VOV4.Bahnar - Hăm tơdrong ‘lơ\ng găh teh gôh bazan, Đăk Lăk ưh adro# đei ư ang găh ca phê, tiu mă oei đei băt truh hăm dôm hơdre\ch ‘long xa plei ‘lơ\ng nhen sâu riêng, [ơ, pơ o\, plei vải... Lơ\m noh tơm [ơ {ooth jing minh lơ\m dôm ‘long pơtăm pơyua lơ găh mu\k drăm, tơgop xơđơ\ng tơdrong erih mu\k drăm ăn unh hnam kon pơlei tơ\ Đăk Lăk. Mă lei, pơtăm păng vei lăng [ơ [ooth ưh kơ [ônh nhen dôm hơdre\ch [ơ nai. Minh lơ\m dôm tơdrong mă bơngai pơtăm [ơ [ooth pơngơ\t hloh noh dang ei tơdrong mă tơm [ơ chôh pơkao lơ, mă lei plei kơtue\n to\ xe\t.

 {ok Nguyễn Thanh Tùng, to\ xăh Ea Tân, apu\ng Krông Năng đei je# 1 ha teh pơtăm [ơm [ooth, tơm hlôi đei plei. {ok ăn tơbăt, unh hnam [ok jing minh lơ\m dôm bơngai yuk trong hơlâu pơtăm hơdre\ch [ơ âu tơ\ tơring. {ok hlôi hơlen băt hơdăh găh kih thuơ\t pơtăm [ơ [ooth. Dôm xơnăm adrol ki pơgar [ơ unh hnam [ok chôh pơkao kơtuen plei ‘lơ\ng, đei lơ plei. Hăm vă je# 200 tơm [ơ, rim xơnăm unh hnam [ok đei yua 15 ta#n. Cho\ng mă 2 xơnăm kơ âu, duh hăm trong jang nhen adrol mă lei tơm [ơ ưh gan đei plei mă tơm chôh lơ pơkao. {ok Tùng pơngơ\t kơ đon: “Tơm [ơ [ooth noh gơnơm lơ đơ\ng hơyuh plenh, hơyuh ‘năr to# noh pơkao chôh lơ, mă lei plei ưh đei kơtue\n lơ nhen xơnăm âu pơgar unh hnam inh kơtue\n đei 50% đe\ch”

Oei hăm yă Hoàng Thị Tần, tơ\ xăh Hoà Đông, apu\ng Krông Pak, dêh char  Đăk Lăk, atu\m hăm hơgăt 1 ha 4 sao teh pơtăm ca phê, 4 xơnăm adrol ki yă pơtăm hrau 60 tơm [ơ [ooth. Mă ăh xơnăm đei plei noh duh jing kơplăh kơjă [ơ [ooth tơjur, mă lei đei yua đơ\ng tơm [ơ hlôi tơgu\m yă đei io\k yua xơđơ\ng hloh pơtăm hăm pơtăm adro# ca phê. Xơnăm âu, ‘nguaih kơ pơngơ\t hăm to# pơđang pơrăm tơm ca phê ưh ke\ to\k giơ\ng, kon pơlei oei pơngơ\t hăm minh tơdrong nai noh pơyan [ơ xơnăm âu pơkao chôh lơ mă lei kơtue\n plei noh kro pơgoh păng hơlu\ng pơđ^: “Dôm j^t tơm [ơ mă lei kơtue\n plei pă dôm yơ, hăp le\ch hơto\ hăm ‘lo\ng duơh noh hơlu\ng, ‘meh vă thoi yơ kang [o# juăt jang găh tơdrong âu chă hơlen băt kơlih kiơ păng pơtho ăn kon pơlei jang mir nhôn gơh băt trong chă hơmet”.

