VOV4.Bahnar - Dôm dêh char Tây Nguyên to\k bo\k oei lơ\m khei kơ pơyan ‘mi. Lơ\m khei năr âu, tơm cà phê to\k giơ\ng pran, plei adoi tih tenh. Mă lei, hơyuh hơ iuch lơ nhen dang ei duh pơm ăn pơrang rỉ sắt lang xă, pơrăm tơm cà phê. Mưh pơrang âu ưh đei tang găn păng hơmet tơnăp, hăp gô pơm ăn tơm ruh hla, kro xơdrai, plei kro păng plei ưh đei lơ. Tơdrong mă âu pơm ăn tơ ‘ngla jang pơgar pơngơ\t kơ đon, bơngai chih kơtơ\ng ang găh tơdrong âu năm truh hơlen tơ\ minh [ar pơgar cà phê tơ\ xăh Chư\ Á, plei tơm Pleiku, dêh char Gia Lai.
Dang ei, [ok Nguyễn Ngọc Chí, oei tơ\ pơlei Ia Tung, xăh Chư\ Á, plei tơm Pleiku oei pơngơ\t kơ đon găh pơrang rỉ sắt pơrăm pơgar cà phê 3 ha kơ unh hnam po. {ok Chí ăn tơbăt, lơ\m pơgar cà phê kơ po đei je# 20 tơm [ơm pơrang rỉ sắt lơ xơnăm kơ âu bơih. Ăh pơyan phang, tơm ưh đei bang hơdăh mă adro# đei anih găm to\ xe\t đe\ch. Mă lei ăh pơyan ‘mi pơhlom lơ\m 1 khei, dôm anih găm âu lang xă atu\m hăm đei anih [ơm kơmâu brê iơ iă nhen pơrang rỉ sắt. Um pơrang noh pho\ d^l v^l pho\ ve\, tơroh dih băl pơm đei minh anih pơrang tih. Ăh băt đei pơrang lang xă tơ\ hla noh hla pă đei jơk. Đunh kơ noh, pơrang đei kơmâu gôh, đei trong dreng ăh tăp dăr. Mưh ‘mi tih lơ\m lơ năr, pơrang âu lang xă dơ\ng, hơnơ\ng thoi ăi pơm ăn hla cà phê ruh đe\ch. {ok Chí ăn tơbăt, kiơ\ pơkăp rim xơnăm, tam mă truh 1 khei, hla lơ\m tơm gô ruh pơđ^. Tơm ưh đei to# pơchră, ưh măh kơchơ\t ‘lơ\ng vă rong plei, pơm ăn plei kro, tơjur tơdrong trăp hăm plei truh tong ane# pơtêng hăm dôm tơm giơ\ng pran. {ok Nguyễn Ngọc Chí tơroi: “Pơrang rỉ sắt chêk lar ăh je# đ^ pơyan ‘mi. Hăp đei kơmâu brê lơ\m hla, ưh kơx^ to\ng hla ôh. Mă blu\ng hla ruh kơdih, đơ\ng ro\ng kơ noh lang xă păng tơm lôch, xơdrai kro, lôch kro pơgoh. Xơnăm đơ\ng ro\ng noh pă đei plei bơih. Ưh đei xơdrai mong, noh ưh đei plei. Lơ\m tơm [ơm pơrang noh plei ie\, kơđoh hrăng, plei bo. Mưh ưh [ơm pơrang rỉ sắt noh tơm ‘lơ\ng đei đơ\ng 20 kg noh [ơm pơrang rỉ sắt oei pă 6 truh 7 k^, ưh đei tong ane#. Pơrang noh adro# koh phă le# tơm cà phê păng pơtăm hơlơ\k dơ\ng.”
