VOV4.Bahnar - Vă kon pơle\i pơla bơ\n băt hlo\h dơ\ng găh chă rơ\ih păng io\k yua pho\ng tro\ [lep, ‘lơ\ng hơ iă ăn chehphe lơ\m rim rim khe\i ‘năr blu\h vơ\, Tiến sĩ Trương Hồng, Kơ ie\ng Kơdră Dơno\ an^h chă tơche\ng Khoa ho\k, Kih thuơ\t Cho\h jang sa Bri ‘long Tây Nguyên pơkă hăm kon pơle\i pơla bơ\n m^nh [ar kih thuơ\t prôi pho\ng ăn chehphe.

- {ok ăi, [ok chă lăng lơ liơ găh tơdrong chă prôi pho\ng ăn pơgar chehphe kơ lơ u\nh hnam kon pơle\i pơtăm chehphe tơ\ Dak Lăk hre\i au?

- Tiên sih Trương Hồng: ‘Long chehphe ‘no\h jing ‘long ‘me\h vă rep io\k pho\ng lơ hlo\h, mă le\i pơtêng hăm nơ\r pơkă prôi pho\ng ăn chehphe adoi nhen tơdrong ‘me\h vă đe\i mơ\r jing ‘lơ\ng kơ chehphe le\i hre\i au kon pơle\i pơtăm chehphe tơ\ Tây Nguyên je\i chă prôi lơ hlo\h pơtêng hăm ‘me\h vă đe\i. Pơt^h gia nhen pơgar chehphe đe\i ple\i đơ\ng 3 tân 5 tă tru\h 4 tân, mă [lep kiơ\ nơ\r pơkă đơ\ng an^h joăt jang, an^h jang khoa ho\k le\i chă prôi ăn dang 7 tă Urê, 6 tă lân păng 7-8 tă Kali. Mă le\i yan au, kiơ\ đơ\ng An^h chă tơche\ng khoa ho\k cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên ‘no\h lơ u\nh hnam chă prôi pho\ng lơ hlo\h pơtêng hăm nơ\r pơkă đơ\ng an^h chă tơche\ng hơlen mă đơ\ng pơgar chehphe ư\h kơ gan ple\i ră. Tơdrong mă au, kon pơle\i to\k bo\k chă prôi pho\ng tơhoach pă tơdrong tơdrơ\r.

- Le\i ah, mư\h le\i, kiơ\ kơ ih mư\h chă prôi pho\ng le\i kon pơle\i kăl lăng kơ jăp tru\h tơdrong yă kiơ vă pho\ng đe\i ‘long pơtăm trep io\k pơgo\h, tro\ [lep?

