VOV4.Bahnar - Khei năr âu ki, kon pơlei jang mir păng anih jang tơ\ Tây Nguyên hlôi tơle\ch pơtăm hơmet cà phê kơtă kiơ\ tơdrong hlôh vao păng mă blu\ng hlôi đei jơnei, pơih minh tơdrong pơyua ‘nao lơ\m tơdrong hơmet pơtăm pơ ‘lơ\ng cà phê dang ei.   

            {ok Trần Văn Ngoạn, oei tơ\ thôn 12, xăh Ea Tu, plei tơm Buôn Ma Thuột đei vă je# 5 héc ta cà phê kră kru\t, ưh kơ đei lơ plei. Đunh kơ âu 5 xơnăm, [ok Ngoạn hlôi phă le# pơgar ‘long vă pơtăm ‘nao. {ok ăn tơbăt: teh pơtăm cà phê hloh 20 xơnăm, yua pho\ng hoă ho\k lơ noh hăp jing xap. Ăh bu\ch le# cà phê, mưh pơtăm ‘long nai noh duh ưh kơ giơ\ng yao. Yuơ noh, pơtăl kơ pơtăm ‘long pơnăn nai, [ok io\k ^ch kon tơrong, pho\ng hữu cơ vă hơmet pơ ‘lơ\ng teh, păng pơtăm he# cà phê dơ\ng: Mă blu\ng xkơ\t noh tơplih pơđ^ hơdre\ch, đang kơ noh hơmet teh, pơchoh teh păng tuh pho\ng hữu cơ, tuh vôi, lân ^ch kon tơrong vă hơmet pơ ‘lơ\ng teh păng pơtăm hơmet dơ\ng. Lơ\m tơdrong pơtăm ‘nao noh vei lăng athei tơnăp hloh kơ trong jang xo kơlih lơ\m teh pă đei oei pu\k giơ\ng, noh hơnơ\ng kơ pơchoh vă teh pui, hơto\k hữu cơ vi sinh trong đất.

Đơ\ng ro\ng kơ 5 xơnăm vei jang, pơgar cà phê [ok Ngoạn to\k giơ\ng ‘lơ\ng, păng đei yua 3 tấn minh puơ\t 1 héc ta. Duh hăm tơdrong kơtă pơtăm cà phê ưh kơ đei pơtăm tơplih, păng xkơ\t choh teh jing trong jang tơm, [ok  Nguyễn Đại Ngọc, Kdră anih jang cà phê Ia Grai, dêh char Gia Lai ăn tơbăt, anih jang hlôi pơtăm hơmet keh kong hloh 200 héc ta: Găh choh hơmet teh noh athei pơchoh mă rơgoh rơm re\k, tơdrong mă âu jing kăp g^t hloh kơlih pơrang oei gam lơ\m rơh, lơ hơgăt teh jang ưh kơ đei yua noh yuơ pơrang lơ\m teh pơrăm. Hơlu\ng xir pơtăm athei tih xă păng ne\ kơ xir ăh hơlu\ng xo ôh. ‘Nâu jing hăm dôm pơgar cà phê tơplih pơtăm ‘nao hloi. Noh đei truh 60% hơgăt teh mă nhôn bu\ch tơm đang păng pơtăm hloi noh nhôn xkơ\t âu jing hơgăt ‘long pơtăm kră kru\t, ưh kơ đei pơrang, hơmet mă rơgoh rơh noh gơh pơtăm kơtă hloi.

Thoi noh, hăm trong jang hơmet pơ ‘lơ\ng teh păng pơtăm kơtă hloi, pơih trong jang ‘nao ăn minh tơdrong jang cà phê tơ\ dôm dêh char Tây Nguyên.

Kiơ\ tơle\ch jang đơ\ng dang ei truh xơnăm 2020, 4 dêh char  Gia Lai, Daklak, Dak Nông, Lâm Đồng gô pơtăm hơmet pơhlom 70.000 ha cà phê. Vă tơgu\m hăm mih ma duch nă chă pơtăm hơmet cà phê gơh đei jơnei hơ iă, tơ\ hơla âu, tiến sih Trương Hồng, Pho\ kdră anih jang hơlen Khoa ho\k, kih thuơ\t choh jang xa jang găh bri Tây Nguyên gô tơroi hơdăh hloh găh minh [ar kih thuơ\t kăp g^t lơ\m tơdrong jang âu. 

- {ok ăi, gô truh dang yơ kon pơ lei bơ\n pơ tơm pơ tăm ming pơ gar che\h phe kơ dih, hă [ok?

