VOV4.Bahnar - Đơ\ng ro\ng je# 5 xơnăm pơtăm hrau hăm pơgar điều, truh dang ei minh [ar pơgar ca cao tơ\ apu\ng Buôn Đôn, dêh char Dak Lak hlôi to\k giơ\ng pran păng pơtơm ăh xơnăm pe\ yua. Mă lei, lơ\m tơdrong vei jang, mih ma duch nă duh oei bơh [ơm lơ tơdrong tơre\k truh hơdrông pơrang pơrăm păng yuơ răm đơ\ng hơyuh to# ‘mi tơplih.

Unh hnam [ok Cao Xuân Yên, tơ\ pơlei Ea Mar, xăh Krông Na, apu\ng Buôn Đôn đei 1 ha ca cao dang ei ăh xơnăm pe\ yua. {ok Yên ăn tơbăt, yuơ tơm ca cao noh đei plei prăt xơnăm păng [ônh [ơm hơdrông pơrang pơrang pơrăm noh [ok athei dăr juang var pơgar hơnơ\ng, tenh kuăng pleh hu\t le# dôm plei răm, ôm, atu\m hăm noh dăh [ôh băt pơrang vă đei trong tang găn tơtom. Mă thoi noh, [ok Cao Xuân Yên xơkơ\t, hlôi jang ca cao bơih noh athei “erih atu\m” hăm hơdrông pơrang: “Hơdrông pơrang tơ\ âu mă tơm noh mua, mua xa tơm. Rim xơnăm nhôn athei pruih pơgang pơlôch mua, ăh xir hơlu\ng ơng tơm noh athei tuh pơgang pơlôch mua ‘mơ\i, đang kơ noh pruih pơgang tang găn mua pơrăm. Dang ei to\k giơ\ng bơih hăp duh oei [ơm pơrang mă âu. Oei hơdrông pơrăm hla noh ưh đei lơ ôh, duh đei mă lei ưh kơ lơ. Rim năr inh năm tơmang hơnơ\ng tơ\ pơgar, hơlen lăng anih đei pơrang vă [ôh băt tơtom tang găn”

Khul jang hadoi găh ca cao xăh Krông Na, apu\ng Buôn Đôn đei 14 ‘nu jang, pơtăm hloh 10 ha ca cao. Vă tơgu\m kon pơlei, Anih choh jang xa apu\ng tơguăt hăm Anih pơtru\t choh jang xa dêh char, axong hơdre\ch ‘lơ\ng păng pơih lăm ho\k găh kih thuơ\t ăn kon pơlei, axong chă năm tơmang tơ\ dôm pơgar jang ca cao đei io\k yua lơ. Mă hlôi đei ho\k lơ lăm pơhrăm, năm tơmang lơ anih jang, mă lei yă Phan Thị Nghi, tơ\ pơlei Ea Mar duh oei pơxuơ\k pơxuơ\l [ơ\t hơmet pơgar ‘long ca cao [ơm pơrang pơrăm. Lơ\m xơnăm mă blu\ng, pơgar ‘long unh hnam yă Nghi đei minh [ar tơm lôch yuơ mua xa tơm păng athei pơtăm tơ ‘măl dơ\ng. Yă Phan Thị Nghi ăn tơbăt: “Lơ\m tơdrong pơtăm noh mă blu\ng inh ưh kơ đei pruih pơgang tang găn mua xa, hăp xa đơ\ng tơm truh tơ\ kơpal. Găh pơrang kro hla dăh mă pơrang nai mă ba ưh kơ tom hơmet noh ‘long pơtăm lôch đe\ch.”

Oei hăm unh hnam yă Trần Thị Ngư, tơ\ pơlei Ea Mar pơtăm hrau ca cao lơ\m pơgar điều đei je# 4 xơnăm. Yă Ngư ăn tơbăt, xơnăm âu pơgar ca cao pơtơm đei plei hrơ\p minh ‘măng. Yơ\ng âu ki ca cao pơtơm chôh pơkao, kơtuen plei, mă lei yuơ răm đơ\ng hơyuh to# ‘mi, xơnăm âu ‘mi lơ noh minh [ar tơm [ơm pơrang, pho\ ‘mi lơ pơm ăn ca cao ưh kơ đei plei, tơdrong răm tih tên tơpă. Yă Trần Thị Ngư tơroi: “Hơdrông pơrang noh măng dăk yă de, ôm rơh. Ăh pơyan âu xơ\ noh ‘mi lơ plei ôm, pơkao le\ch ră mă lei ưh kơ đei plei. Pơkao hơlu\ng, ôm plei, đei plei tih thoi âu noh hăp ôm mơ\n, plei răm pơđ^, ưh kơ đei găr.