- Tiên sih Trương Hồng: Kih thuơ\t prôi pho\ng ‘no\h nhôn pơkă ăn kon pơle\i kăl chă prôi [lep kih thuơ\t ‘moi kiơ\ 4 [lep. Prôi [lep kơ loăi pho\ng, pơt^h gia nhen khe\i ‘năr blu\ng pơyan ‘mi ‘no\h bơ\n prôi pho\ng đam, lân lơ [iơ\ kơ Kali. To\k bo\k pơyan ‘mi bơ\n prôi pho\ng đam hăm kali dôm ăi d^h băl, lân to\ se\t [iơ\. Vă pơtôch pơyan ‘mi ‘no\h Kali lơ hlo\h kơ đam dang 10 – 15%, lân to\ se\t hlo\h. ‘No\h trong pơkăp atu\m [lep kơ loăi pho\ng. Mă [ar ‘no\h [lep lơ to\ se\t ‘long pơtăm vă trep io\k. ‘No\h jing, pơgar ‘long pơtăm ayơ te\h jing ‘lơ\ng le\i bơ\n prôi to\ se\t [iơ\. Pơgar ayơ ple\i ăl ‘no\h bơ\n prôi lơ hlo\h. Lơ lo\h, bơ\n chă prôi pho\ng tôch kơ lăp. Păng bơ\n kăl prôi [lep kih thuơ\t. Đ^ đăng bơ\n je\i prôi kiơ\ sơdrai hăp blu\h vơ\ tru\h dang yơ ‘no\h bơ\n prôi tơ klă tơ\ no\h. Hre\i au, kiơ\ đơ\ng nhôn dăr lăng đe\i [o#h 30 – 40% chă prôi ư\h kơ [lep kih thuơ\t, ‘no\h jing chă prôi hơchăng lơ\m tơm păng chă prôi lơ lo\h ‘no\h ư\h kơ gan ‘lơ\ng ôh. ‘Ngoăih tơdrong chă prôi [lep kih thuơ\t, nhôn je\i oe\i pơkă ăn kon pơle\i prôi mă [lep trong chă prôi, mư\h chă prôi pho\ng ‘no\h bơ\n [u\ klơ\p hloi. Kon pơle\i bơ\n hre\i au ngăl chă gô chang ‘mi, lăng ‘năr vă je# ‘mi ‘no\h hơnhăk pho\ng năm prôi hloi. Tơdrong mă au ư\h kơ ‘lơ\ng hơ iă ôh kơ yuơ tơdăh ‘mi t^h le\i pho\ng hram jru\ lơ\m te\h. Dăh mă chă prôi chang ‘mi mă le\i ư\h kơ ‘mi le\i pơm ăn kơ pho\ng păr hoach kiơ\ to\, ư\h kơ đe\i hach lơ\m te\h đơ\ng 15-20% păng pho\ng răm đak lo\k jro\h hu\t ro\ năng tơ hiong tru\h 40%, pơm hiong răm pho\ng mă bơ\n prôi ăn ‘long pơtăm. Mư\h bơ\n chă prôi ư\h kơ [lep lơ lo\h le\i dơnơm ‘long ư\h kơmăh pho\ng mơ\r vă rong ‘me ăn kơ ple\i păng pơm ăn ple\i hơlu\ng. Kơ yuơ lơ lo\h, nhôn pơkă ăn kon pơle\i bơ\n ‘ne\ chă prôi chang ‘mi, mă chă prôi dang yơ te\h ju păng ‘lơ\ng hlo\h ‘no\h mư\h chă prôi le\i bơ\n [u\ klơ\p te\h hơ [ơ\r dang 5-10cm. Kiơ\ tơdrong chă tơche\ng hơlen đơ\ng an^h au, tơdăh kon pơle\i pơm kiơ\ [lep trong lơ lo\h gô pơm hơno\ jơne\i đơ\ng 10 -20 %. Đơ\ng no\h gô tơgu\m ăn dă [iơ\ tơhoach pho\ng păng g^t kăl hlo\h ‘no\h ve\i lăng rơgo\h ‘lơ\ng cham char.

- Lei ah, [ok ăi, hre\i au đe\i lơ kon pơle\i oe\i sơ\l vơ\l lơ\m tơdrong chă tu\h mơ\r ăn chehphe khe\i năr ayơ ‘nio\h ‘lơ\ng hlo\h lơ\m sơnăm, ih tơroi tơbăt ăn kon pơle\i găh tơdrong ‘nau lăng?

- Tiên sih Trương Hồng: Nhôn pơkă ăn kon pơle\i bơ\n dăh lăng ba kơ jăp tru\h tơdrong chă tu\h ăn mơ\r lơ hlo\h păng mơ\r kăl kơ ‘lơ\ng, ‘lơ\ng hlo\h ‘no\h mơ\r ^ch kon tơrong, ‘ngoăih kơ ‘no\h oe\i đe\i m^nh [ar kơ loăi pho\ng mơ\r vi sinh, dôm kơ loăi mơ\r au nhôn pơkă ăn kon pơle\i bơ\n chă tu\h lơ\m khe\i năr blu\ng păng to\k bo\k pơyan ‘mi đe\ch, mư\h tu\h mơ\r ‘no\h [u\ klơ\p hloi. Kơ yuơ tơdăh chă tu\h mơ\r tơ\ kơpal te\h le\i hăp ư\h kơ ‘lơ\ng ôh. Tơdăh hơnơ\ng chă tu\h mơ\r le\i gô tơgu\m ăn te\h rơhu\ jing ‘lơ\ng. Mă kăl ‘no\h te\h jing ‘lơ\ng le\i gô tơgu\m ăn te\h ju kơtang hlo\h, ke\ răk đe\i mơ\r jing ‘lơ\ng hlo\h. Kơ yuơ lơ lo\h gô pơm ato\k đe\i io\k yua kơ jăp hlo\h dơ\ng mư\h chă prôi pho\ng mơ\r.

- Le\i ah, bơnê kơ ih [ok hơ!

Tơblơ\ nơ\r: Amazư\t