-{ok Trương Hồng: ‘Long che\h phe tơ\ Tây Nguyên pơ tăm đ^ đunh bơih, đei lơ pơ gar pơ tăm đơ\ng sơ năm 1980 sơ\ kơ na dang ei ‘long che\h phe kră roi to\k lơ. Mưh ‘long che\h phe kră, plei sư jur dang 1 tân 1 puăt hơ nơ\ng lơ\m lơ sơ năm ‘no\h bơ\n athei pơ tăm ming. Kơ lih yoa plei to\ se\t thoi sư jing ưh gan đei yoa.

- Mưh vă pơ tăm hơ met ming che\h phe kon pơ lei bơ\n athei tơ re\k truh dôm tơ drong kiơ?

-{ok Trương Hồng: Mă 1, lăng năng pơ gar che\h phe bơ\n vă pơ tăm ming hăm đei j^ dăh ưh. ‘Nâu j^ tơ drong tôch g^t kăl. Tơ dăh ưh đei j^, bơ\n gơ\h pơ tăm ming hloi. Tơ dăh đei j^, bơ\n lăng năng pơ gar ‘no\h j^ dêh dăh ưh. Tơ dăh ưh đei j^ dêh ‘no\h, bơ\n pơ tăm pơ lơ\h [um, hơ [o 1 sơ năm, j^ dêh ‘no\h pơ tăm pơ lơ\h ‘long nai 2 sơ năm păng ‘nâu j^ tơ drong kăl athei pơm kiơ\. Mă 2, mưh pơ tăm ming mih ma duch nă athei băt  rơih yo\ng mă ‘lơ\ng. Hrei ‘nâu đei m^nh [ar kơ loăi yo\ng đei An^h tơm vei lăng cho\h jang xa păng ato\k tơ iung tơ ring tơ rang akhan đei plei ‘yăl, hơ kâu ‘lơ\ng. Đơ\ng ro\ng kơ pơ tăm, mih ma duch nă xăy pho\ng, tuh mơ\r mă lăp kiơ\ đe pơ tho mưh pơ tăm hơ met ming. Lơ\m no\h athei xăy mơ\r mă lơ [iơ\. Tơ dăh đei, tuh mơ\r 1 sơ năm 1 ‘măng gô tơ gu\m ăn ‘long che\h phe blu\h jing ‘lơ\ng.

- Ih tơ roi mă hơ dăh [iơ\ găh tơ drong cho\h hơ met te\h vă pơ tăm ming che\h phe thoi yơ lăng?

-{ok Trương Hồng tơl: Đơ\ng ro\ng kơ phe\ đang athei ro# hu\t hloi, đang kơ ‘no\h cho\h te\h dônh pơ đ^ rơ\h ‘long, sơ\k le# te\h. Khei ‘năr sơ\k te\h roi đunh roi ‘lơ\ng. Mưh sơ\k te\h thoi no\h ‘năr to\ pơm hơ to\k hơ yuh to\ lơ\m te\h gơ\h pơ lôch đ^ pơ rang j^ lơ\m te\h yoa thoi no\h gơ\h pơm tơ jur [iơ\ pơ rang j^ phă rơ\h che\h phe đơ\ng ro\ng kơnh. Đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h bơ\n săy vôi jơ\p pơ gar, vă te\h ‘lơ\ng, păng đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h, tơ dăh adrol kơ pơ tăm ming pơ gar ‘long ưh đei j^ ‘no\h bơ\n gơ\h sir sơ lu\ng, đang kơ ‘no\h tuh mơ\r, ich rơ mo, pho\ng lân vă pơ tăm ‘nao lơ\m khei 5, khei 6. Tơ dăh pơ gar ‘long đei j^, lăng kiơ\ j^ thoi yơ bơ\n athei pơ tăm pơ lơ\h te\h hăm [um ngô, hơ [o âu to vă đei tơ mam xa păng mưh pơ tăm thoi âu gô đei lơ ‘ngie\t ôm, tôch ‘lơ\ng ăn te\h, đơ\ng ro\ng kơnh pơm ăn ‘long che\h phe blu\h jing ‘lơ\ng ‘năi.

- Đơ\ng ro\ng kơ cho\h hơ met te\h, tơ drong rơih hơ dre\ch, yo\ng sư kăl thoi yơ păng mih ma duch nă athei băt tơ drong kiơ mưh chă rơih yo\ng hă [ok?