Đunh kơ noh pă dôm yơ, lơ pơgar cà phê 1 ha kơ unh hnam [ok Trần Đình Cường, oei tơ\ pơlei Ia Tung, xăh Chư\ Á, plei tơm Pleiku duh oei [ơm pơrang rỉ sắt. {ok Cường ăn tơbăt, dang ei pơrang lơ\m pơgar ‘long pơtăm kơ unh hnam noh hlăm bơih. Hăm tơm [ơm pơrang, hla pơtơm jô kro păng ruh pơđ^. Răm hloh noh pơrang pơtơm lang xă truh tơ\ plei, păng truh tơ\ tơm hloi. Năm truh tơ\ yơ, rỉ sắt pơm kro tơm tơ\ noh. Dôm tơm [ơm pơrang hlăm noh tơm ưh giơ\ng, plei găr plei ie\ hloh tơm pran. Kiơ\ kơ [ok Cường, pơrang rỉ sắt âu tơnap kơ hơmet. Tơm cà phê yơ mă [ơm pơrang âu noh gô [ơm pơrang pơtoi đơ\ng xơnăm âu truh xơnăm nai hloi. Hăm tơdrong hlôh vao 20 xơnăm pơtăm cà phê, mă hlôi yua lơ pơgang hơmet pơrang đei te\ch lơ\m tơring, mă lei tam mă lai yơ [ôk [ôh đei yua tơnăp hăm pơgar ‘long. Dang ei, [ok oei vă ot le# tơm [ơm pơrang mă lei đei rơh pran, noh [ok pơgep hăm tơ ‘măng pran hloh. Oei dôm tơm kră noh, [ok ro#\ dơnơm hloi, đang kơ noh pơtăm ‘nao hăm hơdre\ch ‘lơ\ng ke\ tơjră pran hăm pơrang. {ok Trần Đình Cường ăn tơbăt: “Hăp hơto\ hăm găr tiu, đei gru găm, đang kơ noh ôm ăh hơla hla. Tơm [ơm pơrang hlăm noh hla be\nh rơ thenh. Dôm tơm [ơm pơrang mă oei giơ\ng pran, pơrang xơdrai mă yơ noh hăp pơm lôch hloi. Mưh pơgep tơm noh lôch đe\ch, noh athei chă hơdre\ch nai mă ‘lơ\ng hloh vă pơgep ăh tơm”
{ok Đinh Văn Sáu, juăt pơtăm cà phê đunh xơnăm tơ\ pơlei Ia Tung, xăh Chư\ Á, plei tơm Pleiku akhan, [ơ\t tam mă đei hơmet klaih pơrang rỉ sắt, noh dôm trong jang kih thuơ\t nai nhen ruih đak, tuh pho\ng gô ưh đei yua tơnăp ôh. {ok Đinh Văn Sáu ăn tơbăt: “Tơm cà phê hlôi [ơm rỉ sắt dăh mă [ơm pơrang kiơ duh hli hlơt mơ\n. Adrol hloh noh găh plei, mă 2 noh pơm ăn tơm cà phê jing kr^t kru\t. Ba tuh pho\ng, mă lei hăp ưh ke\ đ^ pơrang noh duh ưh kơ đei yua ôh.”
Dang ei, tơ\ xăh Chư\ Á, plei tơm Pleiku, dêh char Gia Lai đei je# 400 ha cà phê ăh xơnăm oei pe\ plei. Lơ\m noh, lơ hơgăt pơtăm [ơm pơrang rỉ sắt. ‘Nâu đei lăng jing minh lơ\m dôm pơrang đunh xơnăm, tơnap kơ hơmet hăm tơm cà phê. Hăm pơm ruh hla, kro xơdrai tơm, đơ\ng noh pơm ăn plei jing honh bo, ưh đei ‘lơ\ng păng pơm tơjur tơdrong pơyua. Tơdrong mă âu pơm ăn tơ ‘ngla jang pơgar pơngơ\t kơ đon. {ok Hoàng Văn Cao, tơ ‘ngla pơgar cà phê 1 ha oei [ơm pơrang rỉ sắt ăn tơbăt: “Mưh ba ưh đei hơmet tơtom noh hăp pơrăm tôch hli hăm pơgar cà phê. Pơtih nhen hăp gô jô tơm honh hla. Ba athei hơmet noh hăp duh da [iơ\. Tơdrong hlôh vao lơ\m pơm jang, mă lei tơdrong jang noh tam mă tơnăp. Inh ‘meh vă đei tơdrong tơgu\m đơ\ng kih sư, pơtho ăn trong vei jang păng yua dôm kơloăi pơgang pruih pơlôch pơrang ăn ‘long pơtăm gơh x^t hloh”
Vă tơgu\m djru ăn kon pơlei trong tang găn hơlau păng pơm dă [iơ\ dreng hla, sơdrai tơ\ chehphe, bơngai chă ch^h tơdrong tơroi au đe\i pơma dơnu\h hăm kih sư cho\h jang sa Lê Bá Nghiêm, kang [o# An^h tơm pơtru\t cho\h jang sa Gia lai.
