai kăl, lăp đe\i m^nh trong kăt tơ ‘mơ\ng vă kơ hăp chăt đe\ch. Lăp tơpl^h kiơ\ hơdre\ch, hơdre\ch ư\h kơ ‘lơ\ng ‘no\h kăt tơ ‘mơ\ng kơ đe\h; hơdre\ch ‘lơ\ng ‘no\h le# dơnơm kơ jung [iơ\ kơna pơm ăn dơnơm hăp ‘lơ\ng.

- Hre\i au, hăm đe\i trong kăt tơ ‘mơ\ng chehphe lơ liơ, ho\ kih sư?

Kih sư Lê Bá Nghiêm: Kiơ\ blu\h vơ\ păng ato\k tơ iung kơ dơnơm chehphe, tru\h kơ jung păh ai, m^nh [ar pơgar vă tru\h sơnăm ple\i đe kăt tơ ‘mơ\ng. Mă tơpă jang chehphe tơ\ Tây Nguyên, trong jang tơm ‘no\h oe\i tơdrong kăt tơ ‘mơ\ng. ‘No\h jing chehphe lăp đe\i m^nh tơm, đơ\ng tơm au hăp blu\h sodrai tơm mă 1, mă 2, mă 3 păng mă 4 đơ\ng dơnơm. ‘No\h jing dơnơm kơ jung dang 1,2m dăh mă 1,3m ‘no\h bơ\n gơ\ tơ ‘mơ\ng mă blu\ng. Mư\h gơ\ tơ ‘mơ\ng ‘măng mă 2 ‘no\h đe kăt pơ đ^ sodrai mă 2, mă 3 pơ jing đe\i sơdrai đe\i ple\i hlo\h dơ\ng. Găh m^nh [ar tơring tơ\ dêh char Lâm Đồng đe\i trong kăt tơ ‘mơ\ng lơ tơm, ‘no\h đe\i lơ tơm kăl. [ar trong jang au ‘no\h pơm kiơ\ kih thuơ\t phara d^h băl. M^nh to\ tơm ‘no\h chă kăt tơ ‘mơ\ng 2 ‘măng, ‘măng mă blu\ng tơm kơ jung dang 1,2m, 1,3m, ‘măng mă 2 dang 6 khe\i đơ\ng ro\ng ‘no\h bơ\n kăt tơ ‘mơ\ng [ơ\t tơm kơ jung 1,4m tru\h 1,5m. Găh lơ tơm ‘no\h ư\h kơ kăt tơ ‘mơ\ng mă le\i le# tơm vơ\ kơ jung hloi, đe\i ple\i [ơ\t dơnơm tơm hloi.

- Mư\h le\i trong kăt tơ ‘mơ\ng ayơ lơ\m 2 trong jang au mă đe\i ple\i ăl hlo\h ăn pơgar chehphe ho\ kih sư?

Kih sư Lê Bá Nghiêm: Mă tơpă kiơ\ tơdrong joăt jang sa kơ rim tơring, kơna ư\h kơ gơ\h vă sơkơ\t hơdăh trong jang ayơ đe\i io\k yua kơ jăp hlo\h, m^nh trong jang đe\i hơ iă kơ d^h hăp. Pơt^h gia tơm kăt tơ ‘mơ\ng đe\i sơdrai lơ ‘lơ\ng ‘no\h đe\i ple\i lơ hlo\h. Găh trong le# đe\i lơ tơm ‘no\h [ônh ăn bơngai jang sa, kơ yuơ đe pơ jing đe\i đơ\ng 5 tru\h 8 tơm lơ\m dơnơm ‘no\h. Lăp đơ\ng ro\ng phe\, kiơ\ lơ tơm tru\h dang yơ ‘no\h kăt hu\t sơdrai tru\h dang no\h păng hăp chăt sơdrai anai dơ\ng, m^nh ‘măng phe\ ‘no\h kăt hu\t hloi sơdrai. Dang 1 tru\h 2 sơnăm ‘no\h kăt hu\t sơdrai ‘no\h hloi. Kơ yuơ sơnăm blu\ng ‘no\h ple\i găh lăm, sơnăm mă 2 ‘no\h ple\i găh ‘ngoăih. Dang 2 sơnăm kăt hu\t sơdrai kơ lơ tơm, gô chang sơdrai ‘nao chăt dơ\ng ‘no\h đe\i jing sơdrai tơm. Tơ\ tơring Lâm Hà, dêh char Lâm Đồng hmă hmă jang kiơ\ trong au.

- Hre\i au, rim tơngla mir pơgar chehphe hmă hmă chă rơ\ih pơtăm dôm hơdre\ch hle. Mư\h le\i hăm dôm hơdre\ch chhephe au, tơdrong kăt tơ ‘mơ\ng hăm phe pơtêng hăm dôm hơdre\ch chehphe so ưh, kih sư?

Kih sư Lê Bá Nghiêm: Hre\i au đe\i hơdre\ch chehphe hle, ‘lơ\ng, đe\i lơ hơdre\ch ple\i tôch kơ ăl. Bơngai pơtăm lăp lăng kơ jăp tru\h tơdrong kăt tơ ‘mơ\ng kơ jung [iơ\ kơ sơ\, bơ\n chă kăt tơ ‘mơ\ng kơ jung hlo\h 1,3m tru\h 1,4m. M^nh tơm kăt tơ ‘mơ\ng ‘no\h jing trong jang kăl hlo\h vă pơm đe\i ple\i ăl lơ\m lơ pơyan, ‘no\h jing hăp đe\i ple\i rim sơdrai lơ\m dơnơm kơna hăp ple\i lơ hlo\h.

- Lăp đơ\ng ro\ng kăt tơ ‘mơ\ng, bơ\n kăl chă prôi tu\h bơ\n pho\ng mơ\r lơ liơ ăn kơ chehphe ho\ kih sư?

Kih sư Lê Bá Nghiêm: Găh kih thuơ\t ‘no\h ư\h kơ pha ôh. Kăt tơ ‘mơ\ng pơyan au ‘no\h bơ\n ư\h kơ chă prôi tu\h bơ\n pho\ng mơ\r yă kiơ ôh. M^nh [ar u\nh hnam kơchăng ‘no\h pruih m^nh [ar kơ loăi pơgang đe\i kơchơ\t đông vă tang găn pơmau pơrang mơ\t kiơ\ rơka lơ\m bơ\n kăt tơ ‘mơ\ng hăp đe\ch.

- Lei ah, bơnê kơ ih kih sư hơ!     

Bơngai ch^h: Nguyễn Thảo

Tơblơ\ păng rapor: Lan - Amazưt