Tơdrong mă tơm [ơ ưh ke\ kơtue\n plei pơrăm tih tên truh tơdrong pơyua đơ\ng pơgar [ơr. Hăm kon pơlei jang adro# [ơ [ooth nhen [ok Hoàng Văn Trung tơ\ xăh Quảng Tiến, apu\ng Chư\ Mgar hăm tơdrong thoi âu noh hlôi kơche\ng truh tơdrong koh ro# le# pơgar tơm [ơ [ơ\t 2-3 xơnăm pơtoi tơm ưh đei plei: “Adrol ki, inh pơtăm ca phê mă lei ăh [ôh tơm [ơ [ooth đei yua lơ, inh tơplih pơtăm [ơ, dôm xơnăm adrol ki đei yua đơ\ng tơm [ơ [ooth adoi lơ [iơ\. Mă lei 2 xơnăm kơ âu kơjă [ơ tơjur, nhen xơnăm xơ\ oei pă đơ\ng 15.000 - 20.000 hlj minh k^. Ưh kơ băt yuơ đo\ng hơyuh to# ‘mi tơplih dăh mă pơyan adrol ki hăm pơyan âu pă [ôh đei plei. Mưh ưh ke\ pơtoi vei jang thoi âu noh tơplih hơdre\ch ‘long pơtăm nai đe\ch bơih”

Duh nhen lơ hơdre\ch ‘long pơtăm nai, tơm [ơr to\k bo\k yak ăh pơyan pơtăm ‘nao hăm dôm pơgar [ơ [ooth to\k bo\k đei plei pơda. Tơdrong mă kon pơlei tơre\k lơ\m khei năr âu noh vei lăng, tuh pho\ng thoi yơ mă tro\ [lep vă tang găn tơdrong hơlu\ng plei, tơm to\k giơ\ng pran đei lơ plei ‘lơ\ng.

‘Long [ơ booth dang ei to\k bo\k lơ\m khei ‘năr rong plei, kơna kăl đei tôm pho\ng mơ\r. Atu\m hăm ‘no\h kon pơlei jei kăl lăng tru\h chă tu\h mơ\r vă dơnơm ‘long trep pho\ng mơ\r ‘lơ\ng. Mư\h lei chă tu\h pho\ng mơ\r lơ liơ ‘no\h hăp tôm ‘lơ\ng, [lep. Tiến sĩ Phạm Công Trí, Kơdră che\p pơgơ\r Khu\l pơtho cho\h jang sa, Dơno\ an^h tơm chă tơche\ng Khoa ho\k kih thuơ\t cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên gô tơroi tơbăt tơdrong au.

            -{ok ăi, ‘long [ơ booth hăm đei pha hăm dôm ‘long pơtăm anai păng mư\h chă pơtăm hăp ‘no\h kăl kơchăng tơdrong kiơ ưh?