- Kih sư ăi, lơ\m pơyan ‘mi, te\h ju kơtang pơm ăn pơrang dreng hla sơdrai chek lar char lơ păng tơpo\h lang să tơ\ ‘long chehphe. Lơ lo\h, pơrang au đe\i [o#h lơ liơ păng pơm pơra\m chehphe lơ liơ?
- Ki sư Lê Bá Nghiêm: {lep bơih, pơyan ‘mi ‘no\h kơ tôch lơ pơrang pơmau pơrang pơra\m tơ\ dơnơm ‘long chehphe tơ\ Tây Nguyên. Pơrang dreng hla ‘no\h m^nh kơ loăi pơrang kơ yuơ pơmau pơrang pơm ăn. Mă blu\ng [o#h m^nh [ar an^h hle\k hlo\k dreng tơ\ hla chehphe. M^nh [ar khe\i ‘năr, dôm hle\k hlo\k au tơpo\h lang să, roi t^h pơm jing đe\i pu\k, pu\k kơmau dreng đe krao akhan pơrang dreng hla, tơdăh le# đunh hăm pơm ăn đe\i hlo#h tơ\ hla. Dôm hlo#h ie\ au, roi đunh roi t^h, đơ\ng ro\ng ‘no\h hla hơlu\ng, pơm kơne# tru\h tơdrong blu\h vơ\ dơnơm ‘long. Tơdăh pơgar ayơ đe\i pơrang dreng hla pơra\m gô pơm ăn dơnơm ‘long pơtăm au ư\h kơ jing ‘lơ\ng păng ư\h kơ gan ple\i hloi. Kiơ\ kơ ^nh, pơyan ‘mi tơ\ Tây Nguyên ‘no\h jơ\ng ‘năr pơchrang ư\h kơtang, mă kăl m^nh [ar hlak hla ‘long hơlu\ng kơ yuơ đơ\ng pơrang dreng hla pơm ăn kơna ple\i ư\h gan kơ jăp. Tơdăh dơnơm ‘long răm kơtang, pơyan phang, dơnơm chehphe gô hơlu\nh đ^ hla. Kon pơlei bơ\n [o#h lơ\m pơyan phang, dơnơm chehphe ayơ hơlu\ng hla ‘no\h hăp hlôi đe\i pơrang dreng hla pơra\m kơtang, hăp hoe\i kơ lôch mă le\i pơm ăn ple\i ư\h kơ ăl păng pơm kơne# tru\h tơdrong blu\h vơ\ kơ dơnơm ‘long.
- Vă tơgu\m ăn tang găn pơrang dreng hla, rim tơngla pơgar gơ\h io\k yua dôm kih thuơ\t păng pơgang yă kiơ, ho\ ki sư?
