VOV4.Bahnar - Khei năr âu tơm sầu riêng oei ăh khei le\ch pơkao kơtuen plei. Âu jing khei năr kăp g^t, pơkăp truh tơdrong pơyua, tơdrong ‘lơ\ng hăm plei sầu riêng. Yuơ noh, pơkăl bơngai pơtăm sầu riêng kăl đei dôm trong jang kih thuơ\t tro\ [lep. Đei lơ unh hnam tơjra#m tơnap tap lơ\m pơtăm păng vei lăng tơm sầu riêng ăh khei năr âu

Pơtơm pơtăm sầu riêng Đôna đơ\ng xơnăm 2008, [ok Nguyễn Văn Hưng tơ\ th^ tra#n Phước An, apu\ng Krông Pách, dêh char Đak Lăk ăn tơbăt, mă hlôi ho\k hơlen tơ\ lơ tơring, chă hơlen băt lơ trong jang kih thuơ\t vei lăng tơm sầu riêng ăh khei le\ch pơkao, kơtuen plei pơda, mă lei pơgar sầu riêng hloh 3 sào kơ unh hnam [ok duh ưh đei yua nhen tơdrong ‘meh vă: “Adrol ki noh inh le# chă to\k giơ\ng kơdih noh le\ch pơkao dôm yơ duh ruh pơđ^ dôm ăi, noh đe akhan ưh gơh le# thoi noh ôh, athei kơ ‘ne\k le# pơkao tơ\ tơ ‘mơ\ng, le# pơkao lơ\m tơm đe\ch, noh inh duh bơ\ thoi noh bơih, hăp duh ruh. Đơ\ng ro\ng kơ noh pha dơ\ng, đe akhan athei le# đơ\ng tơm noh 1 met, 1 met minh puơ\t mă atu\m hăm tơdrong le# pơkao thoi noh athei kơ ‘ne\k, le# dang minh hơđa minh kơ ‘nhu\m pơkao noh hăp đei yua lơ hloh. Mă lei ăh kơ ‘ne\k thoi noh mă lei duh ưh đei yua lơ ôh. Noh inh ưh kơ băt vă pơm thoi yơ ăn tơm sầu riêng đei lơ plei.”

Ưh adro# ruh pơkao sầu riêng nhen unh hnam [ok Hưng, je# 100 tơm sầu riêng kơ unh hnam yă Thái Kiều Phượng, tơ\ pơlei Ko\ Tam, xăh Ea Tu, plei tơm  Buôn Ma Thuột noh oei ruh plei pơda hloi. Yă Phượng ăn tơbăt, unh hnam yă hlôi yua lơ trong jang kih thuơ\t nhen ruih đak, tuh pho\ng mă lei tơdrong ruh plei ‘la#p duh ưh ke\ hơmet yao. Kiơ\ kơ yă xơkơ\t, hăm tơdrong ruh plei ‘la#p thoi âu, pơgar sầu riêng unh hnam yă gô tơjur 30% plei sầu riêng pơtêng hăm pơyan adrol ki: “Unh hnam duh vei lăng, duh ruih đak, tuh pho\ng ră, lơ\m 5 năr, 10 năr ruih minh ‘măng, pruih pơgang pơlôch măng dăk, pơlôch pơmâu ‘me#, vai vêng brê âu to hia, mă lei ưh kơ băt kơlih kiơ mă hăp duh oei ruh, ruh plei pơda hloi. Gơnơm khoa ho\k pơtho vă ba ho\k hơlen, vei lăng ăn tơm to\k giơ\ng pran.”