-Tiến sĩ Phạm Công Trí: ‘Long [ơ ‘no\h m^nh kơ loăi ‘long pơtăm tôch kơ pran kơna ke\ trep io\k kơtang dôm pho\ng mơ\r lơ\m te\h. Vă kơ hăp đei phei trem ‘no\h kon pơlei ngăl chă tu\h prôi pho\ng NPK đơ\ng no\h pơm ăn kơchơ\t trung vi lương pă gan đei. Đơ\ng ro\ng m^nh [ar sơnăm plei, đei plei ăl ‘no\h dơnơm [ơ hăp pă gan jing ‘lơ\ng ‘no\h bơ\n mă [o#h hơdăh lơ mir pơgar [ơ roi năr roi plei ư\h kơ gan ge\i. Pơkao cho#h mă lei rơ\h hăp ư\h kơ ‘lơ\ng. Rơ\h ‘lơ\p răm pơrang pơra\m tôch kơtang hăm ‘long [ơ kơna chă pruih pơgang jei ư\h kơ ke\. Păng ‘long [ơ ‘no\h ‘long sa plei kơna chă pruih pơgang ‘no\h ư\h kơ ‘lơ\ng ôh. Găh rơ\h hăp granh kơtang, kơna vei lăng rơ\h hăp hăm pơgang ‘no\h jei ư\h kơ gan ke\ ôh. Bơ\n jei [o#h dôm mir pơgar chă tu\h prôih pho\ng mơ\r sinh ho\k ‘no\h hơnhăk ba tôch kơ ‘lơ\ng, rơ\h chăt pran păng ke\ krơ\ng kơto\ lơ\m khei năr [ơ pơkao. Kơ yuơ lơ lo\h kơna pơkao hăp ‘lơ\ng. Mư\h rơ\h hăp ‘lơ\ng ‘no\h hăp trep io\k kơchơ\t trung vi lương ‘lơ\ng hơ iă kơna tơdrong ư\h kơ băh kơchơ\t Bo hăm kẽm tơ\ [ơ hăp ư\h kơ gan [o#h. Bơ\n [o#h dơnơm hapư cho#h pơkao kơtăn phei ‘lơ\ng. Găh dôm mir pơgar rơ\h hăp ư\h kơ pran dăh mă kon pơlei bơ\n lăp chă prôi hơdro# pho\ng NPK mă ư\h kơ măh kơchơ\t trung vi lương ‘no\h bơ\n [o#h hơdăh hloi ư\h kơ băh kơchơt Bo, kẽm tôch kơtang, pơm ăn tru\h pơkao kro, kơtăn plei kro. Mư\h tru\h ‘mi blu\ng, đei [o#h kơchơ\t đạm lơ\m hơyu\h ‘năr lơ adoi nhen kon pơlei bơ\n khei năr blu\ng pơyan chă prôi lơ pho\ng đạm ăn chehphe ‘no\h trung vi lương ư\h kơ măh kơtang ‘no\h pơm ăn hơlu\ng plei tôch kơtang.

            - Nhen ih hlôi tơroi ‘no\h tơdrong ‘me\h vă đei trung vi lương ‘no\h tôch g^t kăl hăm ‘long pơtăm lơ\m au đei ‘long [ơ booth, mư\h lei ih tơroi mă hơdăh hlo\h dơ\ng găh kơchơ\t trung vi lương ‘no\h lăng?

-Tiến sĩ Phạm Công Trí: Hrei au tơ\ ‘long [ơ ‘no\h rim bơngai chă tơche\ng tơ\ Việt Nam jei ‘nao iung jang đe\ch. Mă lei dôm tơdrong chă tơche\ng hơlen kơ nhôn sơkơ\t hơdăh lơ lau Magiê tôch g^t kăl ăn ‘long [ơ. Kơ yuơ khei năr blu\ng pơyan ‘mi kơdrăt tơngie\t tôch kơtang dôm hla ‘nao blu\h ư\h kơ măh Magiê ‘no\h kơchơ\t jơk păng hla ư\h kơ krơ\ng. Đơ\ng no\h tơdăh ư\h kơ măh Magiê lei plei hăp hơlu\ng tôch kơtang. Găh kơchơ\t kẽm jei tôch g^t kăl kơ yuơ kơchơt kẽm j^ m^nh lơ\m dôm kơchơ\t pơm ăn ke\ krơ\ng hăm to\ adoi nhen pơm ăn kơ hla hoei kơdrăt kơ đak. Kẽm jei m^nh kơchơ\t pơm ăn hơ ie plei păng hla [ơ ‘lơ\ng kơ jăp. Kơ yuơ lơ lo\h mă bơ\n [o#h tơdăh kơchơ\t kẽm măh mai lei dơnơm ‘long [ơ jing ‘lơ\ng plei ăl. Găh Bo ‘no\h m^nh kơchơ\t g^t kăl hlo\h lơ\m pơm ăn plei gei, tơdăh ư\h kơ măh kơchơ\t Bo lei pơm ăn tru\h kro pơkao, kơtăn plei hơlu\ng. Dôm trong chă tơche\ng hơlen hrei au ‘no\h kẽm, Bo, magie tôch g^t kăl. Mă lei nhôn jei ‘me\h vă chă pơkă lơ lau ăp chă prôi dôm kơchơ\t au lăp [lep ‘no\h ‘lơ\ng hlo\h. Tơdăh kon pơlei bơ\n chă prôi dôm kơchơ\t trung vi lượng ư\h kơ tro\ [lep lei pơm ăn pơnhu\l kơchơ\t trung vi lượng. Kơna kon pơlei kăl chă hơlen mă bre\, pơm kiơ\ nơ\r pơtho tơbăt. Mă [ar bơ\n io\k yua dôm pho\ng joăt chă prôi lei dôm phong đạm, lân, kali mă ‘lơ\ng [lep ‘no\h plei [ơ kơ bơ\n hăp gei kơ jăp.