Tơ\ hơ năp lơ tơ drong tơ hlăk mă bơ ngai jang chu\n mir oei tơ [âp, Tiên si Trương Hồng, jang tơ\ An^h jang Khoa ho\k ki thuơ\t cho\h jang xa, pơ tăm ‘long Tây Nguyên roi tơ băt m^nh [ar ki thuơ\t vei rong păng tang găn sơ drông phă tơ\ ‘long ca cao lơ\m pơ yan ‘mi.

-Tiên si Trương Hồng ăi, hăm tơ drong vei rong ‘long ca cao lơ\m pơ yan ‘mi, kon pơ lei athei tơ re\k truh dôm tơ drong kiơ?

-Tiê\n si Trương Hồng: Lơ\m pơ yan ‘mi bơ\n athei tơ re\k truh dôm tơ drong ‘nâu: mă 1 j^ kăt hơ le\h dơng sơ drai. Bơ\n adrin kăt hơ le\h dơ\ng sơ drai ăn ‘long ca cao mă rơ hơi ‘lơ\ng, pơm ‘lơ\ng ăn to\ se\t hlo\h ‘no\h đơ\ng 40-50% măt ‘năr pơ chrang tơ\ kơ sơ\. Kăt hơ le\h dơng rơ hơi ‘no\h găn [iơ\ pơ mâu phytoxthora phă. Đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h dơ\ng athei hơ nơ\ng dăr hơ len lơ\m pơ gar vă chă [ôh j^ pơm ăn plei ôm păng j^ yoa pơ mâu phytoxthora phă. Hrei ‘nâu ca cao oei le\ch pơ kao, kơ te\n plei bơ\n athei băt tơ\ hơ năp kơnh athei nơ\ng dăr lăng lơ\m pơ gar vă chă [ôh hrôih tơ drong j^ ‘nâu.

-Lei, ‘long ca cao đa đei sơ drông, pơ rang j^ yơ phă hă tiên si?

-Tiên si Trương Hồng: Hăm ‘long ca cao ‘no\h đei 2 kơ loăi j^ kăl kơ tơ re\k hlo\h ‘no\h j^ [o\ x^t hơ nge\nh păng pơ mâu phytoxthora. {o\ x^t hơ nge\nh phă kiơ\ đơ\ng kăp trep đak [ât tơ ‘mơ\ng ca cao pơm ăn ‘long ưh jăh tih, atu\m hăm ‘no\h trep phă plei ca cao, pơm ăn plei kơ ne# păng ưh jăh tih. Tơ drong j^ krê hlo\h j^ ôm plei yoa pơ mâu phytoxthora pơm tơ le\ch. 2 kơ loăi j^ âu athei kơ chăng tang găn vă gơ\h đei yoa ‘lơ\ng.

-Mưh đei dôm pơ rang j^ kơ pal phă ‘no\h bơ\n athei hơ met thoi yơ?

-Tiên si Trương Hồng: Hăm [o\ x^t hơ nge\nh mưh sư phă ‘no\h bơ\n gơ\h io\k yoa pơ gang pruih, dôm kơ loăi sơ drông hmă nhen actara ‘no\h. Bơ\n pruih tơ\ kơ sơ\, adrin pruih đơ\ng 2-3 ‘măng, đunh băl đơ\ng 7-10 năr. Vă tang găn [o\ x^t hơ nge\nh đei yoa ‘lơ\ng, kon pơ lei bơ\n athei pruih hơ dai băl, tơ dăh ưh, mưh mpruih tơ\ pơ gar ‘nâu, [o\ x^t kơ dâu phă tơ\ pơ gar nai, mưh pơ gang păr đ^ kơnh sư năm phă hơ lơ\k tơ\ pơ gar so dơ\ng.

Oei hăm pơ rang j^ phytoxthora ‘no\h bơ\n pruih pơ gang s^t kơ tang nhen Ridomil, aliette mă ưh ‘no\h Agri-Fos… Mưh pruih athei pruih 1 ‘măng lơ\m pơ gar xă hai, yoa pơ mâu kiơ\ đak ‘mi hoch đơ\ng pơ gar ‘nâu truh pơ gar to, sư tơ po\h tôch hre\nh. Mưh pruih athei pruih đơ\ng 2-3 ‘măng, pruih til pơ gê ‘lơ\ng hlo\h, pruih [ât ‘năr rơ ngơp, le# kơ pruih [ât ‘năr to\ dăh mă oei ‘mi.