-{ok Trương Hồng: Yo\ng tôch g^t kăl hăm ‘long pơ tăm đunh sơ năm pơ ma atu\m, lơ\m no\h đei che\h phe hai. Mưh pơ tăm hơ met ming, mih ma duch nă athei băt hrei ‘nâu bơ\n đei lơ tơ drong tơ gu\m găh hơ dre\ch, yo\ng che\h phe ăn kon pơ lei ‘me\h pơ tăm ming kiơ\ đơ\ng Vicofa, jang dang Gru\p jang che\h phe ca cao Việt Nam rim sơ năm đe sư tơ gu\m ăn hơ dre\ch TRS1, ‘nâu j^ kơ loăi tơ đăh ơng hăm găr plei ku\m ‘yăl, ‘lơ\ng. Mă 2 ‘no\h kiơ\ đơ\ng tơ drong jang hơ doi đơ\ng An^h jang Khoa ho\k ki thuât nông lâm nghiệp Tây Nguyên hăm công ty Nestle, tơ\ âu đe tơ gu\m dang 1 puăt jên răt đe\ch, oei 1 puăt ‘no\h bơ\n tơ le\ch jên kơ dih. Mưh kon pơ lei bơ\n ưh io\k đei tơ drong tơ gu\m yo\ng đơ\ng 2 an^h kơ pal, mưh năm răt hơ dre\ch mih ma duch nă athei năm răt tơ\ an^h đe te\ch tơ đăh tro\ luât. Băt hơ dăh hơ dre\ch đơ\ng yơ pơm păng tơ drong kăl dơ\ng ‘no\h mưh răt tơ đăh athei rơih tơ đăh pran ‘lơ\ng, ưh đei sơ drông, j^ phă, ‘nâu j^ m^nh lơ\m dôm tơ drong tôch g^t kăl vă pơ tăm ming che\h phe đei yoa ‘lơ\ng.

- Mưh lei, [ok ăi, dôm hơ dre\ch che\h phe yơ ‘lơ\ng păng đei pơ tăm lơ. Mih ma duch nă năm răt dôm hơ dre\ch âu tơ\ yơ?

-{ok Trương Hồng: Hrei ‘nâu đei 9 hơ dre\ch che\h phe se đei An^h tơm vei lăng cho\h jang xa păng ato\k tơ iung tơ ring tơ rang k^ tơ băt hơ dre\ch ‘lơ\ng ‘no\h TR4, TR5, TR6, TR7, TR8, TR9, TR11, TR12,TR13 păng hơ dre\ch TRS1 ‘no\h hơ dre\ch lai đa yo\ng. Dôm kơ loăi hơ dre\ch âu kon pơ lei gơ\h năm răt tơ\ An^h jang Khoa ho\k ki thuât nông lâm nghiệp Tây Nguyên, mă ưh ‘no\h an^h te\ch hơ dre\ch, tơ đăh ‘long găh An^h vei lăng cho\h jang xa păng ato\k tơ iung tơ ring tơ rang tơ\ dêh char. ‘Nâu j^ 2 an^h đei te\h đak asong pơm tơ le\ch, te\ch mơ dro hơ dre\ch, tơ đăh ‘long. Oei dôm an^h te\ch mơ dro nai mih ma duch nă athei kơ chăng mưh răt hơ dre\ch, athei lăng năng đe sư hăm đei an^h jang kơ pal asong phep pơm, te\ch hơ dre\ch dăh ưh, tơ dăh ưh kơnh hơ mơt bơ\n răt [ơm hơ dre\ch ưh ‘lơ\ng.

-{ok ăi, tơ drong vei rong pơ gar che\h phe lơ\m khei ‘năr pơ tăm hơ met ming, bơ\n athei tơ re\k truh tơ drong kiơ?

-{ok Trương Hồng: Đei 1, 2 tơ drong mih ma duch nă athei băt ‘no\h: ro# rơ\h mă hơ len, dônh mă đ^, athei hơ met pơ ‘lơ\ng te\h hăm vôi, mă loi ‘no\h athei tuh mơ\r, ich rơ mo ăn ‘long che\h phe, tơ dăh bơ\n đei ‘no\h athei săy thim pho\ng vi sinh ke\ tơ jră hăm pơ rang j^ phă lơ\m te\h nhen: Tricodema, Bcddomoonat, bơ\n tuh hrou hăm ich rơ mo vă tuh lơ\m sơ lu\ng adrol kơ pơ tăm ‘nao. Păng dôm sơ năm đơ\ng ro\ng athei tu\h mơ\r, ich rơ mo mă tôm ‘năi. Pho\ng săy blu\ng a bơ\n ưh kăl săy lơ mă athei tuh mơ\r mă lơ [iơ\. Tơ drong ‘nâu pơm ăn te\h ‘lơ\ng, kăl loi pơm ăn pơ rang đei yoa chek lar pran, pơ yoa ăn tơ drong blu\h jing ‘lơ\ng đơ\ng tơm ‘long.

-Lei à, bơ nê kơ ih hơ!

Lan - Dơng chih păng rapor