- Lei ah, ‘ngoăih kơchơ\t ‘lơ\ng lei tơdrong tang găn păng pơlôch sơdrông pơra\m ‘long [ơ jei tôch g^t kăl. Mư\h lei rim kơ loăi pơrang, sơdrông ngăl chă pơra\m ‘long [ơ ‘no\h yă kiơ, bơngai pơtăm ‘long [ơ kăl kơchăng tru\h tơdrong kiơ vă tang găn ke\ sơdrông pơra\m ho\ [ok?

-Tiến sĩ Phạm Công Trí: Tơdrong ôm he\ch dôm hla, sơdrai hơlu\ng tơ\ te\h ư\h kơtang kơna pơrang păng sơdrông pơra\m tơ\ rơ\h tôch kơtang. Kơna trong jang, mă 1 ‘no\h bơ\n chă prôi pho\ng mơ\r vi sinh vă kơ dôm hla sơdrai hơlu\ng hăp ôm he\ch atu\m hăm tang găn pơrang tơ\ rơ\h păng pơrang tơ\ te\h gô dă [iơ\. Rim pơrang j^ nhen kơ hroih kơ hrônh tơ\ plei [ơ, ôm plei [ơ, rơka tơ\ tơm ‘long [ơ … ‘Long [ơ booth ‘no\h bơ\n lăng hơlen dôm tơdrong mă au. Mă kăl ‘long [ơ booth ling lang ngăl răm phitoptorra pơra\m tôch kơtang kơna tơdăh dôm sơdrai, hla hơlu\ng tơ\ te\h tơdăh ư\h kơ jăh bu\k lei hơmơt đei rim pơrang kơ yuơ phitoptora pơm ăn tôch kơtang. Hla [ơ jei jing an^h bơ\n mu\r măih, hơrơ\ng kơ ‘nơp kơna hla [ơ lơ\m mir pơgar lơ ‘no\h mư\h pơyan ‘mi tru\h ư\h rơvơn ăn kon pơlei. Tơdăh bơ\n chă tu\h mơ\r đe hlôi pơm tơle\ch ‘lơ\ng hăp gô pơm ăn rim hla hơlu\ng bu\k ôm đ^ lei ‘lơ\ng hlo\h. păng tơdăh bơ\n chă [u\ hu\t dôm hla ‘long au lei sa roi ‘lơ\ng hlo\h dơ\ng. Tơdăh kon pơlei chă tu\h mơ\r lơ dêh hnang lei jei ư\h kơ gan ‘lơ\ng pơm ăn plei hơlu\ng mơ\n. Kơna hăm ‘long [ơ nhôn chă pơkă ăn kon pơlei bơn kăl chă tu\h pho\ng mơ\r lơ\m 1 sơnăm 2 ‘măng ‘no\h ‘lơ\ng hlo\h. Kơ yuơ dôm ‘long tơm t^h mă bơ\n chă prôi lơ ‘măng nhen dôm ‘long pơtăm hrôih anai ‘no\h jei ư\h kơ ‘lơ\ng ôh.

- Lei ah, bơnê kơ ih [ok hơ!

Tơblơ\ nơ\r: Lan - Amazưt