Hlôh vao hloh 20 xơnăm pơtăm sầu riêng, mă lei [ok  Y Hrah Êban tơ\ pơlei Ko\ Tam, xăh Ea Tu, plei tơm Buôn Ma Thuột duh oei pơvinh hăm tơdrong vei pơtăm tơm sầu riêng ăh khei le\ch pơkao, kơtuen plei mă hăt noh ăh [ơm pơrang. {ok Y Hrah ăn tơbăt, mă vang năm ho\k lơ lăm pơtho găh jang sầu riêng, kơdih po [ok duh năm ho\k hơlen lơ um ru\p pơtăm nhen io\k yua trong vei hơlen tơm sầu riêng tro\ kih thuơ\t, mă lei rim xơnăm, pơgar sầu riêng kơ unh hnam [ok duh [ơm hơdrông pơrăm, kơxo# tơm lôch yuơ pơrang duh oei răh rai: “Inh [ôh lơ\m tơm sầu riêng hơnơ\ng đei pơrang le\ch kơtăk noh mă mônh, pơrang âu duh gơh hơmet, mă lei 10 tơm noh đei minh [ar tơm đe\ch, mă [ar noh hơdrông kuer tơm, mă noh ba ưh kơ gơh hơmet hloi. Đang kơ noh pơrang gam kơđoh tơ\ kơpal, noh xơ\ inh ‘lek kơđoh, pik pơgang mă lei ưh gơh hơmet ôh. Gơnơm bơngai jang khoa ho\k dăh pơtho ăn kơ ba ho\k hơlen”T

Tơ drong hơ lu\ng pơ kao, kơ lu\ng plei kơ te\n păng vei lăng hơ drông, pơ rang j^ pơ răm ‘no\h j^ dôm tơ drong tơ tăm đơ\ng bơ ngai pơ tăm sầu riêng tơ\ Dak Lak lơ\m khei ‘năr âu. Vă tơl tơ blang dôm nơ\r ap^nh đơ\ng kon pơ lei păng tơ roi thim 1,2 trong ki thuơ\t vei lăng ‘long sầu riêng đei yua, bơ ngai ch^h kơ tơ\ng ang ăn Rađiô nơ\r pơ ma Việt Nam oei tơ\ Tây Nguyên pơ ma dơ nu\h hăm Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường, Kơ dră vei lăng pơ tho môn bri ‘long păng ‘long sa plei, an^h jang găh cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên găh tơ drong ‘nâu.

- Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường ăi, lơ\m [ai ch^h âu hei gơ\h [o#h, tơ drong hơ lu\ng pơ kao, hơ lu\ng plei kơ te\n tơ\ ‘long sầu riêng lơ\m khei ‘năr âu to\k bo\k pơm ăn bơ ngai pơ tăm sầu riêng tơ [ơ\p mơ mat, kiơ\ kơ Tiến sĩ ‘no\h đơ\ng yơ pơm ăn tơ drong tơm hơ nhăk tru\h tơ drong ‘nâu?

-Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường: Tơ drong hơ lu\ng pơ kao păng plei tơ\ ‘long sầu riêng đei lơ tơ drong ‘no\h m^h ma duch nă kăl kơ lăng tru\h 4 tơ drong tơ\ hơ la âu: Mă mônh ‘no\h m^h ma duch nă kăl kơ băt pơ vei tơ drong hơ yui\h lơ\m pơ gar ‘long yua kơ mư\h ư\h kơ măh hơ yu\ih dăh mă tơ ru\ih ư\h tôm, dăh mă rơ kăh đak de#h hnang ‘no\h ‘long ku\m gô đei tơ pl^h trong le\ch pơ kao, plei ‘no\h sư ku\m pơm ăn tơ drong hơ lu\ng pơ kao, hơ lu\ng plei. Tơ drong mă 2 m^h ma duch nă ku\m kăl kơ băt lơ\m khei ‘năr ‘long sầu riêng le\ch pơ kao ‘no\h bơ\n ‘ne\ kơ gan săy pho\ng hrâu hre\k đei đạm lơ, mă loi ‘no\h tơ drong bơ\n săy pho\ng Kaliclorua ‘no\h hơ lu\ng pơ kao tôch kơ lơ. Tơ drong mă 3 ‘no\h lơ\m kơ plăh le\ch pơ kao kơ te\n plei ‘no\h m^h ma duch nă kăl kơ băt bơ\n ư\h kơ gơ\h khir cho\h lơ\m pơ gar yua kơ ư\h kơ ê bơ\n khir cho\h ‘no\h rơ\h ‘lơ\p đei kơ te\ch tôch kơ lơ păng ku\m tơ pl^h t^h vơ\ păng hơ lu\ng pơ kao tôch kơ lơ. Tơ drong mă 4 ‘no\h bơ\n ‘ne\ kơ hơ le\h sơ drai lơ\m khei ‘năr âu, mă loi ‘no\h bơ\n ret dơ\ng, kăt sơ drai ku\m pơm hơ lu\ng pơ kao tôch kơ lơ.  