- Ki sư Lê Bá Nghiêm: Mă blu\ng ‘no\h kăl ‘no\h kăl tơche\ng tru\h tơpl^h hơdre\ch hloi. Hre\i au, An^h tơm chă tơche\ng Khoa ho\k Cho\h jang sa Bri ‘long Tây Nguyên hlôi chă tơche\ng pơm tơle\ch đe\i m^nh [ar hơdre\ch chehphe ke\ krơ\ng kơtang, hăp ke\ krơ\ng tang găn pơrang dreng hla. Kơ yuơ lơ lo\h, dôm pơgar pơtăm dang 7 – 8 sơnăm tơ je# au hui kơ đe\i pơrang hla dreng kơ yuơ hăp ke\ krơ\ng pơrang. Mă kăl ngăl [o#h tơ\ dôm pơgar pơtăm đunh kơ au 15 - 20 sơnăm, năm tơ\ đunh, dôm pơgar pơtăm hơdre\ch so đe\ch. Mă kăl hlo\h vă ke\ krơ\ng hăm pơrang dreng hla ‘no\h hơdre\ch dơđăh. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, đơ\ng ro\ng phe\ ‘no\h chă kăt hu\t sơdrai kro, sơdrai pă đe\i ple\i. ‘No\h trong tang găn pơrang dreng hla. Mă kăl chă pruih pơgang boocdo lơ\m pơyan ‘mi vă dă [iơ\ đe\i pơmau pơrang pơra\m. Hăm dôm pơgar đe\i pơrang dreng hla pơra\m kơtang, ‘no\h đe hơmet pơ ‘lơ\ng hăm chă tơgep tơ ‘mơ\ng hle. ‘No\h j^ kăt dơnơm chehphe răm ‘no\h le# hăp blu\h pơ [ye\ng đơ\ng no\h tơgep hăm tơ ‘mơ\ng hle ke\ krơ\ng pơrang dreng hla. ‘No\h trong hơmet ‘lơ\ng hlo\h ăn dơnơm chehphe hlôi răm pơrang dreng hla pơra\m.
- Pơrang dreng hla ‘no\h m^nh lơ\m dôm pơrang đe\i lăng jing pơra\m hơnơ\ng tơ\ chehphe. Lơ lo\h hăm đe\i pơgang yă kiơ dăh mă trong jang kih thuơ\t ayơ ke\ pơlôch pơra\m hu\t pơrang au ho\ ki sư?
- Ki sư Lê Bá Nghiêm: Pơrang dreng hla pơm pơra\m tru\h tơdrong trep io\k jơ\ng ‘năr kơ dơnơm ‘long, pơm kơne# tru\h tơ\ ple\i. Hmă hmă kon pơlei tim gan lăng tru\h pơrang au, lăp băt mư\h răm pơrang dreng hla ‘no\h pruih pơgang lơ\m blu\ng pơyan. Mă le\i pơrang au nhen le\ m^nh tơdrong j^ ăl tơ\ dơnơm chehphe, đe\i [o#h hơnơ\ng lơ\m khe\i ‘năr blu\h vơ\.
Pơgang tang găn hơlau păng pơra\m pơrang dreng hla chehphe vă le\i lăi d^h băl đe\ch, lăp phara d^h băl găh chă pruih lơ to\ se\t đe\ch. Lơ\m mă tang găn hơlau, pơrang pơrăm to\ se\t ‘no\h chă pruih to\ se\t. Mư\h pơlôch pơrang le\i tu\h lơ pơgang vă ke\ s^t. Mă kăl ‘no\h pơgang Cham-pi-on dăh mă tin-supe… ‘no\h dôm pơgang tang hơlau păng pơlôch pơmau pơrang. Kon pơlei lăp chăm dôm pơgang au ‘no\h gơ\h pơlôch pơra\m pơrang dreng hla, pơrang pơmau go#h tơ\ chehphe lơ\m pơyan ‘mi. mă tơpă yan au, kiơ\ kơ ^nh tơche\ng, dơnơm chehphe răm pơrang dreng hla pơra\m ‘no\h ư\h kơ kăl chă tang găn hơlau dăh mă chă pruih pơlôch hăp, mă le\i mă kăl ‘lơ\ng ‘no\h ‘no\h hơmet ming chehphe. Dơnơm ayơ răm kơtang ‘no\h bơ\n ret hu\t tơm hăp, le# hăp blu\h tơ [ye\ng đơ\ng no\h io\k tơ ‘mơ\ng ‘lơ\ng tơgep ăn dăh mă ro# pơtăm ming hloi.
- Bơnê kơ ki sư hơ!
Tơblơ\ nơ\r păng rapor: Lan - Amazưt
Viết bình luận