-Oei hăm mua xa tơm ‘no\h lơ liơ? Bơ\n hơ met thoi yơ hă tiên si?

-Tiên si Trương Hồng: Hmă hmă hăm ‘long ca cao đei mua xa tơm [ât sơ năm mă blu\ng dăh mă sơ năm mă 2 đe\ch, oei dôm sơ năm đơ\ng ro\ng ‘no\h hui kơ đei. Tơ dăh đei mua xa tơm ‘no\h bơ\n yoa pơ gang Condipho, pơ gang pơ lôch mua, pruih [ât tơm ‘long kiơ\ nơ\r pơ tho đơ\ng an^h pơm pơ gang. ‘Nâu j^ 1 kơ loăi pơ gang măk jên kơ na mih ma duch nă athei pruih mă tro\ hăm nơ\r pơ tho, ưh kăl pruih lơ\m hnang kơnh huach păng ‘me# ‘mach cham char.

-Nhen nơ\r tơ roi đơ\ng kon pơ lei tơ\ xăh Krông Na, apu\ng Buôn Đôn kơ plăh âu, đe sư oei tơ jră hăm pơ kao hơ lu\ng, plei ưh gơ\h kơ te\n yoa ‘mi lơ. Lei tiên si hăm đei nơ\r tơ tă kiơ ăn kon pơ lei mưh vei rong ca cao kơ plăh âu ưh?

-Tiên si Trương Hồng: ‘Mi lơ mă pơm ăn ‘long ưh gơ\h kơ te\n plei ‘nâu j^ tơ drong bơ\n hơ nat vă gơ\h hơ met, mă loi j^ hrei ‘nâu to\ ‘mi kial tơ plih ưh sơ đơ\ng. Hăm tơ drong ‘nâu bơ\n athei lăng năng to\ ‘mi kial thoi yơ vă vei rong mă ‘lơ\ng, mă loi j^ vei lăng kơ so# plei hlôi gei ưh ăn sư hơ lu\ng. Hmă hmă ‘long ca cao plei gei bơih mă lei oei hơ lu\ng ‘năi, hơ lu\ng đơ\ng 30-60% tơ dăh to\ ‘mi hơ lăng. Mưh plei gei to\ se\t ‘no\h bơ\n athei vei rong plei mă ‘lơ\ng ưh ăn sư hơ lu\ng dơ\ng. Lơ\m khei ‘năr âu mih ma duch nă athei băt, hơ nơ\ng dăr lăng hơ mơt [o\ x^t păng pơ mâu phă plei. ‘Nâu j^ 2 kơ loăi pơ rang j^ chek lar tôch hre\nh lơ\m pơ yan ‘mi, mă loi mưh ‘mi lơ, pơ gar hơ yơ\l, ‘năr ưh kơ đei to\.

-Tiên si ăi, ‘ngoăih kơ dôm pơ rang j^ đei tơ roi tơ\ kơ pal hei, ih hăm đei nơ\r tơ tă kiơ hăm bơ ngai pơ tăm ca cao dơ\ng ưh?

-Tiên si Trương Hồng: Pơ tăm ca cao tơ drong kăl hlo\h j^ 2 tơ drong: 1 j^ rơih hơ dre\ch. Athei rơih đei hơ dre\ch ‘lơ\ng, plei ‘yăl, găr tih, kăl hlo\h j^ ke\ tơ jră hăm pơ rang j^ phă plei ôm yoa pơ mâu Phythoxtora pơm tơ le\ch. Đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h j^ vei lăng j^. Kon pơ lei athei adrin ho\k, hlôh vao ki thuơ\t vei rong, tang găn sơ drông, pơ rang j^ phă.

‘Long ca cao gơ\h pơ tăm hơ dro# mă ưh ‘no\h pơ tăm hơ lam, mă lei nhôn tơ che\ng kơ plăh hrei ‘nâu bơ\n athei pơ tăm hrâu hăm m^nh [ar kơ loăi ‘long nai. Mă lei mưh pơ tăm hơ lam ca cao ‘no\h ưh gơ\h pơ tăm hơ lam hăm ‘long sâu riêng dăh mă tiu, yoa sư đei pơ mâu phytoxthora phă lei lăi băl. ‘Long ca cao gơ\h pơ tăm hơ lam hăm m^nh [ar kơ loăi ‘long xa plei nai, mă lei athei băt le# pơ tăm hăm dôm kơ loăi ‘long đei pơ mâu phytoxthora phă, kơnh sư tơ po\h tơ\ băl.

-Lei a, bơ nê kơ ih hơ.

Lan hăm Dơ\ng: Tơ blơ\