-Tiến sĩ ăi, kiơ\ kơ chă hơ len lăng đơ\ng nhôn, dang ei bơ ngai pơ tăm sầu riêng đa yua trong hơ le\h pơ kao vă hu\t [ơk pơ kao chăt tơ\ dôm an^h ư\h kơ kăl, Kiơ\ kơ Tiến sĩ vă kăt pơ kao [lep trong ‘no\h kăl kơ tơ re\k tru\h yă kiơ?

-Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường: Tơ trong hơ le\h pơ kao tôch kơ g^t kăl, yua kơ mư\h bơ\n hơ le\h pơ kao, bơ\n gô lăng băt hloi đơ\ng blu\ng an^h pơ kao păng plei gô hơ nhăk tru\h tơ drong hơ to\ plei mư\h bơ\n phe\ io\k. M^h ma duch nă ku\m kăl kơ băt ‘no\h tơ drong hơ le\h pơ kao ‘no\h kăl vă kơ dôm pơ kao chăt hơ to\ hăm tơm ‘long dăh mă dơng tơ [la. Yua kơ an^h âu mư\h plei t^h tơ dăh tơ gol gô đei tơ gơ\ tôch kơ lơ. Mă 2 bơ\n le# hơ ie pơ kao tơ ter tơm hăm dơng tơ [la t^h hlo\h, ‘ne\ kơ gan le# pơ kao păng plei tơ ter kơ\l dơng. Păng mă loi ‘no\h tơ\ âu m^h ma duch nă kăl kơ băt kơ sep tơ mơ\ng ăn kơ ‘long sầu riêng ư\h kơ hlo\h 6met. Tơ dăh bơ\n le# hlo\h 6met ‘no\h kơ chơ\t ‘lơ\ng rong tơ\ dơng kơ jung tôch kơ lơ, sư ako\m rong dôm dơng t^h. Lơ\m kơ plăh le\ch pơ kao, kơ te\n plei bơ\n ku\m gơ\h pru\h MKB ‘no\h j^ lơ lân păng kali to\ se\t hlo\h đei 2 ‘măng păng 1 ‘măng hơ tăih băl 12 năr vă tang găn tôch ai tơ drong hơ ru\ng plei.

- Băt hơ dăh kăt hơ le\h pơ kao ku\m tơ gop vei sơ đơ\ng kơ te\n plei ‘lơ\ng [iơ\. Mă lei vă vei sơ đơ\ng ‘long sầu riêng blu\h jing kơ jăp 'no\h mư\h kơ te\n plei bơ\n athei vei le# dôm yơ plei sầu riêng lơ\m 1 tơ nơm ‘no\h lăp hă Tiến sĩ?

-Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường: Hăm kơ so# plei tơ\ tơm ‘no\h kiơ\ kơ nhôn tơ che\ng hơ len ‘no\h mơ\ng kiơ\ kơ sơ năm ‘long, mă lei lơ\m khei ‘năr đei plei mơ\ng lơ\m tơ drong pran đơ\ng ‘long, khei ‘năr đei plei bơ\n lăp gơ\h le# 90 tru\h 120 to\ plei lơ\m1 tơ nơm păng bơ\n athei pơ vei kiơ\ sơ năm. Yua kơ bơ\n băt ‘long sầu riêng [ơ\t lăp 1 sơ năm sư plei tôch kơ lơ ‘no\h sơ năm đơ\ng ro\ng ‘no\h sư pă gan plei iăl păng kơ l^h yua kơ tơ drong ư\h kơ pran le# ‘no\h bơ\n kăt hu\t [ơk plei va ưkơ ‘long đei pran ‘lơ\ng, hơ met ăn dôm sơ năm đơ\ng ro\ng dơ\ng. oei tơ dăh bơ\n le# plei lơ de#h hnang ‘no\h ‘long yua kơ chơ\t ‘lơ\ng klăih song băl rong plei tôch kơ lơ, ư\h kơ ako\m đei ‘no\h plei ku\m gô ie\, ư\h dang ăi păng ư\h kơ ‘lơ\ng.

- Tiến sĩ ăi, ‘ngoăih kơ hơ lu\ng plei ie\, tơ drong hơ drông pơ rang j^ ku\m đei bơ ngai pơ tăm sầu riêng bơ ngơ\t tru\h. Mă hơ dăh ‘no\h hăm pơ gar sầu riêng đei hơ drông sa koer tơm, le\ch kơ tăk păng hơ gle\k hơ glo\k, ‘no\h Tiến sĩ hăm đei nơ\r pơ tho tơ tă thoi yơ ư\h?

-Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường: Mă mônh ‘no\h j^ le\ch kơ tăk hơ đăng tơm sư tôch kơ lơ, tơ drong ‘nâu yua đơ\ng 2 gru\p pơ mâu phitopphira păng phusadium pơm ăn. Tơ [ơ\p tơ drong ‘nâu bơ\n athei chă [o#h hro#ih păng athei hơ kuơ\ih mă đ^ kơ mâu găm lơ\m kơ đo\h ‘long, yua rirumin pik tơ\ tơm ‘long. Mă 2 ‘no\h đei [o#h hơ gle\k hơ glo\k tôch kơ lơ lơ\m tơm ‘long. ‘No\h j^ kơ loăi j^ pơ rang. Mă tơ pă j^ pơ rang tôch kơ krê hơ mơt yua kơ sư gô pơm ăn ‘long kro lơ dơng. Yua kơ đơ\ng lơ\m pơ yan ‘mi tơ\ tơm ‘long hơ yui\h ku\m lơ. Kơ l^h yua kơ bơ\n ư\h kơ pơm sơ drai hơ yơ\l hrơ hơi kơ na tơm ‘long kơ đo\h đei hơ yu\ih pơm jing pơ rang âu. Tơ drong hơ met pơ rang bơ\n gơ\h năm tơ\ an^h te\ch pơ gang vei lăng ‘long pơ tăm bơ\n răt păng pru\ih kơ tă tơ\ tơm ‘long. Hơ met pơ ‘lơ\ng tơ drong ‘nâu, ‘no\h lăp đơ\ng ro\ng kơ phe\ te\ch bơ\n pơm rơ hơi pơ gar ‘long hloi va ưpơm liơ đei măt ‘năr sơ pơ chrang lơ\m tơm ‘long. Hơ drông koer tơm ‘no\h hơ met tôch kơ mơ mat. Bơ\n athei hlo#h băt đei hơ drông koer tơm, lơ\m khei 3-4 lơ kơ drot păng măt mêng, ‘no\h bơ\n athei hơ met pơ ‘lơ\ng hloi mư\h sư kôp păng che\h kơ tăp. Oei mư\h ‘long hlôi đei koer tơm ‘no\h bơ\n gơ\h yua pơ gang hơ met tong lơ\m kơ păih đang kơ ‘no\h lu\t lơ\m an^h đei koer tơm vă hơ met.

- Lei ah bơ nê kơ Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường, kơ dră vei lăng môn bri ‘long păng ‘long sa plei, an^h jang găh cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên hlôi đei tơ roi dôm trong ki thuơ\t kăl lơ\m tơ drong vei lăng ‘long sầu riêng khei ‘năr le\ch pơ kao kơ te\n plei.

Lan hăm Thuem tơ blơ\